Maandelijks archief: september 2020

Coronawoordgebruik: het virus is niet nieuw en een vragenlijstje is geen triage

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Twee dingetjes even die me de laatste tijd zijn opgevallen aan het woordgebruik in die verplichte vragenlijstjes in de horeca en op andere plekken, om na te gaan of je geen covid-19 hebt:

  • Op sommige plekken heten die lijstjes ’triage’, wat ik een absurd afzwakken van de betekenis van dat woord vind. Het maakt nogal wat uit of je ergens voor de vorm zelf klakkeloos ‘nee-nee-nee-nee’ invult of dat een triagist na een ramp bepaalt wie waarheen moet voor medische hulp. Want dat is wat triage betekent.
  • In sommige van die vragenlijsten is sprake van het ‘nieuwe’ coronavirus. Dus dan vragen ze bijvoorbeeld of er bij een huisgenoot het nieuwe coronavirus is vastgesteld. Ik heb zelf al een paar keer eventjes ‘hè, is er een nieuwe dan?’ door mijn hoofd voelen schieten. Nee, natuurlijk niet, het gaat om het virus dat covid-19 veroorzaakt. Dat virus domineert al maandenlang ons leven, dat is echt niet ‘nieuw’ meer. Het kan zijn dat dat het is en zeker was in de ogen van virologen die al kennis hadden van andere corona-virussen, zoals SARS, MERS en de verkoudheidsveroorzakende, maar het is het zeker niet in het dagelijkse taalgebruik. En daar zou ik toch maar bij aansluiten. Er is op dit moment maar één coronavirus saillant, dus dat is gewoon ‘het’ coronavirus.

 

De winnaar heeft de kleinste balk

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Via een retweet van vakgenoot @PSteenwinkel zag ik gisteren een tweet van @JaapJansen met een grafiek erin die precies de verkeerde visuele indruk wekt. Het gaat om vertrouwen in fractievoorzitters:

 

Visueel zou je denken dat dat vertrouwen het grootst is in Kuzu/Azarkan, met die lange balk erachter. Maar nee, het is omgekeerd: Asscher is de winnaar, hij staat op de eerste plaats. De balken drukken het nummer van de rangorde uit, niet de hoeveelheid vertrouwen….

Okee, Asscher staat bovenaan, dat klopt wel. Maar balken gebruik je voor hoeveelheden, niet voor rangorde. Zonder inhoud leiden ze alleen maar af.

Voor rangorde hebben we iets heel moois, en dat staat er ook: gewoon nummeren, van 1 tot en met 13.

 

Een avond met ollekebollekes en oogrijm

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Gisteravond ben ik naar de voorstelling ‘Buigt allen mee voor Drs. P’ geweest, van Erik van Muiswinkel. In deze karige tijd – het was mijn tweede theaterbezoek sinds de lockdown – zuig ik zoiets op als een spons en ben ik wellicht minder kritisch dan normaal, maar ik denk dat ik dit ook in normale omstandigheden leuk én goed had gevonden. Het was een mooie afwisseling van liedjes, cabaret en stukjes film. Heel talig natuurlijk, daar staan artiest en onderwerp wel voor in. Hoogtepunt vond ik toen Van Muiswinkel in de huid kroop van Jacques Brel en een lied van Drs. P zong, met onvervalst Waals accent in z’n Vlaams.

Ik ken het werk van Drs. P eigenlijk helemaal niet zo goed, behalve de krakers als ‘Dodenrit‘. Wel is hij bij mijn studie Nederlands aan bod gekomen, en wist ik zo bijvoorbeeld, wat Van Muiswinkel ook vertelde, dat hij de bedenker is van de versvorm ollekebolleke (en vele andere). Waar ik al te veel van dat type rijmelarij al gauw te melig ga vinden, bracht Van Muiswinkel dat mooi in balans door een actuele ollekebolleke over een seksschandaal van Katja Schuurman.

Maar ik leerde zeker ook nog veel nieuws, waaronder iets wat me zeer aansprak: het oogrijm. Dat zijn woorden waarvan het einde qua woordbeeld gelijk is, maar de uitspraak is anders. Ze ‘rijmen’ dus alleen als je ze ziet. Als je ze uitspreekt, moet je één van de twee verkeerd uitspreken. Bij oogrijm rijmt ‘mopperen’ op ‘galopperen’.

Daar kun je hilarische dingen mee doen. Helemaal letterlijk weet ik ze niet meer van gisteren, maar in elk geval heeft ‘koster’ dan een kind dat werkt als ‘pornoster’ en is een tweetal dat we kennen als ‘apostel’ ook een ‘homostel’. De allergrappigste vond ik eentje waarin je als je gaat eten bij de ‘Ikea’ daar iets bij kan drinken, namelijk ‘Ice Tea’!

Groeiende digitale ervaring

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb het er hier al vaker over gehad: vanaf mei ben ik online trainingen aan het geven. Dat gaat inmiddels hartstikke goed: m’n werkvormen ‘doen’ het en ik heb voldoende routine om het niet meer gek en spannend te vinden allemaal. Ik ben blij dat werk zo toch min-of-meer gewoon door kan gaan en dat ik van alles geleerd heb wat me ook na de coronacrisis van pas gaat komen. 

Hier nog een paar observaties van de laatste tijd:

  • Het blijft opmerkelijk dat veel mensen in web-overleggen en -trainingen zo weinig non-verbaal reageren. Er zitten er best veel alleen maar in de camera te staren. Ik zou willen zeggen: benut dat beperkte communicatiekanaal zo veel mogelijk! Mijn Leidse studenten doen dat. Ik vond het vorige week bijvoorbeeld hartverwarmend om dertien knikkende hoofdjes in beeld te zien. Dat maakt mijn werk makkelijker en leuker. Ik heb het er met een paar even over gehad, en zij denken inderdaad dat er een generatiekloof is, in de zin van dat zij zich meer bewust ervan zijn dat ze via dat scherm daadwerkelijk communiceren. Dat is ook al gewoner voor ze. ‘Ouderen’ lijken meer naar het scherm te kijken alsof het de TV is en ze dus zelf niet gezien worden. Ik hoop dat ik op dat punt bij de ‘jongeren’ hoor.
  • Techniek blijft af en toe klooien. Mijn ene webcam ging stuk, de vervanger wordt niet door alle apps gevonden, de andere webcam heeft een onhandig perspectief want die zit onder het beeldscherm, of ik moet uitwijken naar de laptop maar die moet aan de wifi in plaats van aan een draadje, en dat is riskanter. En dan heb je sowieso ook nog bandbreedteproblemen, waardoor ik laatst training gaf aan negen paar initialen… iedereen op mute en camera uit. Dat is wel heel wezenloos – maar ik verbaasde me erover dat ik toch net zo doorpraatte alsof er echte mensen voor me zaten.
  • Het is leuk om de mogelijkheden te benutten van wat online niet gezien en gehoord wordt. Met het mooie weer en zelfs hitte van de afgelopen tijd heb ik stiekem wel lol gehad in trainingen en college geven… in korte broek! #doetzeandersnooit Met een paar van de studenten heb ik het erover gehad dat je met je microfoon op mute ongestraft geluid kunt maken op een manier die live irritant zou zijn: van zitten te klikken met je pen of met een speeltje tot gitaar spelen! Dat soort dingen kunnen helpen bij het geconcentreerd luisteren, dus ik zou zeggen: vooral doen. Ik doe het zelf trouwens ook, nouja, geluiden niet, mijn microfoon staat veel aan. Maar ik zit buiten beeld wel te frummelen met m’n pen enzo. Normaal wordt dat gezien, nu lekker niet.
  • Ik denk nog steeds dat er puur inhoudelijk en qua vaardigheden niet veel verloren gaat in online werken, maar wat ik wel mis is het gevoel van hoe de training ‘landt’ in de groep. Daarvoor moet ik van dingen kunnen zien als onderlinge knipogen, lolletjes en blikken van verstandhouding, of bij de koffie wat opvangen van onderlinge gesprekken. Dat is allemaal weg en dat voelt na afloop steeds nogal leeg. Ik ben niet alleen ‘lesboer’, het gaat me er juist om hoe een groep met het geleerde aan de slag gaat. Dat merk ik nu alleen veel indirecter dan normaal.
  • Eenzelfde soort leegte ervaar ik in de pauzes. Ik zit dan helemaal ‘in’ zo’n training, zet m’n camera uit, sta op, en ben… thuis. Hè?  De eerste paar keer was ik bijna verbaasd dan m’n thuiswerkende echtgenoot aan te treffen in plaats van mijn deelnemers. Het is een omschakeling die veel energie kost. Ik pak een bakkie koffie en daarna moet ik terug schakelen. Laatst was ik bezig met een training in het Engels en toen begon ik na de pauze per ongeluk in het Nederlands. Ik denk niet dat dat me live zou overkomen. Ook na afloop blijft het snelle schakelen naar thuis gek. Dat maakt me ervan bewust dat het reizen meer is dan vervoer. Ik kon ‘vroeger’ wel eens mopperen op een volle spitstrein, maar ik kan nu wel verlangen naar een uurtje in de trein met even niks hoeven, beetje wat lezen ofzo.
  • Langzaam-maar-zeker krijg ik in de gaten hoe ik deze eenzijdige manier van werken zo kan inrichten dat ik er wel bij vaar. Ik ben bijvoorbeeld goed geworden in het compenseren van de specifieke hoofd- en ogenvermoeidheid van het videobellen: altijd naderhand meteen even naar buiten, tien minuten lopen. Vooral niet ophangen en dan nog ‘even’ e-mail lezen of iets anders wegwerken. Nee, eerst weg van die computer! Op zo’n moment ben ik op een bepaalde manier overprikkeld, maar ik ben voor mijn gevoel net zo zeer onderprikkeld. Zo mis ik de lol van naar organisaties en groepen toe gaan. Ik realiseerde me onlangs dat ik sinds februari niet meer in Amsterdam ben geweest – hoe bestaat het.

Alles bij elkaar gaat het dus wel goed. Desalniettemin hoop ik heel erg dat ik in oktober weer ‘live’ groepen ga zien. De eerste plannen zijn er, waar ik heel blij mee ben. De eerste groepen zijn in Rotterdam, wat fijn is om te wennen. Maar kort daarna komt Amsterdam ook weer in beeld. Althans – het is nog wel onzeker. Met het virus in het algemeen, maar ik heb ook in mijn voorstellen moeten inbouwen dat ik tot heel kort van tevoren mag overstappen op online, want stel je voor dat ik wakker word met keelpijn ofzoiets, of in thuisquarantaine moet. Ik hoop daar niet op – weer werken met echte mensen in plaats van met postzegeltjes op een beeldscherm!

Piramide-taartdiagram

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Eén van de sporters die ik op Strava volg, Robin Verstraete, zette een tijdje geleden een plaatje bij een activiteit waar ik om moest lachen. Met zijn toestemming neem ik het hier over, hij weet de bron niet (van wie die wel weet, hoor ik graag):

 

Je moet ‘m zien, maar dan is het een hilarische combinatie van twee thema’s uit mijn vak: piramide en grafiekvorm!

Robin is trouwens sinds kort ook in het bezit van mijn boek, want naast sportgenoot is hij ook mede-taal- en schrijf-liefhebber:

En ook die foto zette hij laatst op Strava!

 

Vingeroefening adviserend schrijven

Louise Cornelis Geplaatst op door  

De Schrijfakademie is een site met schrijfoefeningen voor middelbare scholieren, een mooi initiatief van de universitaire opleidingen Nederlands, docenten, schrijvers en uitgeverijen. Er staat een ‘vingeroefening’ op in adviserend schrijven, en die is gebaseerd op mijn boek; ik heb er zelfs naar meegekeken. Erg leuk, en mooi om scholieren al zo te leren schrijven – dat gaat prima overigens, dat heb ik al vaker gehoord. Scholieren zijn immers nog niet ‘doorkneed’ met het academische stramien, en het hele idee van ‘hoofdboodschap voorop’ – een vraag beantwoorden meteen nadat die gesteld is – vinden ze dus nog heel logisch. Wat het ook is!

College over genres

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik ben gister weer begonnen met het geven van college! Net als anderhalf jaar geleden geef ik in Leiden één vak, bij de opleiding Taalwetenschap; dit keer is het Tekstgenres. Nouja, ‘in Leiden’… voor de Universiteit Leiden weliswaar, maar het is online. Dat ging gister prima, met 13 studenten op camera aanwezig. Ik ga mijn best doen om dat online college geven in de best mogelijke banen te leiden, maar de studenten ‘live’ zien zou toch ook heel leuk zijn, wie weet kan ik daar een mouw aan passen.

Net als bij het vorige vak dacht ik bij het voorbereiden: wauw, dit vak had ik vroeger zelf wel willen volgen! Het is super relevant voor het werk dat ik doe met adviseurs en andere schrijvende professionals. Als mensen vragen wat ik doe, zeg ik meestal ‘ik leer adviseurs betere adviesrapporten schrijven’, maar dat laat nog in het midden wat ‘beter’ is. Het zou dan kunnen dat ik ze bijvoorbeeld leer om nettere zinnen te schrijven en foutloos te spellen. Maar dat is het dus niet, of nouja, dat is bijzaak. Waar het eigenlijk op neerkomt, is dat ik ze leer dat een adviesrapport een ander genre is dan een onderzoeksverslag.

In de termen van het vak zou ik kunnen zeggen: ik leer schrijvende professionals dat de ‘situationele context’ en de ‘communicatiedoelen’, van een adviesrapport maken dat je niet zomaar klakkeloos hetzelfde kunt doen als in schoolse en wetenschappelijke teksten. Althans, dat is niet optimaal. Dat geldt enerzijds voor de genre-zaken, zoals de structuur en de plek van de hoofdboodschap. Anderzijds geldt het ook voor de register-zaken: de formuleringen in de tekst en de koppen.

Genre en register gebruik ik hier op de manier van het boek dat we gebruiken in het vak: genre-kenmerken zijn eenmalig in een tekst en grotendeels conventioneel bepaald (een wetenschappelijke tekst heeft ‘nou eenmaal’ de conclusie aan het eind); register zijn de talige kenmerken die door de hele tekst heen voorkomen, grotendeels functioneel bepaald (zoals de lange, complexe zinnen met veel abstracte woorden van de wetenschap). Genre en register zijn daarmee twee manieren van kijken naar de tekstsoort adviesrapporten – of enige andere tekstsoort.

Register is in die opvatting dan weer niet hetzelfde als stijl, want stijl gaat dan om de persoonlijke en esthetische variatie. Die definities zijn bij andere auteurs wel eens anders. Over stijl op die manier opgevat gaat het vak niet, maar het gaat naast genre wel ook over register. Oftewel: over typerende verschillen tussen tekstsoorten.

In zo’n eerste college als gister ging het vooral om dit soort dingen, dus definitie- en afbakeningskwesties. Dat is nodig om verder mee te kunnen. Wat is genre, wat is register, wat is een tekst eigenlijk (ook niet zo helder – bijvoorbeeld: is één krantenbericht een tekst, of de hele krant?), en waar gaat het vak over?

Over dat laatste: als taalgebruikers weten we allemaal een boel over tekstgenres, want we onderscheiden ze aan de lopende band, als we lezen en als we schrijven: we weten dat een nieuwsbericht er anders uitziet dan een WhatsApp-bericht en een persoonlijke brief anders dan wetenschappelijk artikel. Dat weten we impliciet; het vak draait erom die kennis te expliciteren, ook waar het gaat om nogal subtiele talige verschillen. 

De komende tijd zal ik weer regelmatig hier bloggen over de voor de schrijfpraktijk relevante zaken in het college. Die komen er zeer zeker aan!

 

Friese bordjes

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik was een kleine week weg, met Leeuwarden en Ameland als bestemmingen en daartussenin gefietst. Zoals gebruikelijk heeft dat weer een aantal leuke of interessante bordjes opgeleverd. In het Fries natuurlijk:

Of actueel:

Maar ook met vijf woorden in vier talen (als je campus als Latijn opvat):

Of waar ik geen touw aan vast kon knopen:

Opvallend archaïsche (doch!):

Deze vond ik grappig, kijk hoe en omstreken is afgekort! En ja, een spatie te veel, of eigenlijk is zelfs het hele eerste woord overbodig.

Dit opschrift, op de voormalige Joodse school van Leeuwarden, ontroerde me zeer – hoe beknopt kun je zulk groot leed uitdrukken:

Het volgende bordje was voor ons persoonlijk een mijlpaal, want we zijn in 2008 in Buitepos, Namibië geweest, maar in het Friese Buitenpost eerder nog nooit. Dat is gek natuurlijk, dus dat hebben we dinsdag goed gemaakt:

Tot slot nog één grappig dingetje dat we zagen in de – overigens uitstekende! – B&B in Leeuwarden: kennelijk is bij Bolletje volkoren beschuit niet echt en ook niet bros, en zitten er in echt beschuit gene vezels – ofzoiets?

Kortom: een mooie week, ook op tekstgebied!