Maandelijkse archieven: februari 2016

Adviseren is een divers vak

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Hoogste tijd om weer eens wat over het college Adviseren over Communicatie te vertellen! We hebben nu zes colleges gehad en die waren nogal divers: inleiding, practicum piramideprincipe, iets over adviseren over telefoongesprekken aan de hand van twee onderzoeksartikelen, presentaties over een handboek, reflectief schrijven aan de hand van het thema ‘oprechtheid’ uit Feilloos Adviseren, en gisteren een gastcollege van Marjan Huisman over hoe zij adviseert met behulp van TGI.

Die diversiteit (die ook de volgende twee weken nog doorgaat) is de sterke kant van het college – ja, zo divers is adviseren, al is het alleen maar omdat je zit met die vier ‘dingen’ en hun onderlinge relaties: de adviseur (je bent je eigen instrument), de geadviseerde (met z’n hele hebben en houden, en soms ook z’n eigenaardigheden), het advies (communicatie is een breed vakgebied) en de omgeving (organisatie en de wijdere context – de hele wereld!). Nou, dat is nogal wat, om dat allemaal te behandelen in één vak!

Het nadeel ervan is dat het allemaal nogal kort en vluchtig is. Maar dat is mogelijk onvermijdelijk: je leert niet in een vak van 10 weken ‘even’ adviseren. Ik heb er zelf iets over gezegd en Marjan zei het gister ook: je leert veel in de praktijk en door ervaring, daar kun je in dit werk jaren mee verder. Dat vind ik juist ook het leuke eraan, want leren motiveert mij sterk.

Het college is een soort van zaadjes planten, in de hoop dat die gaan groeien. Dat bijvoorbeeld de studenten tijdens hun stage of later in hun werk ergens tegenaan lopen en dan denken: ‘Hé, daar ging het in het vak ook over. Toch nog eens dat ene boek/artikel erbij pakken/zo’n schrijfoefening doen/uitzoeken of ik wat met TGI kan.”

Over dat laatste gesproken: Marjan attendeerde de studenten op een opleiding in de TGI voor jongvolwassenen die opvallend gunstig geprijsd is. Ik geef het graag verder door.

Probleem #4: blijven hangen in fase 1

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik gebruik al jaren een handout over het schrijfproces die ik heb gebaseerd op het klassieke schrijfprocesonderzoek van Flower, in een versimpelde versie daarvan die ik ontleen aan Stukken beter schrijven. Het schrijfproces bestaat daar uit drie fasen, die 40-20-40 procent van de tijd innemen: voorbereiden (inclusief structureren), doorschrijven, redigeren. In een hoekje ervan staan ook al jaren dezelfde drie veelvoorkomende schrijfprocesproblemen, maar ik heb er net een vierde aan toegevoegd: blijven hangen in fase 1.

De drie problemen waren:

  1.  te weinig aandacht voor fase 1: meteen gaan schrijven en dan ergens stranden omdat je amper weet wat je wilt zeggen, of denkend schrijven en de lezer met dat onuitgekristalliseerde denkwerk opzadelen
  2. te weinig tijd voor fase 3: de deadline overvalt je en je levert een slordig product af
  3. fase 2 en fase 3 lopen door elkaar: de te alerte criticus blokkeert het schrijven, de schrijver doet z’n uiterste best steeds ‘perfecte’ zinnen af te leveren maar daardoor stagneert het proces en wordt het eindresultaat vaak ook houterig.

‘Blijven hangen in fase 1’ ken ik niet uit de literatuur, maar ik ken iemand die al jaren bezig is met het structureren van een boek en die al een ontelbare hoeveelheid inhoudsopgaven heeft, maar geen tekst. Bovendien hoor ik het probleem toch ook van andere zakelijke schrijvers regelmatig: blijven streven naar de ‘perfecte’ structuur. Maar die bestaat niet, en bovendien spoor je problemen in de logica van de structuur soms echt pas op op het moment dat je gaat schrijven. Niet voor niets is het schrijfproces grillig (‘recursief’): je springt er wat in heen en weer.

Ik ontdek regelmatig in de doorschrijf- en/of redigeerfase dat er iets niet klopt in mijn structuur. Geen probleem. Een klein probleem repareer ik wel (zoals in het schrijfproces met z’n tienen van laatst). Grote problemen kunnen wel eens dwingen tot een terugkeer naar fase 1. Hoe eerder je ontdekt dat je nog serieus reparatiewerk te doen hebt, des te beter.

Voorbereiden mag 40 procent van de tijd kosten, en zelfs wel wat meer in een complexe situatie, maar bij een goed schrijfproces houd je altijd in de gaten dat het op een gegeven ogenblik echt af moet, en ook af mag. Perfect hoeft niet. Ga lekker schrijven. Repareren kan altijd later nog.

Schrijven met z’n tienen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb vorige week een leuk experiment gedaan, en het slaagde: schrijven met z’n tienen. Een groep van negen trainees had de laatste bijeenkomst over lezergericht schrijven. We hebben vrijdag met z’n allen een memo geschreven waarin zij een advies geven over wat hun organisatie verder kan met het piramideprincipe. Ze hebben gepracticet wat ze preachten: een piramidale memo geschreven. Want ze vonden het principe wel degelijk bruikbaar.

Voor mij was het een experiment omdat ik nog nooit met zo’n grote groep een schrijfproces heb doorlopen. Ik hoopte dat we de eerste twee fasen zouden kunnen doorlopen: voorbereiding (oriëntatie op de schrijftaak, inhoud bepalen, structureren) en eerste versie schrijven (die nog slordig en schrijvergericht mag zijn). Ik zou dan die eerste versie wel redigeren (fase 3: lezergericht maken). Maar dat was een gok, want ik weet maar al te goed dat schrijven niet helemaal strak te plannen is: we hadden drie uur, zou dat voldoende tijd zijn? Het structureren van een beetje complexe inhoud kan zomaar meer tijd kosten dan dat. In dit geval wilde ik ook nog eens streven naar consensus, en ook dat was spannend.

Maar het lukte precies in de tijd. Er kristalliseerde al gauw consensus uit en het structureren ging ook relatief vlot. Toen stond er een uitgetekende piramide op het bord. Ik heb vervolgens aan elk vakje een nummer gegeven en die nummers over de groep verspreid. Iedereen heeft dus een stukje tekst uitgeschreven. Mondeling hebben we een doorloop gedaan om te zien of het samen inderdaad ergens op sloeg, en dat klonk verrassend goed. We ontdekten wel nog één gaatje in de structuur, maar daarvan dacht ik: dat los ik bij het redigeren wel op.

Ik kreeg van iedereen het stukje tekst digitaal. Om te redigeren heb ik alles achter elkaar gezet, de structuur zichtbaar gemaakt (aankondigende zinnen, koppen), dat ene ontbrekende stukje in de structuur toegevoegd, daarna de zinnen nog wat beter op elkaar aan laten sluiten en afgewerkt – en klaas was Kees! Het memo ligt nu bij de opdrachtgever.

We waren verbaasd hoe makkelijk het ging, schrijven met zijn tienen, en ik kon niet laten om te benadrukken dat dat ligt aan het gebruik van het piramideprincipe: zo kun je samen nadenken over inhoud en structuur, en daarna de tekst in kleine stukjes verdelen voor het uitschrijven. Wat ik zelf ook verrassend vond, was dat enerzijds de zwakke plekken onderin de piramide zich in de uitgeschreven tekst vanzelf oplosten (ergo: je hoeft niet helemaal ‘hard’ logisch tot op de bodem door te structureren), en anderzijds dat er wel een gaatje in de structuur bleek te zitten dat we pas ontdekten in de uitgeschreven tekst. Allebei die ervaringen heb ik ook als ik zelf schreef, maar in zo’n groep komt het wat meer onder een vergrootglas te liggen.

Schrijven met z’n tienen, ik vond het voor herhaling vatbaar. Al is er ook een kans dat de volgende keer de tijd op is en er nog geen goede piramide is…

Start Adviseren over communicatie

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Zoals de trouwen lezers van dit blog wel weten, geef ik elk studiejaar wel ergens college. Ik ben afgelopen week op een nieuwe én oude plek begonnen: Utrecht. Daar heb ik een paar jaar gewerkt als onderzoeker-in-opleiding, maar sinds mijn promotie in 1997 niet meer. Dus vagelijk is het nog bekend en vertrouwd, maar het is ook een hernieuwde kennismaking. Leuk om er weer terug te zijn, het blijft toch een prachtige locatie, de oude binnenstad, en het gebouw waarin ik woensdag college gaf is fraai opgeknapt.

Ik geef het vak ‘Adviseren over Communicatie’, aan CIW-studenten uit de master ‘Communicatie en organisatie’. Dat is dus heel dichtbij mijn dagelijkse werk, en ik hoop dan ook op kruisbestuiving. Er zijn drie rode draden door het vak, elk gevormd door een vraag:

  1. Wat maak een (communicatie-)advies goed? Daar zijn we net mee begonnen, op basis van eigen ervaringen en de eerste theorie. We gaan er ook gastdocenten over aan de tand voelen. Eén stempel druk ik, als deelantwoord op die vraag: dat het piramideprincipe erbij helpt. De studenten hebben Adviseren met perspectief al gelezen en gisteren geoefend. Na een paar basisoefeningen hebben ze gewerkt aan een piramide met als vraag ‘wat maakt een advies goed?’ en als data van ieder een kwaliteit die ze hadden afgeleid uit een eigen herinnering aan een goed advies. Dat leverde in die korte tijd nog geen kant-en-klare antwoorden op, laat staan complete piramides, maar het was een voorbeeldig ‘piramidaal denkproces’ en dat denken gaat dus vervolgd worden. Ook door mijzelf: ik weet ook nog niet het antwoord op die vraag het is typisch zo’n vraag waarop niet één antwoord het enige juiste is. Ik ben benieuwd wat de studenten ervan gaan maken.
  2. Wat komt er in de praktijk van terecht? Daartoe voeren de studenten een praktijkonderzoek uit bij een stagestudent die een advies heeft uitgebracht, en ook bij een paar communicatie-adviseurs uit mijn eigen netwerk. Maar ook hierover gaan de gastcolleges en ik zal er zelf ook wat over vertellen.
  3. Hoe zien de studenten zichzelf als adviseur? Met onder andere wat practica en uitmondend in een reflectieverslag.

Het zijn twee werkgroepen van elk veertien studenten, en elk twee keer twee uur college. Deze eerste week ervoer ik als best intensief – maar ook heel leuk. Ik zal er op dit weblog af en toe over berichten natuurlijk!

Recensie Het Snapgevoel deel 2: overdosis aankondigingen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week schreef ik deel 1 van een recensie, over de inhoud, hier deel 2 over Het snapgevoel. Hoe de illusie van begrip ons denken gijzelt over de vorm. Ik kondigde het al aan: ik vind het boek te lang. De auteurs hebben te veel woorden nodig om hun punt te maken. Dat punt had ik al grotendeels te pakken op die zondagochtend dat ik erover hoorde op tv. Maar het duurt het honderd pagina’s voordat het boek ter zake komt, en zelfs dan ervaar ik het af en toe nog als langdradig. Voor mij als schrijfadviseur altijd interessant waar dat ‘m in zit.

In de eerste plaats had er inhoud uitgekund. Het hoofdstuk wetenschapsfilosofie en kennisleer (hoofdstuk 2, 40 pagina’s) lijkt me een vlees-noch-vis-hoofdstuk: voor kenners overbodig en voor leken te kort en daardoor te moeilijk. Als het erin moet blijven, dan zou ik zeggen: kom eerst ter zake, en geef dan pas verdiepende achtergrond.

In de tweede plaats neemt de tekst af en toe een gek aanloopje. . Een voorbeeld staat op p. 79, de inleiding tot hoofdstuk 3. Het gaat daar eerst over parasolmieren, die een soort landbouw ontwikkeld hebben. Dan volgt een zinnetje ‘Wij, mensen, hebben ook een landbouwtechniek ontwikkeld, maar die is afhankelijk van onze aangeboren capaciteit te leren. Daarin verschillen we van parasolmieren’. Vervolgens gaat de rest van het hoofdstuk over menselijk leren. Wat doen die parasolmieren er dan toe? Ik noem zo’n start de ‘and now, for something completely different’-inleiding: leuk bedachte anekdote, maar dan ineens een wending naar iets anders en dát is het eigenlijke thema.

Ten derde blíjven de auteurs maar aankondigen. Ik houd wel van een structuuraankondiging op zijn tijd, sterker nog: die zijn nodig om lezers op het juiste spoor te houden. Maar dit boek bevat een overdosis. P. 13/14 zijn twee pagina’s leeswijzer ‘van de argumentatie’ – maar het is geen overzicht van de argumentatie, maar een samenvatting van het boek. Op p. 37/38 alweer anderhalve pagina ‘vooruitblik’ en bijvoorbeeld op p. 173/174 ook nog eentje, vooruitblikkend op het slot van het boek.

Verder wemelt het van zinnetjes als ‘We leggen dit dadelijk, en in hoofdstuk  vier, nader uit’ (p. 91). Of van zinnen aan het eind van een paragraaf die alvast een opzetje doen naar de volgende, zoals verder op diezelfde pagina, de laatste zin in een stuk over de tweede manier van leren: ‘We kunnen dat begrijpen als we naar de derde manier van leren (…) kijken’ – gevolgd door een witregel, en dan een kopje ‘Leren: stadium 3’.

Het laatste type aankondigingen laat zien dat de manier van aankondigen kettingvormig is: de laatste zin van de eerdere alinea maakt een bruggetje met de volgende alinea. Net zoals die ‘vooruitblikken’ aan het eind van hoofdstukken vooruitblikken op het volgende hoofdstuk of de volgende hoofstukken. Ik houd meer van hiërarchische structuren en dito aankondigingen, en dan één keer goed en niet steeds opnieuw. Ik weet niet in hoeverre dat een kwestie is van persoonlijke smaak. Ik kom ook wel eens mensen tegen die een hekel hebben aan álle structuuraankondigingen, maar misschien zijn er ook wel voor wie het in Het Snapgevoel nog niet te veel is?

Ik ervaar de combinatie van wetenschapsfilosofie, die parasolmieren en de vele aankondigingen als arrogant: de schrijver wil veel kennis kwijt en schat mij als lezer als zo dom in dat ik veel aankondigingen en vooruitblikken nodig heb. Met een minstens 50 pagina’s dunner boek had ik het aardiger gevonden.

NACV: minder praktijk, meer werkdruk?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Het begint een jaarlijkse traditie te worden: de expertmeeting van het NACV bezoeken. Afgelopen vrijdag was het weer zo ver, in Leiden dit keer, en het was weer leuk, gezellig, interessant en inspirerend én Willy Francissen en ik hielden weer een presentatie. Daarin gaven we voorbeelden van schrijfoefeningen uit onze eigen praktijk die volgens ons ook bruikbaar zijn in het hoger onderwijs en de studenten wellicht eerder de ogen openen voor wat er na het afstuderen op schrijfgebied van hen verwacht wordt. Dat ging goed, we kregen er enthousiaste reacties op.

Eén ding was wel anders dan de vorige keren, en dat was dat er (in mijn waarneming) minder aandacht was voor de aansluiting van hoger onderwijs op de praktijk. Onze lezing was zo’n beetje de enige. Is dat onderwerp ‘uit’? Wat ‘in’ was, vond ik ook duidelijk: studenten zo veel mogelijk laten doen. Voor wat betreft het activeren van leerders vind ik dat een prima idee, maar ik kon me niet aan de indruk onttrekkend dat er ook iets achter zat van veel te hoge werkdruk in het hoger onderwijs. Ook in de wandelgangen hoorde ik daar opvallend veel over. Vervelend – maar zo’n dag maakt me dan wel weer blij eigen baas te zijn.

Ik moest dit keer dus bij elke lezing een vertaalslag maken van het hoger onderwijs naar mijn praktijk in organisaties – nouja, ik geef ook college, dus ik luister eigenlijk altijd met een dubbele pet op. Voor mijn eigen trainingen hoorde ik bijvoorbeeld de volgende nuttige dingen:

  • ‘Blinde’ feedback (anoniem geven en krijgen) werkt beter.
  • Bij feedback geven op andermans tekst is het goed als de niveaus niet te ver uit elkaar liggen, want slechte schrijvers die een veel betere tekst onder ogen krijgen kunnen daar een nare indruk van overhouden: ‘o, shit, ik heb het slecht gedaan’.
  • Een ‘coachee’ die zich afhankelijk opstelt (‘hoe moet ik dat doen?’) kun je met goede open vragen van activerende repliek dienen (‘hoe zou je dat kunnen doen’).
  • Laat coachees aan het eind van een coachingsgesprek benoemen wat ze geleerd hebben.
  • Samen een tekst bespreken gaat het beste aan een driehoekige tafel.
  • Fraai citaat van een onbekende oude Griek, gekerfd in een muur: ‘wie de retorica niet beheerst, wordt er het slachtoffer van’ (uit de openingsspeech van Carel Jansen, die vervolgens prachtige filmfragmenten liet zien van Obama en bisschop Tutu).

Verder leerde ik een nieuw woord: rubric. Ik ben dus ook maar meteen naar een lezing daarover gegaan, om er voorbeelden uit het schrijfonderwijs van te zien. Dat was nuttig.

Al met al weer een nuttige en aangename dag!