Categoriearchief: schrijftips

Je tekst beïnvloedt je werk

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Bij een van mijn opdrachtgevers leerde ik recentelijk dat keuzes voor een bepaald genre of format van de teksten consequenties heeft voor het werk. Ik was me daar eerder niet van bewust, maar ik herkende het wel meteen.

In dit geval ging het om een organisatie die er jaren geleden voor gekozen heeft om te rapporteren in de vorm van een brief. Dat zijn teksten die voor dat genre lang zijn: idealiter niet langer dan vijf pagina’s maar vaak langer. Ze hebben bovendien een hoofdstuk- en paragraafindeling, wat ook niet volgens de briefconventies is. Maar ze hebben wel degelijk een briefhoofd en een aanhef en aan het eind staat hoogachtend en een handtekening.

Er ontstond wat discussie over het uitdijen van de teksten. Op een gegeven ogenblik worden ze zo lang dat er eigenlijk een samenvatting voor zou moeten en een inhoudsopgave erin. Maar dan is het écht geen brief meer. Dan zouden ze toch echt moeten overstappen naar een rapport. Met alle conventies van dien, zoals samenvatting en inhoudsopgave, maar ook bijvoorbeeld een mooi voorblad of kaftje, enzovoort.

Ik voelde daar op zich wel voor, al realiseerde ik me wel meteen dat daarmee de druk om de teksten kort te houden weg zou zijn. Ik voorspelde dat ze veel langer zouden gaan worden dan die zeven à acht pagina’s die het nu soms zijn. Dat hoeft niet erg te zijn, als het gaat om relevante inhoud, maar het is niet per se een voordeel als zodanig. Als het kan zonder verlies van inhoud, is korter immers altijd beter. Niemand leest rapporten voor z’n lol, in de zin van dat de lezer aan het eind denkt ‘jammer dat ik ‘t al uit heb, het had echt langer mogen zijn’. 

Vanuit de organisatie hoorde ik nog een ander bezwaar: lezers hebben bij een echt rapport andere verwachtingen – hogere. Het ‘moet’ echt meer van ze zijn dan een brief. Ze verwachten dan bijvoorbeeld een uitgebreidere verantwoording, wie weet zelfs met bronnen in een literatuurlijst en originele bronnen of transcripten in een bijlage enzo. En, zo begreep ik, dat is niet alleen iets wat ze lezers aan willen doen, maar ook zichzelf niet: dat is veel meer en ander werk dan ze nu doen. Voor een deel is dat puur schrijfwerk, maar deels is het ook meer en ander werk tijdens je onderzoek. Je moet dan grondiger bijhouden wat je doet bijvoorbeeld.

Het is niet alleen de verwachting van lezers, het is ook zo dat alles wat je opschrijft, bij de lezer vragen kan oproepen. Hoe meer je opschrijft, des te kwetsbaarder stel je je dus op. Dus ook daarom moet je meer verantwoorden, en misschien zelfs meer of andere analyses doen.

Er is niets tegen verantwoorden en een adviseur hoort zijn of haar werk sowieso degelijk en grondig te doen. Maar hoe je het resultaat van dat werk opschrijft, maakt uit. Als je ervoor kiest om de tekst kort te houden, krijg je een andere dynamiek dan met een lijvig rapport. Twee kanten op: tussen jou en de lezer, en in je eigen werk of organisatie. Iets om bij stil te staan!

Mijn opdrachtgever is dus bij de brief gebleven. En opnieuw vastberaden om die kort te houden.

 

Gevaccineerden moeten goed kunnen lezen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb afgelopen week voor het eerst te maken gehad met Testen voor Toegang: ik doe zondag mee aan een triathlon waarvoor dat moet. Daar is een boel over te zeggen – aan de ‘testsamenleving’ zitten diverse scherpe kantjes, waarvan er één is dat het systeem niet werkt, zo blijkt op het ogenblik wel, maar dat terzijde (zie verder bijvoorbeeld dit stuk). Hier over de communicatie.

Ik hoef me niet te laten testen, want ik ben al volledig gevaccineerd. Op basis van de registratie van de vaccinaties kan ik in de CoronaCheck-app een QR-code aanmaken en daarmee mag ik naar binnen. Ik wist dat al, en daarom heb ik de informatie over dat testen bij de wedstrijd niet heel goed gelezen.

Mij is van andere deelnemers echter duidelijk geworden dat je eigenlijk wel heel erg goed moet lezen om te zien dat je je als gevaccineerde niet hoeft te laten testen. Ik ben er eens even ingedoken om te zien hoe dat komt.

Het begint natuurlijk al met hoe het heet: testen voor toegang. Dat is in een tijd met steeds meer gevaccineerden niet de handigste bewoording. Maar daar kan de triathlon niks aan doen natuurlijk.

Vervolgens staat er in reusachtig knalrood precies uitgelegd hoe het werkt met dat testen. Pas daaronder staat, in veel kleinere en grijze lettertjes achter een bulllet:

Ben je al gevaccineerd of genezen van een recente Coronabesmetting? Het bewijs van vaccinatie kun je ook laten opnemen in de CoronaCheck-app. Dit bewijs is ook voldoende om ons evenemententerrein te betreden, je hoeft geen test in te plannen.

Meteen daaronder gaat het bullets-lang weer door over het testen, inclusief een zinnetje als:

Testen zijn nodig voor atleten van dertien jaar en ouder.

Als je niet al weet hoe het zit, moet je verrekte goed lezen om te zien dat dat testen alleen maar nodig is voor een bepaalde groep: niet volledig gevaccineerd, niet recentelijk corona doorgemaakt.

En ik weet: goed lezen, dat doen mensen niet. Daar moet je als schrijver dus ook niet van uitgaan. Ik bedoel: niet goed lezen, dat is niet de schuld van de triatleet, dat is gewoon een uitgangspunt, een fact of life. Als schrijver ben je verantwoordelijk voor de kwaliteit van je tekst.

Daar kwam nog bij dat de noodzaak tot het kunnen tonen van zo’n QR-code van de week totaal uit de lucht viel. Ineens stond het in de deelnemersinformatie. Ook dat is geen fraaie communicatie, want het gaat om iets ingrijpends. Misschien is het een soort noodsprong van de organisatie, uit stress, maar daar zadel je dan je lezers/deelnemers vervolgens ook mee op.

De site van Testen voor Toegang zelf vind ik niet beter. Ook daar moet je in de kleine lettertjes zien wanneer je niet op die uitnodigende groene knop hoeft te drukken. De rode ‘let op’ eronder zie je dan misschien niet eens – die wekt de indruk later toegevoegd te zijn. Er is een miljard tegenaan gegooid, dan hadden ze over de naam en de site ook wel beter mogen nadenken, vind ik. 

Welkom bij de e-learning Adviesrapporten Schrijven!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik had het al eerder aangekondigd, hij draaide achter de schermen al een tijdje proef, en nu mag het aan de grote klok: de e-learning Adviesrapporten Schrijven!

De e-learning is bedoeld voor (aanstaande) adviseurs en andere schrijvende professionals die beter willen leren schrijven: lezergerichter, helderder, logischer en toegankelijker. Met de e-learning zetten die een eerste stap: erna kunnen ze aan de slag in hun eigen schrijfwerk (adviesrapporten en andere zakelijke teksten, eventueel ook PowerPoint).

De e-learning dekt ongeveer het inleidende basisgedeelte van mijn eigen trainingen, met als voordeel dat je ‘m helemaal zelfstandig kunt doorlopen, op het moment dat jou uitkomt. Ik heb inmiddels al een paar keer zo gewerkt: als we dan bij elkaar kwamen, konden we meteen de diepte in. Dat werkt hartstikke goed.

Verder ben ik ook al een tijdje bezig met een e-learning op maat maken voor een opdrachtgever – want ook dat kan. Ook in het Engels.

Ik kan de Nederlandstalige gratis en vrijblijvend aanbieden, dankzij mijn samenwerking met de Radboud Universiteit, voor wie ik hem ontwierp. Je hebt er wel mijn boek bij nodig.

 

Smakelijke lorem ipsum gewenst!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik ben gister voor het eerst sinds begin oktober uit eten geweest. We wilden Afrikaans eten, we hadden twee restaurants op het oog en waren in de aanloop aan het kijken wat je tegenwoordig moet doen met reserveren enzo. Op de ene site dacht ik toch heel even met een Afrikaanse taal te maken te hebben:

Toen zag ik het: daar was een echte heuse Lorem Ipsum! De proeftekst uit de drukkerij, die gebruikt wordt om te laten zien hoe de lay-out eruit komt te zien, zonder dat de tekst zelf afleidt.

Het gebeurt wel eens vaker dat die per ongeluk blijft staan. Ik herinner me nog een nieuwsbrief bijvoorbeeld. Online kan ik het me echter niet heugen – dat is meestal snel en makkelijk aan te passen immers.

Nouja, ik kan me wel voorstellen dat restaurants nu andere dingen aan hun hoofd hebben. We zijn uiteindelijk bij het andere restaurant terechtgekomen, zonder eerst te reserveren zelfs. Heerlijk!

 

 

Wol = grappig en interessant

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Toen ik onlangs in Tekstblad de recensie van Weg met wollig! las, dacht ik: ‘dat klinkt als een ontzettend leuk boekje: geschreven door twee stand-up comedians die eerder in super-wollige omgevingen werkten en dat taalgebruik nu in een boekje aan  de kaak stellen – dat moet zowel grappig als interessant zijn’.

Nou, dat is het ook. Esther van der Voort (voormalig ambtenaar) en Huibert-Jan van Roest (voormalig advocaat) stellen in zeven hoofdstukken steeds een schaap voor: een professionele taalgebruiker die wol produceert. Ze geven een analyse van de wolligheid en advies voor het oplossen ervan: met minder woorden meer zeggen. 

‘Wollig’ vatten ze breed op. Het gaat onder andere om een totaal gebrek aan structuur, vervallen in marketing-one-liners, saaiheid, overmatige gedetailleerdheid en gebrek aan stellingname. Stuk voor stuk zijn dat voor mij herkenbare problemen. De karakters zijn wat uitvergroot natuurlijk, maar ik zie er zó mijn eigen schapen in terug.

In hun beschrijving van de wolligheid doen de auteurs soms precies wat ze het schaap verwijten, maar dan met een dikke knipoog. Die vrouw met de marketing-one-liners, die horen we denken met woorden als miracle morning, buzz, kick-off, bootcamp en Insta-fähig. De IT’er die veel liever met z’n vak bezig is dan met andere mensen (die daar toch niks van begrijpen) met Windows-emulator, VPN-omgeving, lolz en P=NP. Gelukkig zit er achterin het boek een verklarende woordenlijst!

Wat ik aan de analyses vooral goed vind, is dat Van der Voort en Van Roest op zoek gaan naar de oorzaken van de wolligheid. Te vaak blijft het waarnemen van wolligheid steken op het niveau van het symptoom, dus het taalgebruik zelf. De oplossing, ‘klare taal gebruiken’, is dan te simplistisch. Dat gaat niet zomaar namelijk. Van der Voort en Van Roest laten zien dat de wolligheid voortkomt uit persoonlijke neigingen (een chaoot als voorzitter van een vergadering), strategie (in een politieke omgeving is met veel woorden weinig zeggen veilig) en aangeleerd gedrag.

Dat aanleren gebeurt veel in opleidingen. Voor mijzelf is een stokpaardje dat hoger onderwijs te eenzijdig leert structureren: alleen de methodologische opbouw telt. In de praktijk is meestal een andere structuur handiger: die met de kern voorop. Dat zeggen Van der Voort en Van Roest ook tegen de beleidsambtenaar die ook wel onderzochte maar totaal onrealistische scenario’s wil presenteren en tegen de expert die een breed publiek het liefst z’n hele onderzoek uit de doeken zou doen, met 78 sheets in 20 minuten.

Tegen die laatste zeggen ze ook dat hij moet afleren volledig te zijn. Inderdaad is dat er in zijn opleiding ingeramd: docenten rekenen je af op onvolledigheid, al vanaf de basisschool. Dat had ik me niet eerder zo scherp gerealiseerd, ik ga ‘m onthouden. Ik maak nogal eens schrijvers mee die zeggen volledig te willen zijn, en ja, dat staat op gespannen voet met leesbaarheid. Ik daag dat dus wel eens uit, en dit is een extra ingrediënt daarvoor. Van der Voort en Van Roest concluderen: ‘Het is (…) niet zo gek dat Nederlandse kantoren overlopen met mensen die klinken als een eindeloze langspeelplaat’ (p. 31).

De oplossingen in het boek sluiten aan bij die analyse. Ze gaan dus verder dan alleen redactionele zaken. De chaotische vergaderingsvoorzitter moet een collega vragen de tijd en de agenda te bewaken, de IT’er moet oefenen met ‘koetjes en kalfjes’ en de marketing-dame moet wat meer van zichzelf laten zien. Die adviezen zijn doeltreffend en praktisch, met achter elk hoofdstuk eerst het succesverhaal van het schaap in kwestie en daarna ook nog een kort overzicht van de adviezen.

Daar is niets op af te dingen, behalve dat ik de maakbaarheid wat in twijfel trek. Iemand die zijn hele leven al onpersoonlijke en bloedeloze speeches produceert, doet dat ter gelegenheid van zijn pensionering echt niet ineens warm, betrokken en gloedvol. Dat is veel te eng. De gemeenteambtenaar die heel goed heeft geleerd elke politieke gevoeligheid te omzeilen, gaat in de volgende presentatie echt niet ineens wel met de billen bloot. Dat kan in die omgeving helemaal niet. Voordat het zo ver is, heeft haar baas het risico ongetwijfeld alweer bezworen.

Van wolligheid afkomen kan een langdurig proces zijn van individu en/of organisatie. Dat begint met bewustwording en een goede analyse van het probleem. Daar kan dit boek bij helpen. En daarbij is het ook nog eens leuk om te lezen!

 

De oogst aan links

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Hier weer eens wat relevante links van de laatste tijd. De oogst is armer dan anders, maar dat is slechts schijn, want ik heb de afgelopen tijd in losse blogposts regelmatig taal- en tekstzaken uit de media opgepikt, zoals bijvoorbeeld over de ophef rond groter dan/als en over de vaccinatie-teksten. Die komen dan niet in zo’n verzamelblogpost als deze terecht, en dat is omdat ze zo actueel zijn. De schrijftips van Japke-d Bouma van laatst vond ik ook bijzonder genoeg om er meteen een blogpost aan te wijden. Wat dat betreft was het juist een rijke tijd.

Over groter dan/als eerst nog even: dat emmert nog steeds door, ik heb er sinds die post nog een boel meer over gelezen en me er ook regelmatig zeer aan geërgerd. Dat zat hem er dan vooral in dat allerlei mensen er met veel aplomb domme dingen over gingen roepen. Ik kreeg op een gegeven ogenblik een sterk gevoel van medelijden met virologen en epidemiologen, want die maken al meer dan een jaar mee dat allerlei mensen zonder verstand van zaken boude uitspraken doen op hun vakgebied, tot in prominente ‘main stream media’ aan toe. Ik kon me ineens voorstellen hoe dat voelt, en dat gaat om wezenlijkere zaken dan als of dan. Eén van die media, de NRC, corrigeerde gelukkig later wel in een ombudsmanstukje het geblaat van de eigen columnisten. Maar toen er gister wéér een ingezonden brief in die krant stond over deze kwestie (overigens wel een goeie), had ik een sterk gevoel van: waar gáát dit toch over? Hoe kan het wekenlang zo rommelen over – uh, niets.

Nou goed, daar laat ik het dus maar bij.

Wat ook doorrommelt, is de B1-discussie. Daarover onlangs wel weer een goed stuk op Frankwatching – het tij lijkt wat te keren, of liever gezegd: er lijkt goede nuance in het debat te komen. Meer mensen gaan beseffen dat ‘je moet op B1-niveau schrijven’ een holle frase is. Emeritus-hoogleraar taalbeheersing Carel Jansen roept dat al jaren en deed dat onlangs ook weer in een webinar, maar die video is er helaas niet meer.

Altijd leuk in deze blogposts, motto ‘zo hoor je het eens van een ander’: enthousiasme over het piramideprincipe, ook bij Frankwatching.

Waar ik als taalkundige erg van kan genieten zijn dit soort observaties: het ontstaan van een nieuwe naamvalsvorm in het Nederlands: ‘Yo, rectorman!’. Of deze: wat je zoal aan wilgen kunt hangen, o.a. jarretels.

Ook op Neerlandistiek: twee van mijn Leidse collega’s (en vrienden) over de ‘schoolmeestersregel’ dat je dat als moet vermijden. Grappig: ik kende die hele regel niet. Je kunt kennelijk 24 jaar dr. in de taalkunde zijn met zo’n hiaat in je regeltjeskennis. Nouja – Boogaart en Reuneker laten juist zien dat het helemaal geen grammaticaregel is, maar een stijlprincipe: als dat leidt tot een tangconstructie. Fout is dat niet, het maakt de zin hooguit wat complex. Dat nadeel van tangconstructies ken ik wel, natuurlijk. .

Tot slot zoals bijna altijd hier de drie meest saillante links van mijn geliefde blog Slidemagic:

 

 

Vaccineren en taal

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb de persconferentie van gisteravond niet gezien, ik had ander werk te doen tussen 7 en half 9 en ik had de vorige keer al het punt bereikt dat ik dacht: waarom kijk ik hier nog naar. Vandaag daarom niets daarover, maar wel een paar coronagerelateerde dingetjes, of eigenlijk preciezer: vaccinatiegerelateerd:

  • Er is de laatste tijd nogal wat kritiek verschenen op de teksten die de vaccinaties begeleiden. Ik had daar zelf al wat over geschreven, onlangs had de Volkskrant er een stuk over, en op YouTube laat een taalambassadeur zien dat het simpelweg veel te veel is. Allebei komen ze tot de conclusie dat het na een dik jaar coronacrisis écht beter had gekund en gemoeten. Inderdaad.
  • op Twitter zag ik een paar mensen kritisch over het speelse gebruik van cursief op de uitnodigingsenvelop:
    Het was mij niet opgevallen, ik vind het ook niet echt erg, maar ik zou het zelf niet zo doen. Ik vind dat de keuze voor cursief geen versieringskwestie is, maar een functionele zou moeten zijn. Dat zie ik hier niet, maar storen doet dat mij niet. Dat heeft te maken met de plek. In een tekst zou ik dit wel afraden.
  • Leuke talige observatie: dat je als ontvanger van het vaccin ‘ik vaccineer’ kan zeggen. Mij lijkt dat met bijbetekenis dat het een soort principe-uitspraak is, dus dat je mee-communiceert dat je geen anti-vaxer bent.
  • In de zijlijn van datzelfde stukje nog twee observaties over de relatie met het Engels: dat jab in Nederland in opmars is (had ik nog niet waargenomen en zou ik zeker niet zeggen) en dat inenten het heeft afgelegd tegen vaccineren.

 

Goede schrijftips van Japke-d. Bouma

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Opvallende tips om duidelijker te schrijven van Japke-d. Bouma in de NRC eerder deze week. Het zijn namelijk allemaal procestips, en dat is niet zo gebruikelijk. Als het gaat over beter schrijven, gaat het veel vaker over het product ervan, de tekst. Over B1 en andere begrijpelijke taal bijvoorbeeld, over hoofdboodschap voorop, jargon vermijden, enzovoort.

Maar schrijven is ook een proces. En van een goed proces knapt het product inderdaad ook op. Daar krijg je blije lezers van.

Mijn favoriete tip is trouwens de laatste, 9. In mijn woorden: vraag door voordat je gaat schrijven. Wat je van tevoren kunt verhelderen, scheelt later in jouw schrijfinspanning en in de kwaliteit van het stuk.

 

Een heel raar rolmodel

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Zaterdag had ik weer zo’n moment dat ik dacht: de overheidscommunicatie rond corona, ik snap er helemaal niks van en ik vind het soms bijna niet te geloven zo slecht. Ik trof toen in de NRC deze paginagrote advertentie aan:

In de eerste plaats snap ik de keuze voor deze boodschap, dit thema helemaal niet. Zoals ik het inschat, zou de overheid op dit moment maar één boodschap moeten geven: laat je vaccineren. Dat is het grootste belang. De rest lijkt me inmiddels een gepasseerd station. Mensen die nu nog niet of niet meer thuiswerken, die krijg je echt niet meer zo ver. Over thuiswerken is het persconferenties lang niet meer gegaan. Dit is dus een losse flodder. Die nogal wat mag kosten.

Dan kan ik verder de woorden nog wel okee vinden, maar het beeld… hoe is het mogelijk.

Bellen tijdens het wandelen is niet verboden, maar iedereen heeft wel de ervaring hoe alleen op de wereld zulke bellers zijn, en hoe veel last je daar als mede-weggebruiker van kunt hebben. Je ziet het hier zelfs aan Sannes blikrichting – weg uit het hier-en-nu. En ja, dat kan storen, ook op het voetpad, maar als ik het goed zie, loopt dat links en loopt Sanne dus ook nog eens op een fietspad – middenop. Dat weet ik niet helemaal zeker, maar dat ik daaraan twijfel is al veelzeggend.

En dan laat ze ook nog een hond uit. Bellend je hond uitlaten – ik ken enkele hondenbaasjes die dat heel erg vinden: je bent dan met je aandacht niet bij je hond. Waarom heb je die dan eigenlijk?

De Rijksoverheid laat op een voorlichtingsfoto iemand zien die midden op een mogelijk fietspad bellend haar hond loopt uit te laten. Als rolmodel voor thuiswerken. Ik blijf het raar vinden dat de Rijksoverheid het niet beter doet dan dit. Ze hebben daar echt goede mensen zitten, met verstand van communicatie. Ze weten dat pretesten van dit soort dingen verstandig is. Hebben ze dat niet gedaan, of zaten er geen oplettende fietsers en hondenbaasjes in die steekproef?