Maandelijkse archieven: juli 2024

Elevate: hoera!

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Wat een contrast. Aan het begin van deze maand las ik een beschouwend artikel over de rol van communicatie bij grote veranderingen. Dat was eigenlijk helemaal niet praktisch: de tips op mijn blog bedacht ik zelf en ik had aarzeling bij de grote maakbaarheid die ze suggereren. Het volgende vakinhoudelijke wat ik las was Elevate. How to lift the quality of thinking in your team’s board papers without rewriting them yourself, van Davina Stanley (ook bij Bol, als e-boek). Dat is 178 pagina’s lang praktisch. Zelfs het meer beschouwende gedeelte staat onder de kapstok van actiegerichtheid, met een gebiedende wijs: ‘understand what drives poor paper quality’.  Het contrast was zo groot dat ik me er even overheen moest zetten. Maar dat was wel de moeite waard.

Ik ken Davina Stanley al lang, ze is een gewaardeerde collega, we hebben wel eens samengewerkt, ik beveel een eerder boek van haar altijd aan als Engelstalig alternatief voor mijn eigen Adviseren met perspectief en ik voelde me vereerd om op een nog nieuwer boek commentaar te mogen geven. Dat boek komt eraan, maar ik heb ook in Elevate het voorwoord met acknowledgements gehaald – altijd leuk.

Dat is allemaal niet toevallig natuurlijk, want Davina en ik werken allebei aan beter denk- en schrijfwerk in organisaties, met het piramideprincipe als instrument daarvoor. We hebben het er regelmatig over gehad waarom het zo weerbarstig kan zijn om met bijvoorbeeld een training in dat principe échte verbetering te bereiken. Dit boek sluit daarbij aan, door het voor veel managers herkenbare probleem in de ondertitel aan te pakken: de stukken van hun mensen zijn niet goed genoeg, en ze herschrijven kost frustrerend veel tijd. Een training schrijfvaardigheid lost dat niet op, sterker nog: die verergert het soms.

Als strategie stelt Stanley een tien-stappen-plan voor dat als essentieel ingrediënt bevat dat je het denkwerk meer samen doet, en vanaf het begin. Dus team en leidinggevende komen aan het begin in een paar snelle iteraties tot de hoofdlijn van het verhaal, en daarna werken ze die op een gestructureerde (piramidale) manier uit. Belangrijk daarbij is dat de te nemen beslissing centraal staat. Doel van het stuk is de discussie met de stakeholders verder brengen (klonk me als muziek in de oren), dus daar denk je over na. Het benodigde schrijfwerk daarvoor komt later wel.

Ik kon het daar allemaal niet meer mee eens zijn en het is een manier van werken die ik van mijn beste opdrachtgevers herken. Elevate is bij mijn weten het enige boek dat op deze manier naar schrijfkwaliteit in organisaties kijkt en dus veel verder komt dan ‘schrijf begrijpelijke zinnen’ ofzoiets. Het is dus ook nog heel erg pionieren op dit gebied.

Misschien is het daarom dat ik wel een beetje twijfels had bij het laatste deel, ‘Elevate your team’, waar staat hoe je je mensen zo ver krijgt. Daar vraag ik me af of het wel zo maakbaar is en of je met een directieve strategie (‘Engage your team in the new ways of working’, ‘Lift your team’s capability’) geen tegenreactie krijgt. Daar had ik iets meer reflectie op organisatieverandering gewild.

Maar verder kan ik alleen maar zeggen: hoera dat dit boek er is. Ik hoop dat het zelf ook discussie stimuleert, namelijk tussen deskundigen op dit gebied, dus tussen mijn vakgenoten. Omdat het knetterbelangrijk is dat er in organisaties helder denkwerk gebeurt, en schrijven daartoe de sleutel is.

 

Stukje Gent online en meer AI

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik schreef hier laatst over de interessante studiemiddag in Gent over AI en schrijven die ik bezocht. Een stukje daarvan staat nu online: de openingsspeech van Walter Daelemans met als titel ‘Moeten we bang zijn voor filosofische zombies?’ De moeite waard! Het is eigenlijk een kijktip en geen leestip, maar daarvoor heb ik geen aparte categorie op dit blog. Wel een echte leestip: op diezelfde site neerlandistiek.nl stond in de tussentijd ook nog een goed stuk van Marc van Oostendorp over hetzelfde onderwerp: ‘Chatbots als kletskoekmachines’.

 

Inlevingsvermogen groeit gaandeweg

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Soms lijkt er in mijn werk ineens één thema dominant. De laatste weken was dat inlevingsvermogen. Ik coach twee schrijvers en ik kwam bij allebei uit op dat begrip en in een training ging het er ineens ook uitvoerig over: je inleven in de lezer.

Het piramideprincipe is daar een instrument voor, omdat het je vraagt waarom- en hoe vragen te stellen vanuit het perspectief van je lezer, en zodoende je gegevens te interpreteren in datzelfde licht. Zo kom je tot een lezergericht verhaal.

Maar dat gaat niet altijd zomaar goed. In één van die gevallen van de laatste weken had een document een duidelijke hoofdboodschap en een hoe-gerichte onderbouwing, maar de lezer kon er niks mee. Ik snapte dat meteen wel: de hoofdboodschap bevatte de conclusie van het het (interessante!) onderzoek dat de schrijver had gedaan, met als vraag ‘hoe dan?’ – maar dan slaat het ook op de stappen van dat onderzoek. Dan gaat de tekst dus over de belevenissen van de schrijver. Zo praatte die er ook over: ‘ik heb zus-en-zo bedacht’. Ja, maar wat moet de lezer daarmee? Dat vroeg ik: wie is dat eigenlijk, die lezer, en wat wil je hem of haar nou eigenlijk precies vertellen?

Wie is je lezer eigenlijk – die vraag heb ik meermalen gesteld de afgelopen tijd. Wat wil die, wat zijn de belangen, de zorgen? Hoe beter je dat voor ogen hebt, des te beter ga je schrijven. Ik heb daarom als ‘huiswerk’ de laatste tijd de opdracht gegeven de lezer eens beter in kaart te brengen, zo mogelijk door met hem/haar zelf in gesprek te gaan.

In één van die gevallen had ik zelf vooraf een lezer gesproken. Die had een helder verhaal: het ging om beslisstukken, en dus gaat het erom dat de lezer een goede afweging kan maken, in het licht van de strategische belangen van het bedrijf, en inclusief mogelijke ernstig risico’s. Helder, althans, als uitgangspunt – dat moet dan natuurlijk per geval concreet worden, en je moet als schrijver bijvoorbeeld ook nog weten wanneer een risico in de ogen van zo’n beslisser ‘ernstig’ is. Daar krijg je (hopelijk) gaandeweg steeds meer zicht op. Zien of horen wat lezers met je tekst doen is, daarbij noodzakelijke input.

Dat ‘gaandeweg steeds meer zicht krijgen’, dat geldt voor je lezers in het algemeen. Het is precies dit punt dat zich over decennia ontwikkelt: je bij je schrijven steeds beter kunnen voorstellen hoe je lezer je tekst leest (‘knowledge crafting’). Een training of coaching is daar maar een klein stapje in, dat tot bewustwording leidt. Daar begint het mee. Vervolgens is feedback essentieel. Ik kan daar een rol in spelen, maar uiteindelijk is de beoogde lezer de belangrijkste persoon om die te geven. Ook ik ben immers afhankelijk van mijn inlevingsvermogen in de beoogde lezer. Ik heb dat professioneel aangekweekt natuurlijk, maar toch is het beperkt.

Het thema ‘beperkt inlevingsvermogen’ lijkt breder te spelen: ik las een paar weken geleden met veel interesse deze column van Floor Rusman, over een herkenbaar soort botsing. Ze legt daarmee – denk ik – de vinger op een van de zere plekken in de maatschappij op dit moment: dat we ons onvoldoende inleven in anderen. Als schrijven een rol kan spelen in het oefenen daarin, is het van een veel groter belang dan alleen het produceren van die ene tekst.

 

Welke rol kan communicatie spelen voor de grote veranderingen die nodig zijn?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Het houdt mij al een tijdje bezig: de vraag hoe we de grote maatschappelijke veranderingen die nodig zijn voor elkaar gaan krijgen. Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan minder energie gaan gebruiken, minder dierlijke producten eten, beter voor onszelf en elkaar gaan zorgen, om maar de naderende crisissen op het gebied van klimaat en gezondheidszorg te adresseren. Vandaar dat ik meteen geïnteresseerd was toen ik de titel zag van het artikel van Hans Hoeken in het  meest recente nummer (2/3 van 2023) van Tijdschrift voor Taalbeheersing: ‘Welke rol kan communicatie spelen bij het oplossen van grote maatschappelijke problemen?’

Hoeken doet zelf onderzoek naar gedragsbeïnvloedende communicatie, maar dit is meer een essay. Dat snap ik wel: hij heeft al eerder laten zien dat er eigenlijk met tekst helemaal niet zo veel kan op dat gebied (zie hier). Dus een verslag van onderzoek waaruit blijkt: zó moet het, dat kun je niet verwachten. Het is sowieso geen erg optimistisch verhaal en het is zeker geen recept. Ik heb er zelf wel wat tips uitgehaald. Die volgen hieronder, met als kanttekening dat het gaat om mijn interpretatie van het artikel – het wordt nergens zo praktisch en ik betwijfel of Hoeken zelf zou meegaan in de maakbaarheid die mijn tips suggereren, maar dat risico neem ik voor mijn rekening:

  • Weet waar je moet zijn voor kennis. We hebben allemaal de neiging te overschatten wat we weten, en draaien ons daarom makkelijk vast in discussies met andersdenkenden. Ga dan liever die discussie niet zelf aan. Ik vond dit een interessant gedeelte in het artikel: het laat zien hoe veel van onze kennis in onze omgeving zit en in anderen, niet in ons eigen hoofd. Als je mensen vraagt of ze weten hoe een fiets eruit ziet, zeggen ze ‘ja’. Maar als ze dan een fiets moeten tekenen, bakken ze er niks van. Want als ze die kennis nodig hebben, lopen ze even naar de schuur.
  • Versterk het vertrouwen in betrouwbare bronnen, zoals de wetenschap en de overheid. Met z’n tegenhanger: bestrijd ‘epistemische vervuiling’: ogenschijnlijk correcte informatie die incorrect is en het vertrouwen in correcte informatie ondermijnt (bijvoorbeeld onderzoek gefinancierd door belanghebbenden zoals de fossiele of farmaceutische industrie). ‘Correct’ wil dan zeggen: waar brede wetenschappelijke consensus over is, zoals dat klimaatverandering door menselijk handelen komt. Vertrouwen is cruciaal in communicatie, in het algemeen, en al helemaal als het gaat om van standpunt te willen en kunnen veranderen. Vanuit evolutionair oogpunt zijn we daar de hele tijd mee bezig: wie en wat kan ik vertrouwen? Alleen als iemand eerlijk is, levert communicatie namelijk voor beide partijen winst op – zelfs bij tegengesteld belang. (Ik lees daar ook nog in: ‘wees eerlijk’. Dat staat niet zo in het artikel, misschien omdat het vanzelf zou moeten spreken – maar dat doet het niet.)
  • Wees je bewust van twee grote valkuilen in ons denken:
    • Allemaal zijn we geneigd om aan ‘myside bias‘ te doen: als we standpunten, argumenten en hypotheses evalueren, zijn we geneigd dat zo te doen dat het aansluit bij onze eigen overtuigingen. Ja, ook, of misschien zelfs juist, hoog-opgeleide, kritische denkers. Of omgekeerd: op het moment dat een standpunt bij iemand negatieve gevoelens oproept (‘ik mag niet meer op vliegreis/barbecuën’) staat diens hele kritische vermogen op scherp, of de argumenten worden al verworpen nog voor ze goed en wel doordringen. Daar is lastig omheen te redeneren.
    • We zijn ook nog eens geneigd dat evalueren zo te doen dat ons sociale verband in stand blijft. Het hebben van een standpunt is immers niet alleen een persoonlijke kwestie: het maakt je ook deel van een groep van gelijkgestemden. In iets geloven wat incorrect is, is irrationeel vanuit een puur epistemisch standpunt, maar onze ratio is daarnaast ook instrumenteel geöriënteerd: de sociale winst van een incorrect standpunt kan groter zijn dan het hebben van een accuraat wereldbeeld. Hoeken citeert daar een ‘wappie’ (mijn woord) die het letterlijk zo zei: hij had nooit eerder zo veel liefde ervaren als tussen de andere demonstranten tegen de corona-maatregelen.
  • Práát. Schriftelijke massacommunicatie is niet goed in het bewerkstelligen van verandering, gesprekken met vertrouwde mensen zijn dat wel. Om mensen ervan te overtuigen dat belangen wel degelijk parallel lopen en om vertrouwen te kweken, is praten hét middel.
  • Als je dan toch schrijft: maak het zo simpel mogelijk. Verwerkingsgemak speelt een rol bij het accepteren van argumenten. Dus als iets makkelijk leest, zijn we eerder geneigd de inhoud aan te namen. Daar is dan dus wel echt een rol voor schrijvende mensen. Waarbij een complicatie is dat de grote maatschappelijke uitdagingen hartstikke complex zijn. Al te zeer simplificeren doet ze geen recht.
  •  Wees optimistisch over de lange termijn. In de geschiedenis zijn voorbeelden van hoe in de publieke discussie de rede overwint, zoals bij de afschaffing van slavernij en de introductie van de roetveegpieten. Ik sluit graag optimistisch af, maar ik moet er toch wel even bij zetten dat Hoeken zelf dit optimisme relativeert door te wijzen op de grote epistemische vervuiling van de tweede bullet hierboven – die ziet hij als groot gevaar.

Ik vond het een licht deprimerend maar toch zeer nuttig, interessant, leerzaam artikel. Met een paar stevige, confronterende eye-openers: ja, ook ik heb last van de myside bias. Ja, ook ik overschat mijn kennis (herkenbaar, hoor: dat je je vastpraat in een discussie). Ook ik worstel met mijn vertrouwen in de overheid – ik heb daarover geschreven op dit blog.

En laat ik vooral zelf ook niet doen alsof het allemaal wel makkelijk of maakbaar is. Want dan zou ik me schuldig maken aan epistemische vervuiling.