Hier weer wat interessante dingen over lezen en schrijven die me de laatste tijd via de sociale media (dank!) en andere kanalen bereikten:

• Twee stripdingen om mee te beginnen, eerst een leuke qua grafiek-ontwerp:  ze zijn allemaal op een herkenbare manier ‘mislukt’. Zie je alle fouten? Ten tweede een strip-o-graphic, voor mij een nieuw genre, over het schoolvak Nederlands.
• Op neerlandistiek.nl loopt op dit moment een zomerserie door Marc van Oostendorp over de samenhang in het vak Nederlands, dat immers in de beleving van velen uiteenvalt in taalkunde, taalbeheersing en letterkunde. Leuk om te volgen voor mij, en een passage in de vierde aflevering viel me op als relevant voor dit weblog:

een goede tekst, of dan toch minstens de ideale tekst, zou zo maximaal eenduidig zijn dat je tijdens het centraal eindexamen van leerlingen mag verwachten dat ze het enig juiste antwoord vinden op vragen. Dat je om zo’n maximaal eenduidige tekst te schrijven, al je basisaannamen expliciet zou moeten maken omdat je nooit zeker weet of je lezer de wereld wel op dezelfde manier ziet als jij, en dat het aantal van zulke basisaannamen bijna onbegrensd is. Een niet-ambigue tekst is daarom onleesbaar.

Ik ben het daarmee eens, ik heb dat hier al vaker betoogd: er is niet één juist antwoord op een vraag over een tekst, niet één juiste manier van lezen. In het onderwijs al niet, in de schrijfpraktijk van professionals al helemaal niet.

• Een zwaarder stuk uit mijn vakgebied, dat nogal tot bescheidenheid stemt: uit wetenschappelijk meta-onderzoek blijkt dat designkeuzes weinig uitmaken voor de overtuigingskracht van teksten. In de NRC stond er een samenvatting van in de column van Ben Tiggelaar. Disruptief formuleren werkt misschien nog het beste. En het is maar goed ook, dat er geen panacee voor overtuigingskracht was, want dan waren we dus makkelijk manipuleerbaar.
• Ik was blij met een post op neerlandistiek.nl met onderzoek naar hoe mensen frequentieaanduidende woorden (vaak, soms) begrijpen. Ik kende zulk onderzoek van vroeger, fijn om hier goed vindbare nieuwe data te hebben. Inclusief andere kans-aanduiders: hoe begrijpt de patiënt het als de dokter zegt dat je een grote kans op overleven hebt?
• Een leuk stuk over schrijfangst, hier voor bloggen, maar het is algemener herkenbaar, vind ik. De remedie? Gewoon doen.
• Tot slot een stuk over de ontwerpkeuzes en teksten van de twee corona-apps. Interessant om te lezen, al krijg ik iets jeuk van dat UX. Mijn indruk: over de teksten in de app zelf is beter nagedacht dan over het materiaal ‘eromheen’, zoals voorlichting. Van de coronamelder is me bijvoorbeeld zeer opgevallen dat er heel weinig druk is geweest om die te gaan gebruiken: na de introductie heb ik er bijna nooit meer wat over gezien of gehoord.

In mijn werk met schrijvende professionals gaat het er vaak over dat je als deskundige niet alleen de feiten moet geven, maar ook moet zeggen wat ze betekenen. Dat moet sowieso, maar zeker als je schrijft voor leken.

De vraag ‘en wat betekent dat’ zit altijd in ons hoofd – wij mensen kunnen niet anders. We zijn altijd op zoek naar betekenis, naar interpretatie. In het piramideprincipe is dat de vraag ‘omhoog’, die je kunt verwoorden als de vraag naar de interpretatie, ‘wat betekent dat allemaal samen’, dus of in het Engels, so what?

Of met Ja, en? zoals hier laatst op Twitter. Die relatie maakt scherp duidelijk waar de schoen wringt in de oorspronkelijke tweet, geschreven door een deskundige. Zal wel, die getallen, maar wat wil het zeggen?

Het is vanochtend precies een jaar geleden dat ik voor het laatst een schrijftraining gaf aan een groep mensen met wie ik in dezelfde ruimte was, bij hen op kantoor. Het terugdenken beroert me best wel, moet ik zeggen, met een heel scala aan emoties – ik schreef er eerder al over dat het nogal een woelig jaar was.Wat ik op 10 maart 2020 zeker niet had verwacht, ik schreef het gister ook al, dat we een jaar later nog steeds zo diep in de corona-ellende zouden zitten en dat het dus zo lang zou gaan duren allemaal.

Inmiddels is het zelfs de vraag wat ‘gewoon’ dan is en of het dat ooit weer wordt, qua virus. Ik mis nog steeds een heleboel, maar er zijn ook dingen waarvan ik hoop dat ze nooit meer terug gaan naar ‘gewoon’. Ze mogen zelfs nog wat ‘ongewoner’ worden. Ik leg het uit.

Sinds die terugblik op 30 december heb ik nog weer een stapje gezet in profiteren van wat er veranderd is: ik heb flink de smaak te pakken van webinars en online colleges. Die kan ik bijwonen vanwege het ontbreken van de reis. Ik heb er een aantal korte gedaan in Amsterdam en ik zou niet zo gauw voor een uurtje daarheen reizen, en ik heb er ook gedaan die veel verder weg waren: Zwitserland, Engeland, Canada. Wat geweldig om zo van goeie mensen te kunnen leren vanuit mijn eigen huis!

Wat me wel opvalt is dat, met één positieve uitzondering, de werkvorm van die webinars is: luisteren naar één of meer pratende hoofden, meestal met een powerpoint, en niet nader gestuurde interactie via de chat of de Q&A. Keer op keer ervaar ik zelf  bij die webinars dat alleen zitten kijken en luisteren te saai is, zeker als op datzelfde apparaat allemaal andere aandachtstrekkers draaien, zoals de mail, het nieuws en de sociale media. Het moet wel heel erg boeiend zijn wil het mij erbij houden. Dan maak ik bijvoorbeeld aantekeningen – maar dan mis ik prompt ook wat, want dat hoofd praat maar door en door en door.

Wat me ook opvalt: dat wat er aan interactie is, laat kansen liggen. Een grote groep vrijelijk vragen laten stellen via de chat leidt bijvoorbeeld tot een enorme berg vragen die alle kanten op gaan (‘vrij schieten’). Bij de standaard werkvorm is er bovendien niets wat wat het gemis aan onderling contact compenseert. Je bent eigenlijk maar een heel klein stapje verwijderd van kijken naar een filmpje. Maar een film zou dan weer beter gescript en visueel veel aantrekkelijker kunnen, weg van de webcam.

Ook uit het onderwijs hoor ik soms schokkende verhalen, onder andere over hele dagen alleen maar naar pratende hoofden óf ingesproken powerpoints kijken. Lekker voor mijn ego is dat wel, want ik weet er al heel wat meer van te brouwen en daarbij ook de extra mogelijkheden van online werken te benutten: samen schrijven, deelnemers hun scherm laten delen, quiz-vormen en dergelijke. Ik werk met break-outs, gerichte vragen, met individuele en groepsopdrachten en mijn e-learning (met mooie filmpjes) komt heel binnenkort online.

In het begin vorig jaar was het een hele prestatie dat we allemaal zo snel alles online voor elkaar kregen, maar de ontwikkeling is wel erg snel gestagneerd en de lat ligt nu wel erg laag. Van mij mag-ie hoger, en dat is wat ik bedoel met ‘graag nog wat ongewoner’. Niet alleen maar bezig zijn met zo gauw mogelijk weer terug naar alles live en tot die tijd maar wat behelpen. Nee, het goed doen, zorgen dat het online onderwijs en trainingen geven beter wordt. Voor nu en voor een nog zo ongewisse toekomst. 

Ik ben nog steeds bezig met het verhogen van mijn eigen lat, en ik hoop hier en daar een prikje in dezelfde richting uit te delen Ik heb een tijdje geleden bij een opdrachtgever ‘nee’ gezegd tegen het geven van een training omdat ik ‘m  te ‘uitgekleed’ vond ten opzichte van live en verworden tot iets wat ik zelf niet graag zou volgen. Natuurlijk heb ik aangeboden iets beters te ontwikkelen – wie weet.

Ondertussen leer ik zelf ook nog bij. Door de kunst af te kijken of te zien hoe het niet moet. Door te experimenteren. Door uit te wisselen met collega’s. Van wie nog goede tips of ideeën heeft, hoor ik graag!

Het is op dit blog voor mij bepaald geen traditie om een soort jaaroverzicht of -terugblik te schrijven. Ik ga dat ook nu niet uitvoerig of uitputtend doen. Maar omdat het zo’n raar jaar was, wil ik er wel iets over zeggen.

Ik vond het een naar en moeilijk jaar. Maar het rare is: op werkgebied is het me, met wat passen en meten, eigenlijk uitstekend vergaan. Nouja, het is financieel een mager jaar: ik ben gekomen tot ruim 70 % van mijn gebruikelijke jaar omzet. Ongeveer, want het is altijd lastig om de loondienst die ik had in Leiden goed te verrekenen ten opzichte van mijn normale omzet. 

70 % is mager maar niet dramatisch. Netto houd ik er meer van over omdat ik minder belasting betaal en ik heb ook zakelijke minder kosten omdat er minder kon. Tel daarbij op dat ik ook privé minder heb uitgegeven, om dezelfde reden, en dan is de financiële schade goed te overzien.

De omzet-terugval komt vrijwel geheel op het conto van het tweede kwartaal. Dat had een normaal maar toevallig mager eerste kwartaal moeten goedmaken, en dat is niet gebeurd. Het omgekeerde was het geval: mijn grootste opdrachtgevers annuleerden in de eerste lockdown alles. Het derde kwartaal is voor mij altijd mager vanwege de vakantieperiode. Zo resteerde nog het vierde en dat was prima: ik had een succesvolle ommezwaai gemaakt naar online werken, en mijn opdrachtgevers zagen dat ook wel zitten.

De vooruitzichten voor 2021 zijn ook goed. Bovendien is het zo dat ik al jaren roep dat geld verdienen voor mij op het gebied van werk het probleem niet is: dat lukt wel. Zo’n mager jaar kan ik prima hebben. Het leuk houden, dat is een grotere uitdaging. Dat was dit jaar ook wel eens moeilijk: ik had moeite met de eenzijdigheid van alleen maar achter mijn eigen computer, in mijn eigen werkkamer, naar mijn eigen beeldscherm koekeloeren. ‘Dit heb ik nooit gewild’ dacht ik regelmatig. Ik snakte (en snak) naar de dynamiek van bij organisaties over de vloer komen en daar werken met echte mensen. Zelfs het reizen in de spits miste ik, ook al heb ik dat vaak vervloekt.

Maar, ben ik geneigd te zeggen: alles went. Ik heb inmiddels een ook voor de lange termijn hanteerbaar werkritme gevonden. Waarin ik elke dag in het daglicht naar buiten ga, altijd na lang videobellen eerst weg ga van de computer, niet meer dan vier dagen in de week werk, elke dag aandacht besteed aan rug, schouders en nek – enzovoort. Lekker werken en leven in deze tijd en lichamelijk en geestelijk fit blijven vergt een straffe zelfzorg-discipline, maar dan gaat het ook goed. Inmiddels heb ik een balans die eerder beter voor me is dan slechter dan normaal. Het is voor mijn lijf ook wel fijn om niet door kou en donker en met spitstreinen om 9 uur bij opdrachtgevers in ge-airconditionende kantoorgebouwen te moeten zijn. Ik mis het ‘live’ contact nog zeer, maar ik kan er inmiddels goed mee omgaan. Video-contact voelt steeds bevredigender.

En eigenlijk is het nog positiever dan dat. Want wat heb ik ongelofelijk veel geleerd dit jaar! Eind maart moest ik er nog achter komen dat mijn webcam het niet deed. Een paar maanden later schopte ik het tot in een artikel in Tekstblad over online schrijftraining geven. Sindsdien heb ik me nog veel verder ontwikkeld op dat gebied. Bovendien had ik de gelukkige samenloop van omstandigheden dat ik net voor de coronacrisis gevraagd was om een e-learning te maken. Voor de toekomst bieden die nieuwe vaardigheden en die e-learning allemaal interessante nieuwe kansen. Ik popel om daar verder mee te gaan! 

Het was deels een geforceerde, afgedwongen crashcursus, dat online training geven. Dat heeft me een boel energie en tijd gekost. Ik heb véél harder gewerkt dan die 75 % omzet suggereren en was bij vlagen vooral rond de zomer daar ook echt moe van. Maar het heeft me ook veel opgeleverd waar ik voor de toekomst baat bij heb, zo verwacht ik.

Ook los van die nieuwe ontwikkelingen had ik vooral in het vierde kwartaal enkele interessante nieuwe opdrachten, dus vragen van opdrachtgevers. Ook dat inspireert en motiveert me altijd zeer: nieuwe dingen doen, en daarvan leren. Ook het college geven was leuk, ik hoop dat ook dat weer een keer een vervolg krijgt.

Het was dus een financieel mager maar inhoudelijk uitstekend jaar met een steile leercurve, ook al waren het de omstandigheden die dat leren afdwongen. Ik hoop van ganser harte dat de omstandigheden in 2021 gunstiger gaan worden, zodat ik onbevangen de vruchten kan plukken van wat ik afgelopen jaar geleerd heb. Zodat ik een keuze heb in plaats van dat de manier van werken word afgedwongen. De eerste keer dat ik weer ‘live’ een groep voor me ga zien, gaat heel bijzonder worden. Ik denk dat het nog wel even gaat duren, maar ik hoop dat het komend jaar weer gaat lukken.

Ik wens mezelf en jullie allemaal een beter 2021!

Op het laatste college van Tekstgenres zijn we doorgegaan met opdrachten die neerkwamen op: schrijf zelf een stukje dat voldoet aan de typerende registerkenmerken van dat genre. Dat was weer leuk en leerzaam. De rode draad voor mij was dit keer: wat zit er allemaal in mijn hoofd aan oproepbare kennis over het taalgebruik in een bepaald genre?

Wat ik bijvoorbeeld leerde is dat er ergens in mijn hoofd een boel cliché-zinnen uit een recept opgeslagen zitten. Ik was me er niet bewust van hoe specifiek dat genre is, maar buiten een recept zeg, hoor of lees ik nooit ‘fruit de ui’ of ‘snijd X in dunne plakjes’ of ‘gebruik ruim water’ of ‘naar smaak X toevoegen’. Zodra ik een recept ging schrijven, rolden dat soort zinnen echter moeiteloos uit mijn pen.

Ook zakelijke brieven zijn vaak nogal clichématig, met naar aanleiding van als eerste drie woorden voorop. Met dat soort brieven heb ik vaker te maken, dus ook dat register komt vlot op papier, maar anders dan bij recepten ben ik me daar wel veel meer bewust van wat ik weet. Het is nou al even geleden, maar ik heb in trainingen nog wel eens mensen geleerd hoe je iets originelers kunt bedenken dan naar aanleiding van. Ik had bij het bespreken van dat genre de neiging om het te gaan hebben over strategische zaken, van helder hebben wat je precies wilt bereiken (een brief bereikt niet zo veel) tot de plek van de hoofdboodschap – maar daar gaat het vak niet over. Ik knoopte wel in mijn oren dat het zo vaak vermaledijde werkwoord zullen frequent is in zakelijke brieven.

Het derde genre betrof dankwoorden uit boeken, en ook dat is me vertrouwd. Ik heb bij die opdracht niet geschreven maar gekeken: of het dankwoord uit Adviseren met perspectief voldeed aan de registerkenmerken – nou, ten dele. Er zitten weinig sterk-positieve bijvoeglijke naamwoorden in, zoals geweldig idee of fantastische bijdrage. Misschien zijn die sinds 2002 opgerukt, of misschien is een boek over adviesrapporten daarvoor te zakelijk.

Veel moeilijker vond ik de sociale media: schrijven voor TikTok en Twitter. We moesten een paar stukjes van Facebook ‘vertiktokken’ en iets Twitteren over het vertrek van een partijleider alsof we een influencer (maar geen politicus) zijn. De studenten zetten hun vertiktokkingen en tweets in de chat in Teams, en daar stond op een gegeven moment een wonderbaarlijke verzameling uitingen, grappig om te zien.

Ik leerde over die registers veel van de studenten, ikzelf kwam niet zo ver. Ik zag chill in een uitwerking en dacht meteen: oja, natuurlijk. Maar dat behoort toch niet tot mijn actieve woordenschat. Ik twijfelde of compliment al niet een te net en lang woord zou zijn voor TikTok, maar nee, dat mocht.  Bij de tweet kreeg ik writer’s block omdat ik te veel over de inhoud ging nadenken – welke partijleider, en is het dan iemand pro of contra en wat denkt zo iemand dan… maar daarover gaat registeranalyse helemaal niet. De conversational human voice van zulke tweets komt bij mij niet heel makkelijk.

Eén van de dingen die ik eerder al van de studenten leerde, ik heb het ze vandaag verteld, is dat een punt achter een zin, bijvoorbeeld in WhatsApp, als kort-af gezien kan worden, en dat punten in de sociale media lang niet zo gebruikelijk zijn als in de standaard-schrijftaal. Ik ben daar eens op gaan letten en ik zet nu af en toe bewust géén punt. Dat voelt voor mij nog steeds raar, maar ik doe zo mijn best met de tijd mee te gaan.

En dat brengt me op het laatste onderwerp: het vraagteken. In forumposts, om precies te zijn. Want dat leesteken is daar dus juist niet op zijn retour, anders dan in één-op-één-communicatie, zoals in WhatsApp. Op een forum communiceer je met onbekenden en heeft je post competitie met een heleboel andere, en kennelijk neigen taalgebruikers en dan dus toe om expliciet te maken dat ze een vraag stellen.

Ik vond daaraan mooi om te zien tot wat voor onderlinge afstemming taalgebruikers kunnen komen, en welke grote hoeveelheden impliciete kennis ze daarbij gebruiken. Niemand heeft ooit expliciet hoeven leren ‘als je een vraag stelt op een forum, zet er dan een vraagteken achter; in WhatsApp mag je het weglaten’. Maar we doen dat wel. Omdat we het anderen zien doen en mogelijk ook ergens het nut ervan wel inzien. Omdat we met z’n allen onbewust erg bekwame communiceerders zijn. Het is een doel van de taalwetenschap om die onbewuste kennis te expliciteren. En zo te laten zien waar wij mensen toe in staat zijn.

Nou, dat zouden mooie slotwoorden zijn aan het eind van het vak, en dat waren het ook, maar er volgde nog wat: ik heb de studenten bedankt voor de samenwerking van de afgelopen maanden, onder de rare en unieke omstandigheden van dit moment, en ik kreeg van hen ook nog veel lovende woorden toegesproken en toegechat. Dat vond ik erg fijn om te horen! Helemaal van elkaar af zijn we nog niet, want ze leveren over twee weken hun eindopdracht in. Maar dit was de laatste keer dat we elkaar zagen. Zo gaan die dingen, maar toch – een beetje jammer vind ik het wel…