Het boek bestaat al sinds 2010, maar ik heb het pas onlangs leren kennen. Vandaar dat ik nu pas kan zeggen dat ik erg enthousiast ben over Helder denken. De routeplanner voor je brein van Kees Kraaijeveld en Suzanne Weusten.

In de eerste plaats oogt het boek al heel mooi, zeker gezien het onderwerp. Kleuren, diagrammen, foto’s, schema’s, tabellen, veel wit, tussenkopjes… het is prachtig en functioneel vormgegeven. Dat is een soort practice what they preach, want de auteurs betogen dat het bij helder denken helpt om je redenatie of argumentatie uit te tekenen. Zo kom je eerder achter de zwakke plekken erin. Helemaal mee eens – niet voor niets lijken de argumentatieladders in dit boek sterk op piramides. Vorm, inhoud en leereffect gaan hier dus heel mooi samen.

In de tweede plaats heeft het boek een rijke inhoud. Drie onderdelen haal ik eruit. Voor alle drie geldt dat het boek zich daarmee onderscheidt van vergelijkbare boeken die ik ken:

1. Het gedeelte over de relatie tussen helder denken en formuleren. Volgens dit boek kun je niet helder denken als je vaag formuleert, bijvoorbeeld door onvoldoende te specificeren met werkwoorden (zoals de handelende persoon bij lijdende vormen), in vergelijkingen (‘iets is groter’… dan wat?), in oordelen (wie zegt dat iets ‘veel te duur’ is?) en in verwijzingen, en door te veel jargon en generalisaties te gebruiken. Mee eens, en goed om dit probleem behandeld te zien als denk- en niet zozeer als schrijftechnisch probleem.
2. Het hoofdstuk over denkfouten. Dingen waar we allemaal intuinen, zoals de zelfoverschatting, het halo-effect en het beschikbaarheidseffect. In de mij bekende boeken over argumentatieleer worden die niet zo behandeld – daar heb je drogredenen, maar zonder deze achterliggende mechanismen. Misschien is dat vanwege de achtergrond van de auteurs, die geen taalbeheersers of retorici zijn, maar psychologen.
3. Het hoofdstuk erna, ‘Denker worden’. De levenshouding van de denker wordt daarin getypeerd door vier woorden: vurig, waar, helder en vrij. Vooral het eerste woord spreekt me aan: de vurigheid van de nieuwsgierigheid, de verwondering, de twijfel, van willen weten hoe het zit. Dat kan gedrevenheid voor de inhoud zijn, maar ook voor het denken zelf. Denkwerk klinkt als droog hersenwerk, maar zonder dat vuur heb je niet de puf om het te doen. Want helder denken is niet makkelijk en het gaat niet vanzelf. Het vuur is nodig om de inspanning ervoor op te kunnen brengen.

Tot slot bevat het boek leuke doe-dingetjes: opdrachten, een quiz, raadsels… en die zijn af en toe best pittig! Je kunt het dus lezen en ermee aan de slag – en dat is beslist de moeite waard! Ik ben me sinds een paar dagen weer een stuk bewuster van m’n denkfouten. Al is dat vast ook een beetje beschikbaarheidseffect.