In Tekstblad stond een recensie waardoor ik niet om Gewoon blijven schrijven van Leonore Pulleman heenkon. In die recensie werd namelijk met instemming een observatie over de lijdende vorm aangehaald. Pulleman heeft een puberzoon, en het maakt nogal wat uit als die thuiskomt met de mededeling ‘mijn fiets werd aan gort gereden’ of ‘ik reed mijn fiets aan gort’.

Die observatie, dat de lijdende vorm de verantwoordelijkheid vermindert die we aan de handelende persoon toeschrijven, sluit naadloos aan bij wat ik in mijn proefschrift beweer, en o, wat is dat een verademing bij al die lui die klakkeloos beweren dat het passief altijd vermeden dient te worden. Van iemand die zo goed observeert en zo de nuance zoekt, wilde ik wel meer lezen!

Gewoon blijven schrijven bevat 50 blogs over taal en schrijven. En die zijn leuk om te lezen – ik vloog door het boek heen. Of leuk… dat mag ik helemaal niet schrijven, begrijp ik uit één van de eerste blogs. Er zijn een heleboel alternatieven voor, en in vergelijking daarmee is leuk een nogal vlak woord. Amusant, geinig, plezierig, plezant zijn enkele toepasselijke van die alternatieven van p. 14/15.

Ik heb twee kleine puntjes van kritiek: sommige blogs vind ik wat oppervlakkig (‘Schrijven voor nieuwe Nederlanders’ op net iets meer dan 4 paginaatjes, of 2 pagina’s argumentatieleer) en de eindredactie had iets kritischer gemogen (op p. 22 gaat het over een ‘eerder blog’ dat pas op p. 78 volgt – toevallig dat over die lijdende vormen, vandaar dat het me opviel).

Daar staan een heleboel leuke blogs tegenover. In de beste staan concrete taalobservaties centraal, zoals slappe slogans op bedrijfsauto’s of het veranderen van Aspirine (merknaam) in aspirine (soortnaam?), of hoe ze boer-kaver-bod las voor boerkaverbod. Ik vind Pulleman op haar állerbest als ze een inkijkje geeft in het werk van een tekstschrijver, bijvoorbeeld hoe ze in ziekenhuizen aantekeningen maakt van specifieke ziekenhuistaal, zoals de pars pro toto ‘ontwakende amandelen op de verkoever’ (p. 55). En het leest sowieso allemaal als een trein. Oja, over de taal van de NS gaat het ook!

Pulleman is inmiddels bezig met een ander project: 365 dagen lang elke dag iets over planten bloggen. Dat is niet helemaal mijn interessegebied, maar ze doet dat vast ook leuk. Uh? Nouja, zoiets!

In het huidige nummer van Schrijven Magazine staat een top drie van schrijfcoaches. Het gaat om deskundigen met een goeroe-achtige status: ze hebben een toonaangevend werk over schrijven gepubliceerd en ze zijn als docent buitengewoon inspirerend. Twee van de drie kende ik al: Julia Cameron en Natalie Goldberg; de derde, Robert McKee, nog niet. Mara ik had wel al een boek van hem in de kast liggen, hét boek, Story. Het lag al een tijdje op mijn stapel ‘nog te lezen’, want ik was enigszins geïntimideerd door de 466 Engelstalige pagina’s alleen maar over verhaal.

Het artikel in Schrijven Magazine duwde me over die schroom heen. Het heeft een paar weken geduurd, maar inmiddels heb ik Story uit. Ik vond het leerzaam en interessant, en ik ben blij dat ik dit toonaangevende werk kan bijschrijven, maar met mijn dagelijkse praktijk van schrijven in organisaties heeft het maar weinig te maken, veel minder dan Cameron en Goldberg.

Story is eigenlijk helemaal geen schrijfboek – het gaat over films. De ondertitel is  Substance, structure, style, and the principles of screenwriting. Een scenario is ook een tekst, dat wel, maar taal speelt in de film zelf een ondergeschikte rol. McKee legt tegen het einde van het boek uit dat het beter is om de strekking van een scene met beelden duidelijk te maken dan met dialoog, omdat beeld de kracht van dit medium is. Ik vond dat wel een eye opener, vooral vanwege het verschil met het voor mij bekendere genre van de toneeltekst, die juist helemaal hangt aan dialogen.

Nog in een ander opzicht is Story anders dan Cameron en Goldberg: die twee zitten op de lijn van freewriting als middel tot creatieve ontwikkeling en spirituele groei, waar Story juist zeer analytisch en technisch is. Het boek ontleedt goede verhalen: hoe zitten die in elkaar? Dat gaat over films, maar daar zit natuurlijk wel de overlap met schrijven, althans, met narratief schrijven. Dat heeft als zakelijke pendant storytelling, maar van, zeg, The Godfather naar een corporate story vind ik een heel grote stap.

En dat maakt het boek niet makkelijk. Het is uit 1998 en alle voorbeelden zijn dus films van voor die tijd. Daar heb ik sowieso de meeste níet van gezien, en van andere is het wel heel lang geleden. Dat vond ik een groot nadeel van dit boek. McKee geeft ook cursussen waarin hij fragmenten laat zien, en dat moet ook bijna wel om het je echt eigen te maken. Het leukste in het boek vind ik dan ook de langere voorbeelden uit scenario’s.

Desalniettemin vond ik het  dus interessant en leerzaam. Ik heb er onder andere van geleerd dat een goed verhaal per scene (of episode) een fundamentele waarde laat omslaan (van arm naar rijk, van geliefd naar eenzaam) en dat er dan telkens een ‘gat’ ontstaat tussen wat de hoofdpersoon wil en verwacht van het leven en de realiteit. Het zijn twee van de talloos veel aspecten die McKee noemt, en op deze twee ga ik morgen en overmorgen eens letten. Dan ga ik namelijk naar Film by the Sea. Want ik houd zeker wel van films!

Een tijdje geleden kreeg ik de vraag of ik een leescursus kon geven, aan lezers van beslisdocumenten. Hun baas vond dat ze slecht lazen, waardoor ze onvoldoende voorbereid naar vergaderingen kwamen, vandaar. Het is uiteindelijk niet doorgegaan, maar het zette me wel aan het denken. Zo’n cursus zou volgens mij zin hebben met deze doelen voor ogen:

1. Bewustwording van hoe lezen ‘echt’ gaat. Wat ik weet over lezen in de beroepspraktijk is dat het sterk bepaald wordt door de leesdoelen van de lezer en door gewoontevorming, dat lezers geen reëel beeld hebben van hoe ze lezen, en dat ze enorm van elkaar verschillen in hun leesgedrag en in hun interpretatie van de tekst. Als de baas vindt dat de lezers niet grondig genoeg lezen, is er kennelijk een discrepantie tussen het leesdoel dat hij verwacht en wat zijn mensen aannemen. Daar is over te praten, maar dat begint met bewustwording. Manier om daar in een training mee om te gaan is diverse leesopdrachten geven bij verschillende soorten teksten, al dan niet na korte oriëntatie op de tekst, en daarop reflecteren, erover praten, ervaringen uitwisselen. Dat kan kort en daarna moet die reflectie en discussie doorgaan in de dagelijkse praktijk, dus denk ik dan aan huiswerk en een tweede bijeenkomst waarin de praktijkervaringen centraal staan.
2. Vaardigheid: het leren maken van een argumentatieve analyse van een tekst. Dat kan overigens alleen maar bij een daarop gericht, grondig leesdoel, dus daar moet iedereen het eerst over eens zijn: dat het nodig is grondig aan de slag te gaan met de tekst. Doe dat dan maar eens, met zo’n ‘echt’ document. Welke beslissing is er te nemen, wat zijn de argumenten daarvoor en/of tegen en wat is daartegen in te brengen? Dat kun je eerst oefenen met een makkelijke, goed gestructureerde tekst. Daarna een minder goede – want je moet als lezer natuurlijk roeien met de riemen die de schrijver je geeft. Waarschijnlijk gaan de interpretaties dan uiteen lopen. Het lijkt me belangrijk in zo’n geval de interpretatie van de baas erbij te betrekken, want het zou kunnen zin dat er achter zijn ‘ze lezen niet goed genoeg’ zit ‘ze komen niet tot dezelfde interpretatie als ik’, en dat is een ander probleem. Waarschijnlijk zullen ze dan het voorbereidende werk meer samen moeten doen, of de baas zal zijn aannames moeten expliciteren.

Lezen, we doen het veel en zelden bewust. En er is dus heus wel wat aan te leren, zeker als je erover moet afstemmen met elkaar. In het geval van deze, internationale organisatie ging het dan ook nog om cultuurverschillen tussen de lezers. Maar eigenlijk maakt dat niet eens zo veel uit, want ook mensen uit dezelfde cultuur lezen heel verschillend van elkaar. Waarbij je, als het gaat om volwassenen van goede wil, niet kunt zeggen dat de ene manier goed is en de andere manier fout. Hooguit is het in een bepaalde situatie meer of minder handig. En daarover is prima van gedachten te wisselen. Daarmee begint hopelijk de gewenste gedragsverandering. Ook van de baas.