Maandelijks archief: november 2017

Impliciet menselijk

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Via @annekenunn  en @BryanAGarner bereikt mij een citaat van Richard Gambino over de lijdende vorm:

The effect of the habitual use of the passive voice is to create an illusory animistic world where events have lives, wills, motives, and actions of their own without any human being responsible for them.

Op basis van mijn eigen promotie-onderzoek durf ik hier te beweren dat het niet wat meneer Gambino hier beweert. Het interessante van de lijdende vorm is namelijk dat de impliciete handelende persoon vrijwel altijd menselijk is – moet zijn zelfs. In het Nederlands misschien net iets meer dan in het Engels, maar dan nog…

Ik geloof dat ik dit inzicht zelfs voor het eerst óver het Engels hoorde, ik geloof uit het werk van Scott Delancey, met als voorbeeldzinnetje:

The man was hit

Dat kan niet door bliksem zijn, dat moet door een ander persoon zijn. Bliksem kan vrijwel alleen maar als je dat expliciet maakt:

The man was hit by lightning

Een ander fraai voorbeeld ken ik via Robert Kirsner:

Er wordt gefloten

Dat kán geen fluitketel zijn, dat moet een mens zijn, die fluiter. Zelfs met door-bepaling is het gek.

Het is zelfs zo dat in een heleboel passieven de weggelaten handelende persoon ik of wij is – denk maar aan van die zinnen als:

Er kan worden geconcludeerd dat… Hieronder wordt beschreven dat… In het onderzoek werd vastgesteld dat… Er is besloten dat…

Persoonlijker kan bijna niet! Alleen: wel impliciet.

Dus, je kan zeggen dat het passief de verantwoordelijke voor de handeling impliciet houdt, en daarmee vaag en op afstand. Daar kun je een boel tactische en ook onethische dingen mee doen. Maar een animistische wereld schetsen waarin gebeurtenissen een eigen wil hebben zonder dat mensen ervoor verantwoordelijk zijn – nee. Júist niet, zou ik willen zeggen. 

Het passief kan de verantwoordelijke zo goed impliciet houden omdat wij mensen geneigd zijn onze eigen soort als de hoofd-verantwoordelijke voor alles te zien, en dus automatisch een mens invullen als handelende persoon als we geen andere signalen krijgen. Dat vond ik interessant aan mijn eigen onderzoek, dat op deze inzichten voortborduurde: wat zo’n talig verschijnselijk als het passief laat zien over hoe wij in de wereld staan.

Dus ik kon het even niet laten om dat hier uit te leggen. Zo af en toe kan ik sowieso niet laten om ten strijde te trekken tegen al te suffe dingen die er over het passief beweerd worden….

 

‘Ga ergens anders zwemmen’

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Voor mijn collectie ‘gekke teksten in de buitenwereld’ spotte ik laatst dit exemplaar:

Zwem verder in Zwemcentrum RotterdamDe foto is helaas een beetje vaag, maar wat ik er gek aan vind, is goed leesbaar. Deze poster hing namelijk in mijn eigen lokale zwembad, en hij kondigt aan dat er een eind verderop binnenkort een nieuw zwembad geopend wordt, het Zwemcentrum Rotterdam.

De strekking vind ik gek, want ik begrijp die als: ga vanaf 22 januari ergens anders zwemmen. Sympathiek dat ze de opening van het zwembad (een 50-meterbad!) aankondigen, maar ik had andere bewoordingen gekozen. Al was het maar ‘kom eens kijken in’. 

Twee twijfelachtige twitterontwikkelingen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Een dikke week geleden veranderde er iets drastisch voor één specifiek tekstgenre: de maximale lengte van een tweet ging van 140 naar 280 karakters (nieuwsbericht). Daar werd heftig op gereageerd (zie dit bericht) en ook ik moet bekennen dat ik het niks vind. De creatieve uitdaging zat hem juist in dat ultrakorte schrijven. 

Bovendien heb ik de indruk dat mijn leesinspanning voor tweets van 280 tekens meer dan verdubbelt ten opzichte van 140. Het kan zijn dat dat gewenning is, maar het kan ook zijn dat 280 tekens complexere mededelingen mogelijk maken, met dus meer verwerkingstijd. Dat werd overigens aardig geparodieerd in deze tweet van @academicssay:

Al eerder was me een ander (nieuw?) verschijnsel opgevallen, en dat was het vergroten van de tekstruimte door het opnemen van een plaatje met tekst, zoals bijvoorbeeld in deze twee van @tekstschrijver (die ik overigens met plezier volg als vakgenoot):

Nou is dit tekstplaatje nog een beetje ‘opgeleukt’ met de ballonnen, maar dat hoeft niet, zoals bij deze van @jeukendrup:

Nou goed, dat is dan weer een citaat, dus dat mag een aparte status krijgen, maar toch vind ik het niet zo geschikt: het is me te veel nadruk op de tekst. Het wordt zo een beetje een tegeltjeswijsheid, vind ik – het is ook net een lijstje eromheen. Nou, dan moet je wel iets heel bijzonders te zeggen hebben.

Helemaal moeizaam vind ik de volgende combinatie, waarin de tweet zelf het plaatje ontkent. Dat werkt niet, volgens mij, juist door die nadruk:

Overigens heb ik van Asker Jeukendrup via Twitter een boel geleerd – het gaat me om de vorm, niet om de inhoud.

 

Redigerende baas mag zich beperken

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Bij een paar van mijn opdrachtgevers speelt op het ogenblik het thema van de ‘redigerende baas’: de baas klaagt erover dat hij nog veel moet verbeteren aan het eindproduct van zijn schrijvende medewerkers en/of de medewerkers begrijpen niet waarom hun baas nog zoveel verandert aan hun teksten.

Ik heb enkele voorbeelden van door bazen geredigeerde teksten geanalyseerd en in veel gevallen zie ik de rationale van de verbeteringen niet zo. Soms lijkt het erop dat de baas iets verandert om het veranderen. Of stokpaardjes berijdt. Of een stijlideaal voor ogen heeft dat ik relatief vind. Misschien verbetert de tekst wel, zeg van een 7,2 naar een 7,4, maar is dat de moeite waard? De moeite waard van enerzijds de uren werk van de baas en anderzijds van het frustreren van de medewerkers? Wetende dat lezers van zakelijke teksten veel meer gericht zijn op inhoud dan op stijl? 

Mijn antwoord schemert door de vragen heen: ik betwijfel het zeer. Redigeren is belangrijk voor zover het zorgt voor grotere lezergerichtheid van de tekst. Maar je moet het wel weten te beperken. Ik merk dat zelf ook: eigenlijk is het nooit af, en ook ik heb mezelf wel eens betrapt op het scheppen van versie 57 waarin ik die ene zin waar ik ontevreden over ben maar weer eens omgooi, en nog eens, en nog eens… Het kost heel veel tijd en het is bijna een toevalstreffer of de laatste versie beter is dan de voorlaatste, of de op-twintig-na-laatste.

Leidinggevenden mogen wat mij betreft vaak best wat terughoudender zijn in hun bemoeienis met de laatste fase van het schrijfproces. Maar ik heb al gemerkt: da’s een lastige boodschap. Het lijkt erop dat redigeren ook iets te maken heeft met het plaatsen van een stempel: de tekst gaat erdoor ook naar de leidinggevende ‘rieken’. In dat opzicht vervult het werk wel een functie. Dat is prima, maar laat dat dan wel duidelijk zijn. Voor beide partijen. 

 

 

Piramideprincipe leren trainen?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Op 16 november organiseert Kiezel Communicatie hier in Rotterdam een training over het geven van training in het piramideprincipe (in de leer van Barbara Minto), met mij als docent. Dat wordt dus een train-de-trainer-bijeenkomst, vooral bedoeld voor ervaren schrijftrainers. Als je interesse hebt om mee te doen, hoor ik dat graag – liefst zo snel mogelijk! Hieronder vind je iets over doel, aanpak en voorbereiding van de training.  

Het doel van de dag is om trainers in staat stellen om zelf goede trainingen piramideprincipe te geven, door:

  • Hen beproefde werkvormen zelf te laten ervaren. We gaan dus aan de slag met oefeningen en andere werkvormen uit mijn trainingspraktijk. Ik hoop niet alleen dat de eigen piramidevaardigheden van de deelnemers daarvan verbeteren, maar ook dat ze inzien wat de meerwaarde is van de methode – wat mij betreft veel meer een instrument om helder, logisch en lezergericht te denken dan een ‘teksttrucje’.
  • Op de ervaringen met die werkvormen te reflecteren, en het zo dus te hebben over de didactiek van het piramideprincipe.
  • Te bespreken wat er verder nog bij trainingen piramideprincipe komt kijken. We gaan het aan de hand van mijn en eigen ervaringen en hopelijk ook die van de deelnemers hebben over de grenzen aan de toepassing ervan, de (reële en ‘weerstanderige’) bezwaren ertegen, over hoe organisaties ermee werken, wat mensen er moeilijk aan vinden, wat er leuk aan is, enzovoort.

De voorbereiding betreft leeswerk (mijn boek Adviseren met perspectief en een artikel dat ik verstrek), en wie teksten of presentaties heeft van zichzelf of van opdrachtgevers/deelnemers waar mogelijk iets ‘piramidaals’ mee aan de hand is, dan die graag meenemen. 

Dus wil je een kijkje in mijn keuken en een leuke en nuttige dag samen aan de slag…. dan hoor ik graag van je! 

 

Goed adviseren duurt even

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Twee jaar geleden hebben wij in onze woonkamer een nieuwe vloer laten maken. Enerzijds is dat een grote stap vooruit (vloerverwarming!), anderzijds ontdekten we de afgelopen maanden een nadeel ervan, als een soort bijwerking: de muren zijn kleddernat geworden. Vocht van onder de vloer kon eerst recht omhoog, maar dat kan nu niet meer en dus zoekt het een andere uitweg, en dat is via de muur. Nu moeten we dus naar het volgende ‘verbeterproject’: dat vochtprobleem aanpakken.

Achteraf gezien had ik graag gewild dat de mensen die ons hebben geadviseerd voor de nieuwe vloer hadden gewaarschuwd voor de veranderende vochthuishouding. Dan hadden we eerder maatregelen genomen. Maar zo ver strekt hun betrokkenheid niet: ze deden die ene klus, aan de vloer, en daarna waren ze weer weg. Misschien weten ze niet eens dat zo’n andere vloer tot kleddernatte muren kan leiden. Ze zijn immers altijd, bij al hun klanten, al weg als dat probleem zichtbaar wordt – er zat bij ons twee jaar tussen! 

In ons geval duurde het dus twee jaar voordat een gevolg van een eerder gegeven advies zichtbaar werd. Dat is lang, maar ik kan me voorstellen dat er adviezen zijn waarvoor een nog langere periode geldt. En de adviseur is dan al lang weer weg, en hoort nooit over de lange-termijngevolgen. 

Dat is gek, hè? Ik dacht laatst: eigenlijk kun je alleen maar goed adviseren als je je wél bewust bent van die lange termijn. Ik heb daar echter bij mijn weten in handboeken over adviseren nooit iets over gelezen. Als het advies is gegeven is alles daarna ‘implementatie’ en daar doet de adviseur niet aan. Maar eigenlijk zou je dus regelmatig terug moeten naar je klanten om te kijken hoe het zit met de doorwerking van je advies.

Hierover zat ik laatst wat te denken en toen vroeg ik me af: hoe zit dat eigenlijk bij mijzelf, wat weet ik van het doorwerken van mijn adviezen? Ik kom gelukkig bij enkele opdrachtgevers al wat langer. In mijn vak is dat sowieso nodig om iets te veranderen. Schrijfgedrag veranderen is immers iets heel anders dan het bouwen van een nieuwe vloer. De opdrachtgevers bij wie ik langer kom, schrijven ook echt beter dan vroeger, en er wordt meer en beter over teksten en schrijven gepraat en nagedacht.

Geen natte muren gelukkig. Nouja, in één geval hoorde ik dat hun eigen lezers af en toe wel moeite hebben met de directe schrijfstijl, ook na wat langere tijd nog, of juist na die langere tijd. Ineens vinden ze hem ‘hard’. We gaan kijken waar dat ‘m precies in zit.  Ik denk dat er iets anders speelt dan de vorm – dat het meer de inhoud is die anders is dan vroeger, dat deze adviseurs vaker slecht nieuws hebben. En ja, dat klinkt met ‘hoofdboodschap voorop’ luid en duidelijk. Ik ben benieuwd!