Wat een contrast. Aan het begin van deze maand las ik een beschouwend artikel over de rol van communicatie bij grote veranderingen. Dat was eigenlijk helemaal niet praktisch: de tips op mijn blog bedacht ik zelf en ik had aarzeling bij de grote maakbaarheid die ze suggereren. Het volgende vakinhoudelijke wat ik las was Elevate. How to lift the quality of thinking in your team’s board papers without rewriting them yourself, van Davina Stanley (ook bij Bol, als e-boek). Dat is 178 pagina’s lang praktisch. Zelfs het meer beschouwende gedeelte staat onder de kapstok van actiegerichtheid, met een gebiedende wijs: ‘understand what drives poor paper quality’.  Het contrast was zo groot dat ik me er even overheen moest zetten. Maar dat was wel de moeite waard.

Ik ken Davina Stanley al lang, ze is een gewaardeerde collega, we hebben wel eens samengewerkt, ik beveel een eerder boek van haar altijd aan als Engelstalig alternatief voor mijn eigen Adviseren met perspectief en ik voelde me vereerd om op een nog nieuwer boek commentaar te mogen geven. Dat boek komt eraan, maar ik heb ook in Elevate het voorwoord met acknowledgements gehaald – altijd leuk.

Dat is allemaal niet toevallig natuurlijk, want Davina en ik werken allebei aan beter denk- en schrijfwerk in organisaties, met het piramideprincipe als instrument daarvoor. We hebben het er regelmatig over gehad waarom het zo weerbarstig kan zijn om met bijvoorbeeld een training in dat principe échte verbetering te bereiken. Dit boek sluit daarbij aan, door het voor veel managers herkenbare probleem in de ondertitel aan te pakken: de stukken van hun mensen zijn niet goed genoeg, en ze herschrijven kost frustrerend veel tijd. Een training schrijfvaardigheid lost dat niet op, sterker nog: die verergert het soms.

Als strategie stelt Stanley een tien-stappen-plan voor dat als essentieel ingrediënt bevat dat je het denkwerk meer samen doet, en vanaf het begin. Dus team en leidinggevende komen aan het begin in een paar snelle iteraties tot de hoofdlijn van het verhaal, en daarna werken ze die op een gestructureerde (piramidale) manier uit. Belangrijk daarbij is dat de te nemen beslissing centraal staat. Doel van het stuk is de discussie met de stakeholders verder brengen (klonk me als muziek in de oren), dus daar denk je over na. Het benodigde schrijfwerk daarvoor komt later wel.

Ik kon het daar allemaal niet meer mee eens zijn en het is een manier van werken die ik van mijn beste opdrachtgevers herken. Elevate is bij mijn weten het enige boek dat op deze manier naar schrijfkwaliteit in organisaties kijkt en dus veel verder komt dan ‘schrijf begrijpelijke zinnen’ ofzoiets. Het is dus ook nog heel erg pionieren op dit gebied.

Misschien is het daarom dat ik wel een beetje twijfels had bij het laatste deel, ‘Elevate your team’, waar staat hoe je je mensen zo ver krijgt. Daar vraag ik me af of het wel zo maakbaar is en of je met een directieve strategie (‘Engage your team in the new ways of working’, ‘Lift your team’s capability’) geen tegenreactie krijgt. Daar had ik iets meer reflectie op organisatieverandering gewild.

Maar verder kan ik alleen maar zeggen: hoera dat dit boek er is. Ik hoop dat het zelf ook discussie stimuleert, namelijk tussen deskundigen op dit gebied, dus tussen mijn vakgenoten. Omdat het knetterbelangrijk is dat er in organisaties helder denkwerk gebeurt, en schrijven daartoe de sleutel is.

Hoogste tijd om eens iets inhoudelijk te vertellen over het vak dat ik aan het geven ben, Tekst- en gespreksanalyse, in Leiden. We zijn net deze week begonnen met onderzoek doen. Dat is al vroeg in het vak: in het 4e college. Dat geeft de studenten de tijd om het analysewerk te doen, en bovendien sluit het onderzoek nauw aan bij het eerste thema, dat we al hebben afgerond: samenhang in tekst en gesprek.

Als je goed gaat kijken naar teksten en gesprekken, dan zijn die een soort mirakels  van samenhang. We verwijzen, we pikken onderwerpen op en werken die uit, we gebruiken samenhangende kennis- en woorddomeinen (als het gaat om uit eten gaat het dus over een restaurant, menu, ober, tafel, voorgerecht, enzovoort), we maken verbanden expliciet en zorgen voor aaneensluitende handelingen (zoals: een antwoord geven op een vraag), enzovoort – en daar zijn we ons nauwelijks van bewust!

Als je door alle verbindende en verwijzende elementen een draadje zou trekken, krijg je een ‘weefsel’ (texture) van al die draden. In een gesprek vooral lokaal, want in een goed gesprek verandert het onderwerp geleidelijk. In een tekst kan het dwars door de tekst heen gaan.

Maar er gaat op het gebied van samenhang ook wel eens iets mis. Dan beginnen draadjes uit het niets, lopen ze dood, zijn ze onduidelijk of voor een tekst juist te lokaal. Op college hebben we bijvoorbeeld in detail gekeken naar de slechte brief die ik hier ook al besprak, en ik zag vorige week nog een mooi voorbeeld van een samenhangprobleem bij een opdrachtgever. Met die opdrachtgever had ik al eerder vrij precies naar samenhang in  hun teksten gekeken, en daarvoor had ik dankbaar gebruik gemaakt van de stof van het vak als checklist. 

De alinea begon met een stelling en daarvoor twee argumenten. Voor het tweede argument golden drie sub-argumenten. Dat is op zich prima te volgen, ware het niet dat de twee zinnen met de argumenten begonnen met ten eerste en ten tweede, en dat het laatste sub-argument begon met ten slotte. De andere twee sub-argumenten begonnen niet met een signaalwoord.

Vanwege de gelijkvormigheid van die signaalwoorden had ik (en ik niet alleen) de opbouw begrepen als: stelling, drie argumenten, en twee sub-argumenten voor het tweede argument. Dat kon inhoudelijk helemaal niet, maar  dat had ik niet gezien – iemand anders in de groep gelukkig wel.

Het onderzoek gaat over de vraag hoe samenhang tot stand komt in whatsapp. Dat is namelijk een interessante ’tussenvorm’ tussen gesprek en tekst met ook helemaal eigen kenmerken. Sinds ik ermee bezig  ben, vallen me al gekke samenhangverschijnselen op. Bijvoorbeeld: dat in teksten vanzelfsprekende verschuiven van een onderwerp levert in whatsapp soms frustratie en ergernis op. Iemand stelt een vraag en wil daarop gewoon antwoord, maar binnen een paar reacties is de draad een zijweg ingeslagen. Die frustratie kunnen we niet zomaar oplossen, maar we kunnen mogelijk wel meer zicht krijgen op het specifieke weefsel van whatsapp. Voor zover ik weet is dat nog niet onderzocht, dat maakt het helemaal leuk: we zijn een echte onderzoeksgroep zo.

Ik leerde op het laatste college van de studenten meteen al bij over whatsapp – ze zijn daar (natuurlijk) handiger in dan ik.

Afgelopen vrijdag ben ik voor de tweede keer naar een SIOO masterclass geweest (verslag van vorige keer). Deze werd gegeven door Mark van Twist en ging over adviseren en veranderen als talige professie. Het onderwerp is voor mij aan alle kanten interessant en relevant: als geïnteresseerde taalkundige, als zelf adviseur en als iemand die adviseurs en veranderaars begeleidt bij hun talige werk. Het was ook weer erg leuk, en leerzaam!

De spreker was vooral heel sterk in het ene voorbeeld na het andere, en die voorbeelden waren geweldig: inhoudelijk relevant en vermakelijk. Ze kwamen soms ook dichtbij: de Rotterdamse gemeentepolitiek kwam voorbij, en een actie van Milieudefensie ooit hier in de wijk. Het grootste voorbeeld ging over het Groene Hart, en daar kom ik ook nogal eens. Dat maakte het allemaal extra aansprekend.

Inhoudelijk en theoretisch vond ik Van Twist minder verrassend. Ik wist veel al, bijvoorbeeld uit de metaforen– en framing-theorie, de kritische discoursanalyse en storytelling. De mix vond ik interessant, en hij voegde er ook nog een paar mooie dingen toe, zoals de drie P’s van reageren op een sterk geframede aanval, zoals bijvoorbeeld die van Wilders op Cohen, door hem de ‘bedrijfspoedel’ van het kabinet te noemen. Door dat te ontkennen, bevestig je het beeld alleen maar. De drie P’s zijn: je kunt vanuit Principe reageren (‘zo gaan we niet met elkaar om’), op de Persoon (‘dat is demoniseren’) of Pragmatisch (met een grap). PvdA’ers zijn sterk geneigd tot die eerste P.

Dat Groene Hart voorbeeld ging over hoe een woord wáár wordt. Iemand heeft die term ooit bedacht, maar het is geen hart en het is ook niet groen. Desalniettemin is het Groene Hart nu een realiteit. Zoiets gaat volgens Van Twist in negen stappen, en dat vond ik inzichtelijk.

Een praktisch handvat bood hij nog door te adviseren vragen te stellen die mensen verwarren, bijvoorbeeld ‘hoe ruikt verandering?’ Als ze niet meteen een pasklaar antwoord hebben, krijg je in elk geval ook niet de clichés waarmee verandering altijd omgeven is.

Het minst kwam Van Twist uit de verf op het gebied van interactie. Dat is duidelijk niet zijn ding. Hij stelde weliswaar een enkele vraag waar we dan twee-aan-twee even over mochten nadenken, maar tot discussie kwam het niet en we werden ook niet echt aangezet tot reflectie of toepassing op iets van onszelf. Dat was anders dan in de vorige masterclass, en dit was dan ook meer een lezing dan een masterclass, vond ik. Wel interessant om te zien hoe iemand zo’n klus, masterclass voor zo’n 100 mensen, aanpakt.

Maar het was dus wel erg leuk en inspirerend. Wat nou precies de hoofdboodschap was, heb ik niet helemaal scherp. Het was iets met: wees je bewust van de rol van (je eigen) taal als adviseur/veranderaar, en van het belang van framing, casting en scripting in het veranderproces, naast de ‘officiële’, beleidsmatige verandering. Die neem ik mee!