Maandelijks archief: februari 2020

De links

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Het is wat stilletjes op dit blog – ik was eventjes ziekjes, niks ergs, en verder gaat er op dit moment veel van mijn schrijflust zitten in een groot project. Dat is nog pril; als het wat verder vordert zal ik er hier meer over vertellen. Vandaag houd ik het bij de oogst aan nuttige, interessante en leuke links van de laatste tijd:

  • Om te beginnen een leuke – schattige zelfs. Het is een pleidooi voor meer Winnie-the-Pooh in je schrijven. Het gaat over personificaties. Zou meer mee kunnen, ja, ook in zakelijk schrijven – het zou er minder saai van worden.
  • Ik pleit in mijn trainingen vaak voor het gebruik van meer signaalwoorden. Daarom is dit een nuttige pagina: het Taalcentrum-VU geeft een overzicht van Engelse ‘structuurwoorden‘, hun woord voor hetzelfde. tot mijn vreugde staat therefore er niet in, want dat is voor mij een duidelijke rode vlag voor Steenkolenengels.
  • Ik doe al jaren de 30-seconden-test in mijn trainingen, en zelf ook standaard met elke tekst die ik voor redactie of feedback onder ogen krijg. Vorige week attendeerde een trainingsdeelnemer me op het principe van de 3-30-300 seconden, en dat was nieuw voor mij. Ik heb het even gegoogled, en hier staat het uitgelegd, toegepast op reclame, maar ik zie de gelijkenis met zakelijke teksten helemaal.
  • Over feedback gesproken: hier een mooi en herkenbaar stuk over het geven van feedback op een tekst.
  • Kort nadat ik bij de NACV-meeting had waargenomen dat automatisering en het daarmee samenhangende reductionisme hoogtij vieren aan de universiteit, las ik dit stuk – en ik was het er zeer mee eens. Het gaat erover dat je een scriptie niet kunt ‘vangen’ in een rubric en dat dat maar tot schijnobjectiviteit leidt. En te reductionistisch is ook.
  • Googlend kwam ik een mooie beknopte uitleg tegen van wat de curse of knowledge betekent voor schrijven.
  • Onder collega’s werd een beetje gegniffeld om deze ingezonden brief in Het Parool, waarin een student zijn beklag doet over het ‘niveau Nederlands’ bij zijn studie. Hij blijkt vooral de d’s en de t’s te bedoelen, en die kloppen bij hem zelf wel. Maar verder… een voorbeeld van goede schrijfvaardigheid is dit niet. De zinnen sluiten niet goed aan en rammelen hier en daar, de argumentatie is zwak, sommige verwijzingen vaag – en er komt nooit een d achter een stam. Schrijven is meer dan spellen!
  • Over d’s en t’s gesproken… als ze vragen of je die nog even wilt checken, kom je vaak achter andere, wezenlijke problemen in de tekst. Hoe ga je daarmee om? Confronteren toch maar, ook al dat lastig. Daarover gaat dit Tekstnet-blog. Net als voor de reageerders ook voor mij zeer herkenbaar.
  • Enne – waar doen we het allemaal voor? Nou, slecht schrijven kost miljarden, zo betoogt The Daily Beast. Verspil de lezers tijd toch niet!

Met dank weer aan m’n blogs en Twitter-timeline!


En nou voor het grotere publiek graag!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Een boek met de titel Stijl, taal en tekst moet ik wel lezen natuurlijk, en al helemaal als ik er zelf in voorkom, nouja, als erin naar mijn proefschrift verwezen wordt. Dat is niet toevallig, want de tweede auteur, Arie Verhagen, was toen mijn begeleider. Met andere woorden: dit boek is dicht bij huis, al noem ik mijn tijd in het wetenschappelijk onderzoek wel mijn vorige leven.

In dat vorige leven deed ik ook aan ‘stilistiek op taalkundige basis’ – de ondertitel van het boek, en sinds ik dat niet meer doe, heb ik Arie en co-auteur Nienke Stukker nog regelmatig over stijl horen praten. Bovendien ligt dezelfde benadering ten grondslag aan het werk van Maarten van Leeuwen, dat ik hier eerder enthousiast besprak.

Enfin, dat alles om te zeggen dat er voor mij in Stijl, taal en tekst niet veel nieuws stond, maar dat ik het wel met plezier heb gelezen. Dat zat hem er vooral in dat ik het fijn vond om deze benadering van stijl zo eens allemaal rustig en compleet op een rijtje te zien. Dat verdient een breder publiek dan alleen de wetenschappers voor wie dit boek is.

In de benadering van stijl volgens dit boek is construal het centrale begrip. Dat wil zeggen dat er in alle talige communicatie sprake is van enerzijds een object waarover de uiting gaat, en anderzijds van een bepaalde verhouding van de spreker/schrijver ten opzichte van dat object, en daarin speelt de luisteraar/lezer ook een grote rol, want de spreker veronderstelt met hem of haar gedeelde kennis die ten grondslag ligt aan de talige keuzes. Dat heet wel het triadische model van communicatie.

Het voorbeeld in het boek (p. 26) illustreert het: je kunt hetzelfde fenomeen aan de nachtelijke hemel op drie manieren benoemen:

  • die lichtpuntjes daar in de lucht
  • dat groepjes sterren
  • dat sterrenbeeld

Drie manieren om het over hetzelfde object te hebben, maar ze verschillen. De eerste legt meer de nadruk op de losse elementen, de tweede en derde op de verzameling, en de derde veronderstelt bepaalde voorkennnis en is bijvoorbeeld mogelijk een opstapje naar astrologie. Dat is een verschil in construal.

Mijn eigen onderzoek duikt ook op in deze context, want ja, het verschil tussen actieve en passieve zinnen is zeker ook een verschil in construal: veroorzaker centraal (actief – ‘de voorzitter opent de vergadering’) of juist niet (‘de vergadering wordt geopend’).

De auteurs stellen stijl gelijk aan die construal. Dat is een oplossing van de ’tweestrijd’ in de stilistiek, namelijk of een andere vorm ook altijd een andere inhoud impliceert. Zo ja, dan kun je niet zinvol over stijl praten, want dan gaat het eigenlijk over inhoud. Zo nee, hoe bepaal je dan die ‘vaste’ inhoud waarvan de vorm kan fluctueren?

Helemaal bevredigend vind ik (en ik niet alleen, zie hier) de oplossing niet, omdat je construal niet netjes van inhoud (dat object) kunt afbakenen. Maar er is wel mee te werken.

Hoe het werkt, zo’n stijlananalyse, daarvoor verwijs ik naar mijn eerdere blogpost over Maarten van Leeuwens onderzoek naar speeches van Wilders, Pechtold en Vogelaar. Het komt erop neer dat de onderzoeker oordelen over de stijl op het macro-niveau van de tekst als geheel (‘wollig’) relateert aan talige verschijnselen op het microniveau van de zinsbouw en woordkeuze, daarbij gebruikmakend van een checklist.

Die methode is ook niet oncontroversieel: ze wordt buiten Leiden (de bakermat van dit type onderzoek; Verhagen is daar emeritus hoogleraar) bekritiseerd omdat er een zekere mate van circulariteit in de redenering zit en ze makkelijk leidt tot confirmation bias.

Desalniettemin: ze werkt wel, die methode. Dat laat het boek ook wel zien.

Bovendien is dat triadische model van communicatie buitengewoon relevant voor mijn praktijk. Hét grote schrijfprobleem van specialisten is dat ze de gedeelte voorkennis met de lezer verkeerd inschatten, als gevolg van de curse of knowledge. En dat heeft inderdaad onder andere stilistische consequenties. Die je niet simpelweg oplost met wat prutsen aan zinnen. Al mijn zakelijke schrijvers kunnen passieve zinnen actief maken. Maar die triade, daar hebben ze vaak onvoldoende besef van. Omdat voor hen naast ‘foutloos’ schrijven alleen gaat om ‘inhoud’ – alleen het object dus.

Daarom zou het leuk zijn als er op basis van dit boek iets zou komen dat toegankelijk is voor geïnteresseerde leken en/of voor de beroepspraktijk. Hopelijk gaat dat er ooit komen.

Twee soorten waarom

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Er zijn twee soorten ‘waarom’ – ik wilde daar al langer eens over bloggen toen ik gister deze tweet + retweet zag waarmee ik het goed kan uitleggen:

Beide tweets gaan in op de vraag ‘waarom storm Ciara?’. Het eerste antwoord (van Shabir) bevindt zich in het domein van de zin- en betekenisgeving (vaak, maar niet per se, religieus); het tweede, van Max, in dat van de natuurwetenschappelijke mechanismen.

Met waarom kun je beide domeinen bevragen, al is voor dat mechanische mogelijk waardoor de betere vraag – in de tweet staat niet voor niets doordat en niet omdat. Nederlands maakt in de taal wel een verschil tussen de twee domeinen, maar niet heel strak: waarom en omdat kunnen in allebei.

Filosofisch en theologisch relevant is overigens dat je iemand die redeneert in het redengevende domein niet met argumenten uit het mechanische kunt overtuigen – je praat dan langs elkaar heen. Bovendien kun je niet vanuit het mechanische het al dan niet bestaan van God aantonen, want dat vraagstuk bevindt zich in het andere domein. Althans, voor iedereen met een beetje moderne en volwassen geloofsopvatting.

Ik heb zelf het onderscheid geleerd aan de hand van ziekte als voorbeeld. Als iemand vraagt ‘waarom heb ik griep?’ kun je antwoorden met een verhandeling over virussen, weerstand en immuniteit. Maar daarmee geef je dus geen antwoord op de vraag wat die ziekte voor iemand betekent – de zin ervan. Dat kunnen van die dingen zijn als ‘straf van God’ tot ‘het werd kennelijk tijd dat ik eens even rust nam’.

In het piramideprincipe speelt het verschil maar zelden een rol. Ik heb een enkele keer wel ‘leerders’ gehad die de waarom-vraag te filosofisch gingen beantwoorden – die verstonden hem als zingevingsvraag dus. Meestal zijn de waaroms in het piramideprincipe echter mechanistisch, al wil dat niet zeggen dat een puur mechanistische verklaring tot een overtuigende structuur leidt.

Laatst zag ik bijvoorbeeld een hoofdboodschap die een probleem omschreef: vertraging bij een project. Vraag: waarom is het project vertraagd? Dan kun je mechanistisch gaan kijken naar wat er waar en wanneer hoe veel te lang is blijven liggen. Maar dat zegt nog niks: het is eigenlijk alleen een gedetailleerdere beschrijving van het probleem. Ik moest wat dieper graven, en toen bleken onhandige aannames bij de start van het project de onderliggende reden te zijn. Dat deed het ‘m wel in de piramide, maar is toch ook meer oorzaak dan reden (waardoor?).

Bij een adviserende hoofdboodschap heb je geen verklarende mechanismen, want je kijkt in de toekomst. Maar de basis van de argumentatie is vaak wel mechanistisch, althans, dat geldt voor de voorbeelden die me te binnen schieten, zoals argumentatie op basis van gelijkenis (‘best practice’) of van calculaties (besparingen x, y en z leveren samen het totaal op – overigens geen bevredigende structuur, vind ik, want meer rekensom dan verhaal).

Ik ga de komende tijd eens opletten of ik echte redengevende waarom’s tegenkom in het werken met het piramideprincipe!