Maandelijkse archieven: april 2014

Snel en langzaam denken

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Zoals ik vorige week al even meldde, heb ik de afgelopen tijd Ons feilbare denken gelezen, Daniel Kahnemans Thinking fast and slow. Ik had daar al vaak in positieve zin over gehoord, en het is inderdaad zeer de moeite waard: ik vond het een interessant boek, leerzaam en ook erg leuk vanwege de vele voorbeelden van vragen en opgaven erin, zodat je als lezer actief mee kunt doen/denken. De leerzaamheid ervan vind ik vergelijkbaar met die van Helder Denken: beide boeken schudden je wakker voor wat betreft het gemak waarmee je denkfouten maakt.

Voor wat betreft zakelijk schrijven haal ik er drie dingen uit:

  • Ik trof in het boek een interessante schrijftoepassing aan: het premortem (Kahneman ontleent het idee aan Klein). Het is toepasbaar in de situatie waarin je, bijvoorbeeld als management team, een beslissing moet nemen over het al dan niet uitvoeren van een project. Stel je dan eens voor dat we in de toekomst reizen, het project is achter de rug, en het is dramatisch misgegaan. Schrijf dan eens op hoe dat is gekomen – dat is het premortem. Het moet individueel, dus schrijvend, om zelf na te denken en op die manier zo veel mogelijk verschillende rampscenario’s op te sporen. Zo voorkom je de over het algemeen veel te rooskleurige inschattingen van het verloop van een project, en vooral de grote kans van toevalligheden en onvoorspelbare zaken waarop je geen controle hebt, maar die wel tot mislukking kunnen leiden. Het lijkt mij een fraaie toepassing!
  • Kahneman heeft het zelf op een paar pagina’s (70-72) ook over schrijven, vooral over hoe je ervoor kunt zorgen dat je zakelijke tekst zo overtuigend mogelijk is voor ‘systeem 1’ (snel denken). Uitgangspunt daarbij is het vergrote van cognitief gemak, want systeem 2 (langzaam denken) is lui, dus als je via systeem 1 (snel, intuïtief denken) systeem 2 de indruk kan geven dat het rapport okee is, is systeem 2 geneigd dat verder zonder al te veel kritiek over te nemen. Kahneman doet enkele aanbevelingen:druk belangrijke uitspraken vet af (wordt eerder geloofd), gebruik goed papier voor optimaal contrast met de letters, gebruik als kleuren rood en blauw in plaats van pasteltinten, gebruik eenvoudige taal, kies memorabele formuleringen (zoals op rijm), en citeer bronnen met gemakkelijk uit te spreken name (‘Artan’ blijft beter hangen dan ‘Taahhut’). Hij voegt er gelukkig wel aan toe dat de boodschap zelf natuurlijk ook moet kloppen!
  • Vorige week verwees ik al naar de blogpost waarin een relatie wordt gelegd tussen schrijven met de criticus aan en uit en langzaam versus snel denken. Ik weet niet helemaal zeker of het inderdaad zo werkt – als ik met de criticus uit aan het schrijven ben, zoals in eerste versies of mijn dagelijkse morning pages, dan denk ik volgens mij wel degelijk af en toe ook ‘slow’ – volgens mij is alle schrijven óók ‘problem solving’, dus ook creatieve freewriting. En de criticus aan is deels juist ook ‘fast’, althans voor het gedeelte dat intuïtief problemen opspoort – dat vage gevoel van ‘hier klopt iets niet’. Wát er dan niet klopt, dat vergt inderdaad slow thinking, en het verbeteren vaak ook. Ik denk dat bij schrijven fast en slow allebei aan de orde zijn, in elke fase.
    Ik zou het interessant vinden om meer te weten te komen over de relatie tussen schrijven en deze twee denksystemen. Mij zou vooral ook interesseren of het mogelijk is door middel van schrijven systeem 2 te activeren. Vooral vanwege de luiheid ervan – ik hoor opdrachtgevers klagen over ‘cognitieve luiheid’ van hun medewerkers (‘ze dóen wel een heleboel, maar ze denken niet na’). Schrijven en denken zijn nauw verbonden, misschien kun je door schrijven beter of meer leren denken? Ikzelf denk vaak schrijvend na, daar zijn die morning pages bijvoorbeeld ideaal voor. En met welk systeem dat is, wat maakt het uit – het werkt!

Fraai piramidaal werk

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In februari heb ik een gast-workshop over het schrijven van adviesrapporten gegeven bij de Master Nieuwe media, taal en communicatie van de Radboud Universiteit. Vorige week kreeg ik van de docent de rapporten toegestuurd die de studenten in groepjes geschreven hebben voor ‘echte’ opdrachtgevers. Het waren er drie – het was een klein groepje studenten. Maar met die drie was ik zeer tevreden!

Twee dingen vielen me er in het bijzonder aan op:

  • Ze zijn alledrie echt piramidaal, en dat vind ik hartstikke knap, dat de studenten geen van allen toch in de valkuil zijn gevallen van de wetenschappelijke/methodologische opbouw. Want zelfs na een training doen een heleboel adviseurs dat toch. Voor mij was het prettig om te zien dat het dus echt wel kan, ‘anders’ rapporteren, zelfs na een relatief korte workshop. En wat worden rapporten daar lekker kort en to-the-point van!
  • Ik vind ze origineel. De meeste rapporten die ik tegenkom bij organisaties vind ik ‘grijze muizen’: saai; geschreven zoals we dat altijd doen en zoals iedereen het doet. Maar deze studenten hebben er echt wat van weten te maken, door bijvoorbeeld een beetje te spelen met koppen en onderkoppen, de titel van het rapport, citaten e.d.

Beide observaties sterken me wel in de gedachte dat wat anders/beter schrijven tegenhoudt in de praktijk van organisaties, de organisatie is. Ik bedoel: als deze studenten het kunnen, moeten goede adviseurs het ook kunnen – vaardigheid is de belemmering niet. Maar om het ‘anders’ te doen in een organisatie, dat is lastig.

Net van de week had ik een coachingsgesprek waarin de schrijver, een stafmedewerker, verzuchtte dat hij zelf wel korter en directer zou willen schrijven, met de hoofdboodschap voorop, maar dat hij dat toch echt niet zag zitten in de wat stroperige bedrijfscultuur… Zo iemand, en een heleboel andere schrijvers in organisaties, zou ik wat meer van de vrijheid en creativiteit van deze Nijmeegse studenten gunnen!

Practice toch wat je preacht!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ook vandaag een linkje, naar een aankondiging van een training ‘Piramide schrijven en denken‘ die ik opmerkelijk vond – om te lachen of om te huilen.

Ik houd een beetje bij wat de concurrenten doen natuurlijk, ik google regelmatig op piramideprincipe bijvoorbeeld. Zo vind ik wel eens wat. Aankondigingen van trainingen bijvoorbeeld. Meestal zijn die  goed geschreven. Een schrijftrainer moet practicen wat hij preacht, en een goede tekst is gewoon commercieel handig natuurlijk.

Maar deze…. het stukje tekst onder ‘inleiding’ is verre van piramidaal. Nou is dat nog te rechtvaardigen: het is geen adviesrapport. Verder is het echter ook ronduit slecht geschreven. Het lijkt zelfs wel gewoon een soort ‘leegloop’ door de schrijver: lukraak wat gedachten over de training. Met warrige dingen als foute verwijzingen in ‘Vandaag wordt elke McKinsey-consultant, en wellicht ook vele daarbuiten, getraind….’ (vele waarvan, en waarbuiten?), vaagheid als een ‘bepaald motiverend punt’, een verwijzing naar een tekening die er niet staat, en stijlbloemen als ‘een methode die je aanleert in een handige techniek’ of deze klapper:

Immers, een advies werd vaak geformuleerd als een chronologische opsomming van vaststellingen en allerlei anekdotes waarna het advies op het einde van het rapport als een besluit (de naam alleen al duidt op het feit dat een besluit op het einde komt) werd geformuleerd.

En waar zegt Minto dat een inleiding ‘eigenlijk niet gestructureerd is’?

Tot slot is het ook inhoudelijk nog vreemd om te stellen dat we tegenwoordig zo veel beter schrijven – iets wat ik in algemene zin helemaal niet herken (en opnieuw stilistisch niet fraai, en wie is die ‘ik’ eigenlijk?):

Ik maak me sterk dat één en ander al behoorlijk verbeterd is, ook zonder Minto’s boek, vooral omdat we met z’n allen veel meer zijn gaan communiceren met elkaar.

Deze training heb je dan dus niet nodig. En ik zou hem sowieso elders volgen.

Paasoogst aan links

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Hier drie aardige links die mij rond de Paasdagen bereikten:

  • Een werkvorm voor een schrijftraining waarvan ik wel varianten gebruik: lukt het je als lezer om snel te vinden wat je nodig hebt? Nee? Nou, trek dan eens als schrijver de consequentie daaruit.
  • Schrijftips gebaseerd op Thinking fast and slow – ik weet niet helemaal zeker of het zo zit, maar ik herken er in elk geval wel de basisprincipes van ‘criticus uit’ en ‘criticus aan’ in – en toevallig ben ik net zelf Kahneman’s boek aan het lezen, daar kom ik nog een keer op terug op dit weblog.
  • Goeie schrijftips van David Ogilvy. Deze en de vorige link overigens met dank aan @carynhart (de eerste kreeg ik via een LinkedIngroep)!

Klantgerichtheid doet auw

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Als ik ergens binnenkom, is dat om de schrijvende professionals te leren lezergericht te schrijven. En aangezien die lezer in het geval van adviesrapporten de klant is, is dat dus hetzelfde als klantgericht schrijven. Wie wil dat nou niet, klantgerichter zijn? Daarover straks meer, eerst over waarom je het wél zou willen.

De crux van klantgericht schrijven is volgens mij dat je de vraag en de belangen van de klant centraal stelt in je denken en je schrijven, in plaats van je eigen deskundigheid en jouw onderzoeksproces. Klantgericht schrijven is het presenteren en onderbouwen van een oplossing voor een probleem. Dat past bij dienstverlenen en bij partnerschap. Door met de hoofdboodschap te beginnen leg je bijvoorbeeld meteen je kaarten op tafel, dat creëert gelijkwaardigheid. En voor jou als schrijver komt er een uitdaging bij: feiten op een rijtje zetten, dat kan iedereen, maar zeggen wat die feiten betekenen, dat vraagt pas écht deskundigheid. En creativiteit: je werk wordt er waardevoller en leuker door. Wie wil er nou niet een betere adviseur worden?

Nouja, dat blijkt dus in de praktijk lastiger te zijn. Oorzaken daarvoor die ik al eerder noemde zijn onwennigheid, moeilijkheid, de rolopvatting (wíl je wel adviseur zijn, of ben je vooral inhoudsdeskundige en onderzoeker, bijna een wetenschapper) en de onzekerheid die professionals kunnen ervaren aan die expert-rol. ‘Klanten zijn eng’ noem ik dat wel.

Nu wil ik er nog één ding aan toevoegen, en dat is dat ‘klantgericht’ in mijn oren waarschijnlijk positiever klinkt dan in die van veel van de mensen met wie ik werk, op een manier die te vergelijken is met wat op het weblog van Story Ventures staat beschreven voor ‘professionalisering’. In veel organisaties gaat ‘versterking van de klantgerichtheid’ samen op met een toenemende druk op het halen van omzet-targets, het moeten binnenhalen van meer nieuwe opdrachten en het sneller werken om urenoverschrijdingen op projecten te voorkomen. In een enkel geval gaat het zelfs gepaard met de dreiging van baanverlies: wie niet mee kan komen, vliegt eruit.

En zelfs in het gunstige geval gaat méér klantgerichtheid altijd ook ten koste van iets. Als je een vast aantal uren hebt voor een project, en je moet bijvoorbeeld meer tijd besteden aan beter rapporteren, dan moet er ergens ook iets af. Het moet uit de lengte of breedte komen immers. Natuurlijk, dat is te ondervangen door meer uren uit te onderhandelen met de klant in ruil voor een beter product. Maar dat is niet makkelijk, en bovendien zijn de schrijvers daar lang niet altijd zelf verantwoordelijk voor: zij moeten het maar zien te rooien met de tijd en de randvoorwaarden die ze krijgen.

Klantgericht schrijven is dan dus helemaal niet leuk: het hoort bij steeds meer druk en onzekerheid. Wéér iets wat moet, terwijl je hiervoor veel rustiger gewoon je werk kon doen…

Dus ja, dan klinkt het allemaal wel mooi, over dienstverlenen en partnerschap en gelijkwaardigheid en problemen oplossen enzo, maar in de praktijk betekent het harder werken voor minder, en daar heb je niet zo’n zin in. Dat snap ik wel. Als we die ‘geen zin’ op tafel krijgen, kunnen we kijken hoe we toch verder kunnen, en hoe ik daarbij kan helpen. Want ook ik ben zo’n dienstverlener: ik ben er niet om je werk alleen maar vervelender en moeilijker te maken, maar om je te helpen. Hoe dat eruit ziet, daarover praat ik dan graag verder.

Piramidelinks

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Zo af en toe google ik op piramideprincipe om te kijken of er nog eens iets nieuws onder de zon is. Ik kwam net twee leuke dingen tegen die ik nog niet kende:

  • Bij de MSLGROUP hoort het piramideprincipe bij de 40 communicatiemomenten die je niet mag missen:  http://40communicatiemomenten.tumblr.com/post/61762175637/12-het-piramide-principe
  • Op Plazilla staat een aardige uitleg van het principe. (En dat klinkt misschien als iets heel gewoons, maar er staan ook een boel slechte uitleggen op het internet. En in boeken. En overal. Laatst hoorde ik bijvoorbeeld nog iemand verkondigen dat het zou gaan om de opbouw situatie-complicatie-vraag-antwoord/hoofdboodschap. Tsja, dan mis je de essentie, en je hoofdboodschap komt zelfs achteraan te staan!)

‘Niet populistisch schrijven’ om moeilijk denkwerk te omzeilen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Er zijn twee manieren om met het piramideprincipe en aanverwanten (zoals mijn methode voor klantgericht schrijven, zie Adviseren met perspectief) om te gaan: als verzameling tekstkenmerken zoals ‘hoofdboodschap voorop’ en boodschaptitels (inhoudelijke koppen), of als manier om logisch en klantgericht te denken. Je zou dat kunnen zien als de oppervlakkige en de diepe hantering ervan. De oppervlakkige manier is wat vaak blijft hangen als mensen het principe leren kennen; ervaren gebruikers en experts waarderen het juist vanwege de manier waarop het ‘pushes your thinking’.

Ook ik ben zo’n expert – je hoeft het piramideprincipe wat mij betreft niet aan te leren als het je alleen gaat om die tekstkenmerken. Zo gevoelig zijn zakelijke lezers helemaal niet voor tekstkwaliteit, en bovendien is uit mijn Groningse onderzoek gebleken dat de afwijkende opbouw sommige lezers juist verwart. Nee, je gebruikt het om beter te denken. de ‘so what’ staat daarin centraal: ‘wat betekenen de data/bevindingen/resultaten in het licht van het probleem/de vraag/de belangen van mijn klant/lezer, opdat ik hem zo goed mogelijk help?’ Tot die uitspraak (hoofdboodschap) komen, en hem vervolgens goed onderbouwen, dát is de kracht van het piramideprincipe. Natuurlijk, dan helpt het om de tekstkenmerken daarbij aan te laten sluiten. Maar in die volgorde van prioriteit.

Inmiddels begin ik me te realiseren hoe moeilijk het is om in trainingen toe te komen aan dat denkwerk. Het gaat juist heel vaak over de tekstkenmerken, en ik vind mezelf wel eens terug in (te) lange discussies over de wenselijkheid van boodschaptitels. Zo’n discussie kan nuttig zijn, maar niet als hij afleidt van waar het om gaat: klantgericht denken – en dan daarbij passend schrijven.  Ik krijg zelfs de indruk dat het praten over tekstkenmerken wel wordt ingezet door mijn deelnemers om niet aan die bak te hoeven.

Een voorbeeld: bij één van de organisaties waar ik al langer voor werk, gaat het vaak over ‘populistisch schrijven’. Dat is hoe de schrijvende medewerkers daar boodschaptitels noemen – en dat willen ze niet. Terecht natuurlijk. Maar het berust op een misverstand. Ik heb dat zelf aangesticht, door ze te vergelijken met krantenkoppen. Toen is er een keer een rapport de deur uit gegaan met nogal ronkende, tendentieuze koppen – zeg maar eerder Telegraaf dan Financieel Dagblad. Niemand gelukkig, zelfs de klant niet. Dat rapport duikt steeds weer op, als voorbeeld waarom ‘mijn’ manier van klantgericht schrijven ongewenst is: dat is populistisch schrijven, en ‘dat gaan we hier echt niet doen’.

Nee, natuurlijk niet. Ik kan makkelijk uitleggen wat wél de bedoeling is, en we doen ook wel eens een oefening waarbij de deelnemers bij hetzelfde berichtje een ronkende kop maken, en eentje die netjes recht doet aan de inhoud – dus ook weer Telegraaf versus FD. Dat laat zien dat boodschaptitels heus neutraal en ‘netjes’ kunnen zijn. Desalniettemin blijft het ‘populistisch schrijven’-bezwaar de kop opsteken, inmiddels voor mij tot vervelens toe.

En als ik dan eens door die discussie heen prik, dan blijkt de werkelijke moeite die mijn deelnemers hebben. Ze vinden het gewoon hartstikke moeilijk, klantgericht schrijven. Kijk, als ze dat toe durven te geven, dán kan ik beginnen met helpen bij waar het werkelijk om gaat….

 

Veel beter schrijven

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Van Mattie, één van mijn oud-studenten van de colleges over het piramideprincipe die ik een tijdje terug in Groningen gaf, kreeg ik een link naar dit stukje: ‘Schrijfcursus voor ambtenaren werpt vruchten af‘. Dat dankzij een korte cursus de gemiddelde kwaliteit van de brieven stijgt van een 4,8 naar een 7,6.

Een stijging van 2,8 punt, dat is echt super spectaculair! In het meeste onderzoek naar het effect van schrijftrainingen is dat effect namelijk nihil. Een enkele keer is er wel effect gemeten, en dat ging dan om een paar tienden. Dit resultaat maakt me enerzijds wel wat wantrouwig naar de methode van onderzoek – dat adviesbureau dat de kwaliteit onderzocht, gaf dat bijvoorbeeld ook toevallig zelf de training?

Anderzijds denk ik: het kán dus wel! Het maakt me nieuwsgierig naar de aanpak van de training. Zelf probeer ik natuurlijk ook iets te doen waardoor er wél effect is. En soms is dat er zeker ook, maar of het er komt of niet hangt nogal af van hoe de organisatie het oppikt. Een training alleen is niet genoeg.

Mattie zelf heeft overigens in het kader van haar stage een schrijftraining ontwikkeld; ze stuurde me haar verslag. Ze heeft daarin een paar van ‘mijn’ oefeningen gebruikt – het piramideprincipecollege werpt zo zijn vruchten af! Effectmeting heeft ze niet gedaan, zou leuk zijn als dat nog een keer mogelijk is.

 

Artist’s Way in organisaties

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Volgers van mij c.q. dit weblog weten dat ikzelf zeer veel baat gehad heb bij de Artist’s Way, de door Julia Cameron ontwikkelde methode van 12 weken om je creativiteit te bevorderen. Ik deed dat programma in 2007 bij Josephine Vrijdaghs, maar eigenlijk doe ik het nog steeds: ik schrijf zo’n vier keer per week morning pages, ik zorg voor een wekelijkse artist’s date, ik let op synchroniciteit in mijn leven, en ik bespreek mijn creatieve ontwikkeling nog steeds regelmatig in de vorm van intervisie met Renée, m’n maatje uit die cursus bij Josephine.

Dat heeft me veel opgebracht. Ik schrijf vrijer en makkelijker, iets waar ik voor mijn werk veel aan heb – en ooit verslag van deed in één van mijn Tekstblad-columns. Ook buiten het schrijven heb ik mijn interne criticus beter in de smiezen en kan ik hem dus ook makkelijker negeren. Nog vorige week was ik zo verbaasd over mezelf – we deden toen met mijn netwerkclub, de Vrouwelijke Ondernemers Overschie, een avond over stembevrijding en ojee, wat is dat eng, in je eentje zingen, en ik stond nog zo dat het rondje steeds bij mij begon ook! Maar dat stemmetje dat zegt dat het eng is en dat ik voor schut sta en dat ik niet zo raar moet doen en dat ik het vast fout doe – daar luisterde ik gewoon niet naar, en is zingen alleen maar leuk en lekker! En zo is er meer dankzij de Artist’s Way – ik ben volgens mij ook gewoon eerlijker tegenover mezelf geworden, doordat ik in mijn morning pages echt alles durf op te schrijven en dus onder ogen te zien tegenwoordig.

Ik denk al jaren dat er in organisaties latent behoefte is aan iets Artist’s Way-achtigs. Het meest directe nut zie ik nog in het vergroten van innovatief vermogen: daar is creativiteit voor nodig immers. Maar het gaat volgens mij ook om een grotere autonomie voor professionals, als tegendruk tegen de steeds grotere druk op omzet, targets, rendementen, scoren, prestaties, enzovoort. Alleen: die behoefte is niet zomaar groot genoeg om professionals er twaalf weken lang flink wat tijd aan te laten besteden – het kostte mij toen wel tot een dag per week. Dat is de moeite waard geweest, maar verkopen doe je zoiets niet makkelijk, zeker niet als het zoiets vaags oplevert als ‘meer creativiteit’.

Wat kan er dan wel? Daarover hoop ik binnenkort van gedachten te wisselen met een groepje leden van een LinkedIn-groep over de Artist’s Way. In de voorbereiding daarop bestelde ik The Artist’s Way at Work. Dat is kennelijk een poging van Cameron en anderen om de methode naar het bedrijfsleven te vertalen. Die is niet helemaal succesvol: de bijbehorende website slaapt al jaren, zo te zien. Het boek is een soort slap aftreksel van het basisboek: geen artist’s date, wel morning pages, de oefeningen wat ingekort, en hier en daar wat lippendienst aan werk/organisaties. Wat mij aan het boek niet zo aan aanspreekt, is dat de ondertitel ‘riding the dragon’ is. Daarmee wordt het terugvinden van je creatieve kracht vergeleken. Die metafoor, ontleend aan het taoïsme, daarmee zie ik me in elk geval niet aankomen bij opdrachtgevers – nou, jongens, we gaan hier eens even op een draak rijden! Misschien werkt of werkte dat in Amerika beter?

Je zou volgens mij net zo goed het originele boek kunnen gebruiken en wat dingen weglaten, en zelf de vertaalslag maken naar de praktijk van organisaties. Over die vertaalslag, voor Nederlandse organisaties, daarover hoop ik dus de komende tijd in gesprek te komen. Ik ben benieuwd wat dat gaat opleveren.