Het gaat er regelmatig over in mijn gesprekken met schrijvende professionals: of het uitmaakt, lezen van scherm of papier. In het meest recente nummer van Tekstblad (21, nr. 5/6, p. 6-11) geven Frank Jansen en Daniel Janssen van de Universiteit Utrecht me een boel input voor dat gesprek. Hun artikel is gebaseerd op eigen onderzoek en literatuur.

De hoofdboodschap van het artikel is dat een tekst op papier wezenlijk anders is dan een tekst op een beeldscherm of andere electronische drager. Het medium heeft effect op lezen, begrijpen, onthouden en waarderen. In allerlei onderzoeken, dus onder uiteenlopende omstandigheden en bij verschillende groepen, blijkt steeds opnieuw dat van papier lezen leidt tot beter tekstbegrip en meer onthouden uit de tekst. Hooguit scoort digitaal even goed, meestal is het slechter.

Opvallend: bij een expres goed scanbaar gemaakte tekst (hoofdboodschap voorop, tussenkoppen e.d.) deed een digitale tekst het zelfs beduidend slechter op tekstbegrip dan de papieren versie, bij leerlingen dit keer.

Andere verschillen, in vogelvlucht:

• Papier is ‘beter’ omdat het de mogelijkheid biedt tot ruimtelijke oriëntatie. Je onthoudt bijvoorbeeld waar op de krantenpagina iets stond. 
• Papier kun je makkelijker combineren: je legt makkelijker de ene pagina naast de andere, en je voegt ook makkelijker eigen dingen toe, zoals ezelsoren, pijlen en uitroeptekens.
• Lezen van papier is minder vermoeiend. Dat licht van beeldschermen, dat heeft nogal invloed, denk maar aan alle geluiden de laatste tijd over hoe het mensen uit hun slaap houdt.
• E-lezers zijn eerder afgeleid, gaan bijvoorbeeld eerder tussendoor even tweets lezen. Daardoor onthouden ze minder dan papieren lezers. Die mogelijkheid tot afleiding kun je echter ook positief benaderen: digitale tekst is makkelijker te verrijken met beeldmateriaal, links e.d.
• Leerlingen ervaren een digitale tekst als makkelijker dan een tekst van papier, ook al is er geen verschil in hun daadwerkelijke begrip. Mogelijk is het daardoor dat digitaal lezen uitnodigt tot oppervlakkig lezen.
• Ouderen waarderen papier meer dan digitaal.

Ergens tussendoor schrijven Jansen & Janssen ook nog dat de effecten van de drager afhankelijk zijn van de leesdoelen van de lezer, maar dat nog onbekend is hoe precies. Ik vind dat wel een interessante opmerking als het gaat om ‘volwassen’, zakelijk lezen. Dat wordt immers heel sterk door leesdoelen bepaald, en die doelen lopen enorm uiteen – zo bleek uit het onderzoek van mijn Groningse studenten. Welk medium bij welk leesdoel past, daarover is nog veel te weinig bekend om richtlijnen te geven. In elk geval is er voor beide media een plek, ja, ook nog voor papier.