Maandelijkse archieven: februari 2011

Toch 15 slides in 45 minuten

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Nog een keer over het aantal slides per minuut, of minuten per slide. Ik geef op het ogenblik elke week één hoorcollege, van 45 minuten, aan de hand van een Powerpointpresentatie. Gisteren was de vierde keer. Drie keer ging het prima; één keer kwam ik in tijdnood. Ik had mijn sheets tijdens het maken van de presentaties niet echt geteld, maar wat bleek?

Voor de drie goed getimede colleges had ik steeds ongeveer 15 slides; die ene keer met tijdnood had ik er 20. Dus dat is dan toch precies het gemiddelde waar ik eerder vraagtekens bij zette – frappant! Toeval bestaat niet?

Links-rechts…. nog een keer over de tube tandpasta!

Louise Cornelis Geplaatst op door 2

En dan gaan we nog even verder. Want op diezelfde tubes tandpasta als waar ik gisteren over schreef staat nóg iets waar ik me al even lang aan erger (ik ga me nu afvragen of ik niet eens op zoek moet naar een ander merk?). In een afwijkend kleurtje van de rest van de tekst en gecentreerd (waar de rest is uitgelijnd) staat er aan het eind van de tekst:

Sensodyne, het meest geadviseerd door tandartsen en mondhygiënisten.

Ja – niet door de dierenarts of de loodgieter, hèhè…

Wat hier misgaat, is interessant: het is een illustratie van het links-rechts-principe in schrijftaal. Bij gebrek aan intonatie is het gebruikelijk om het meest informatieve, nieuwswaardige van een geschreven zin naar het einde (rechts) te plaatsen, en aan het begin juist aan te knopen bij iets bekends. Het hoofdstuk over dit principe in het onvolprezen boek Formuleren begint met een voorbeeldzin die aan het begin van een artikel stond:

Osteoporose, verhoogde botafbraak, treedt op in de menopauze bij vrouwen.

Voel je ‘m aan? (“Uh, ja – niet bij mannen.”)

Hoe dit op te lossen? Dat is bij de Sensodyne-zin niet eens zo makkelijk. Een paar pogingen: 

Sensodyne – de tandpasta die tandartsen en mondhygiënisten het meest adviseren.
Sensodyne, door tandartsen en mondhygiënisten het meest geadviseerd.

Als iemand iets beters weet, hoor ik het graag!

Tandpastawoede

Louise Cornelis Geplaatst op door 2

In Onze Taal van deze maand staat en leuk artikel over ‘boemboewoede’: de irritatie die de tekst op verpakkingen van artikelen op kan wekken. Op boemboe van Conimex staan oosterse spreuken, die de schrijver van het artikel, Arjen van Veelen, woedend maken, om hun inhoud en om hun rare plek: Conimex dat aan Confucius-achtige inzichten doet, dat is een tang op een varken.

Nou heb ik ook zo mijn irritaties, ik beschreef er de afgelopen tijd al één over een flesje van Bloem, en later mijn vreugde toen er verbetering bleek te zijn (***kuch***). Naar aanleiding van het artikel realiseerde ik me dat ik op dit weblog nog nooit over mijn grootste irritatie heb geschreven, want die bestaat al veel langer dan dit weblog. Al meer dan twintig jaar zelfs, want zo lang is het minstens geleden dat mijn tandarts me adviseerde om met een specialse tandpasta voor gevoelige tanden te poetsen, ‘Sensodyne’ geheten.

Zo gezegd, zo gedaan, en vanaf het begin (als ik het me goed herinner) tot op de dag van vandaag heb ik aangekeken tegen de volgende opsomming, in deze versie afkomstig van m’n huidige tube Sensodyne Whitening:

Sensodyne whitening:

  • Legt een beschermend laagje rond de tandhalzen.
  • Pijnprikkels kunnen de zenuw niet meer bereiken.
  • Versterkt het tandglazuur en helpt (wortel)cariës te voorkomen.
  • 2 X per dag poetsen zorgt voor een blijvend resultaat 
  • Verwijdert veilig aanslag en geeft de tanden hun natuurlijke witheid terug. Bovendien helpt Sensodyne Whitening de aanhechting van nieuwe aanslag voorkomen.

In die twintig jaar is de bullet enorm opgerukt, en is het algemeen gebruik om hem niet meer alleen voor echte opsommingen te gebruiken, maar voor elke nieuwe gedachte of zin – kijk maar hoe enkele kranten het belangrijkste nieuws tot twee of drie bullets inkorten, of zie vrijwel elke Powerpointpresentatie. De betekenis van een bullet is verworden tot iets vaags als ‘dit had ik ook nog bedacht’.

Toch ben ik nog van de puriteinse leer: een bullet is een opsommingsteken, en dat zet je alleen voor leden van een échte opsomming. Die leden horen van dezelfde orde te zijn, en daarom ook van dezelfde grammaticale vorm. Een teken dat alleen maar ‘dit had ik ook nog bedacht’ betekent, voegt helemaal niks toe. Sterker nog: het versluiert. Het versluiert complexe relaties tussen de zinnen – en ik heb net in mijn vorige blogpost betoogt dat het helpt om relaties expliciet te maken. Een bullet is daarvoor niet het geëigende middel. Of liever gezegd: een bullet is daarvoor een geweldig middel, maar dan moet de relatie er wel één zijn van ‘volgende element in opsomming’.

Bij Sensodyne gaat het op alle fronten mis. De opsomming klopt inhoudelijk noch grammaticaal. In deze versie valt me vooral de bovendien op in de laatste bullet: hé, daar is ineens wel een relatie geëxpliciteerd, en nou juist één die een opsommend verband aanduidt. Dáár had nou juist een bullet voor gemoeten! De paar keer en in de tekst doen me ook zoiets vermoeden, al denk ik daarbij ook een keer dat de relatie complexer is dan simpelweg en: tussen ‘verwijdert veilig aanslag’ en ‘geeft de tanden hun natuurlijke witheid terug’ zit volgens mij een oorzaak-gevolg-relatie. De meest complexe verdoezelde relatie zit tussen de eerste en de tweede bullet.

Al met al kom ik tot de volgende herschrijving:

Sensodyne whitening:

  • Legt een beschermend laagje rond de tandhalzen, waardoor pijnprikkels de zenuw niet meer kunnen bereiken.
  • Versterkt het tandglazuur.
  • Helpt (wortel)cariës te voorkomen.
  • Geeft de tanden hun natuurlijke witheid terug door veilig aanslag te verwijderen.
  • Helpt de aanhechting van nieuwe aanslag te voorkomen.

2 X per dag poetsen zorgt voor een blijvend resultaat!

En dat sta ik dus al ruim twintig jaar regelmatig te bedenken, bij het tandenpoetsen!

Maak relaties expliciet, maar niet te

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Gisteren ben ik in Leiden* naar een taalbeheersingslezing geweest, van professor Ted Sanders uit Utrecht. Paar interessante dingen voor de praktijk.

In de eerste plaats het al wat langer bekende feit dat veel VMBO-schoolboeken te simpel zijn geschreven, of liever gezegd: dat de makers daarvan een verkeerd beeld hebben van hoe je teksten eenvoudig leesbaar maakt. Ze ‘fragmentariseren’ de tekst: allemaal korte, losse hoofdzinnetjes. Uit onderzoek is gebleken dat juist verbanden toevoegen de tekst beter te begrijpen maakt. Ook al worden de zinnen dan langer doordat er verbindingswoorden bijkomen, en bijzinnen aan verbonden.

In de tweede plaats blijkt dat andere lezers niet zo veel verschillen van VMBO-leerlingen. Ik bedoel: het expliciet maken van het verband tussen zinnen helpt sowieso bij het lezen. Dus schrijf niet ‘De winstverwachting is goed. We kunnen een nieuwe investering doen’ – dan laat je de lezer raden naar het verband. Beter is ‘De winsverwachting is goed. Daarom kunnen we een nieuwe investering doen’. Zo’n signaal voor wat voor het verband het is, helpt.

Maar je moet daar niet in doorslaan. Het blijkt dat het lezers niet helpt en soms zelfs kan tegenstaan als je al te voor de hand liggende verbanden expliciteert. ‘Het gaat regenen. Ik neem mijn paraplu mee’ heeft geen dus nodig.

Sanders had het ook nog kort over het NWO-onderzoeksprogramma ‘Begrijpelijke taal’. Dat ga ik natuurlijk goed in de gaten houden!  

 

* Ik geef op het ogenblik weer een beetje college in Leiden. Als zich daar relevante dingen voordoen, doe ik natuurlijk op dit weblog verslag. Tot nu toe heb ik nog geen duidelijke link kunnen leggen met mijn schrijf- en adviespraktijk, of nouja, ik geef weer hetzelfde vak als vorig jaar, Methoden Taalbeheersingsonderzoek, maar daarover rapporteerde ik toen al, bijvoorbeeld over overgangen in een Powerpointpresentatie. Het andere vak dat ik geef, is nogal analytisch. Maar ik houd het scherp in de gaten natuurlijk, en als ik iets kan kruisbestuiven naar dit weblog, zal ik het zeker doen!

Minuten/slide

Louise Cornelis Geplaatst op door 2

Maandag uitte ik hier mijn twijfel over het kunnen geven van een richtlijn voor het aantal slides per spreektijd, of het aantal minuten spreektijd per getoonde slide. Gisterochtend zat ik bij twee presentaties die het gemiddelde ver opdreven:

  • In de eerste presentatie leek het alsof de spreker zijn hele tijd (45 minuten) volpraatte met één slide. Maar dat was een complexe build-up, dus dat telt wel voor meer. Aan het eind was het wel één totaalplaatje, van een model. Heel ruim gerekend waren het zes stappen, dus dat is nog steeds wel meer dan 7 minuten per slide. Of 45 dus – net hoe je rekent.
  • In de tweede presentatie schat ik de tijd per slide op 15 minuten. En dan stond er ook nog eens heel weinig op de slides – het waren kapstokken waar de spreker een verhaal aan ophing. Dat had bijna zonder Powerpoint gekund, maar de slides structureerden wel een beetje: volgende slide betekende volgende onderwerp.

Beide waren overigens goede verhalen, heel helder, goede sprekers. En ze bevestigden dus mijn twijfel aan de vuistregel ‘neem X minuten per slide’ – waarbij X maandag voor 2 à 3 stond. Maar elk getal is willekeurig. Misschien is 2 à 3 minuten een aardig gemiddelde. Maar in veel gevallen is dat een nietszeggend begrip (denk maar aan het bekende grapje van de statisticus die met z’n ene voet in het vuur staat en met zijn andere in het ijs, en dan zegt: “gemiddeld is de temperatuur prima”).

Haantje

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Gister kreeg ik van een vriendin Haantjes te leen, het nieuwste boek van Kluun. Ik heb het vandaag, in de trein en tussendoor, in één ruk uitgelezen. Ik was wel weer toe aan zo’n hapklare brok, na De ontdekking van de hemel, en wat ik me niet had gerealiseerd van dat boek, was dat het de advies- en consultingwereld zo op de korrel neemt. Die is voor mij natuurlijk heel vertrouwd, vandaar dat ik moest lachen, zeker als het ging over imponeertactieken met presentaties, een voorgekookt verloop van de gesprekken, en de talloze rapporten, vol met door de secretaresse bij elkaar gesprokkelde gegevens, die bij de cliënt in de bureaula verdwijnen… Heerlijk.

Voor elke marketeer en consultant met een beetje vermogen tot zelfrelativering is het boek een aanrader. Ik had het zelf niet zo gauw gekocht – met mijn allergie voor hypes hoef ik zo nodig geen Kluun, en Komt een vrouw bij de dokter heb ik met zéér gemengde gevoelens gelezen. Vandaar dat ik maar zijdelings had geregistreerd dat er een nieuw boek van hem uit was, en niet had begrepen dat het over een wereld gaat die ik ken. En dat maakt het de moeite waard, ook al is het natuurlijk, net als in Komt een vrouw bij de dokter, een overdreven beeld dat soms ook ergernis opwekt. Maar ik kan eerlijk gezegd makkelijker lachen om gekke marketing- en consultantneigingen dan om kanker en overspel.

Een wereld die ik (her)ken – of kende: het boek speelt in 1998, en het is nu toch wel een beetje anders. Al belanden er nog steeds adviesrapporten in de bureaula.

Overtuigend presenteren

Louise Cornelis Geplaatst op door 3

Net uit: Overtuigend Presenteren, van Mark Pluymaekers. Een leuk boek, net een beetje anders dan de meeste presentatie-adviesboeken. Goed eraan vind ik de sterke nadruk op het effect dat een presentatie moet hebben op het publiek. Dat moet bijvoorbeeld iets onthouden of iets gaan doen. Hoe krijg je dat voor elkaar? Niet alleen door een verhaal erin te gieten of gelikte sheets te maken. Je kunt bijvoorbeeld denken aan het publiek aan het werk zetten, nadrukkelijk emotioneel te betrekken bij de presentatie, geheugensteuntjes gebruiken – maar ook aan het concretiseren van de informatie en de adviezen. Het boek laat zien hoe je dat aanpakt.

Dit soort tips zijn afgeleid van moderne inzichten uit de psychologie en communicatiewetenschap, waaruit wel gebleken is dat alleen informatie in mensen gieten geen garantie geeft voor daadwerkelijk effect. Aandacht voor hoe je dat effect wel krijgt, is dus zeer de moeite waard.

Geheel in lijn met de mode in de menswetenschappen wordt in het eerste hoofdstuk zelfs even uitgelegd in welk onderdeel van onze hersenen ons vermogen tot inleving huist – zo broodnodig voor een goede presentatie. Dat schiet wat mij betreft wat door, maar goed, het ziet er wel wetenschappelijk doortimmerd uit.

Op een paar onderwerpen waar ik zelf goed ‘in’ zit, vind ik het boek echter wel wat oppervlakkig. Bij structuren komt het niet verder dan de inmiddels al dertig jaar oude en al talloze malen in tientallen handboeken overgeschreven vaste structuren. Voor het ontwerp van slides staat er wel in hoe het niet moet (met ‘foute’ voorbeelden van onder andere grafieken) op p. 53, maar niet hoe die dan wel zouden moeten. De voorbeelden van presentaties, op bladzijde 83 en 84, vind ik dan ook bloedeloos. Dat is precies het type presentatie dat ik mensen afleer, gebaseerd op de vaste structuren en met nietzeggende titels op de slides  (Aanleiding, Maatregel X, Conclusies).

Bij die voorbeelden staat het advies om per dia 2 tot 3 minuten te rekenen. Als je dan te veel dia’s hebt voor je spreektijd, moet je er samenvoegen. Ik geloof sowieso niet in een vaste of gemiddelde tijd per dia, en al helemaal niet dat samenvoegen van slides het probleem van te veel informatie oplost: dan krijg je een complexere sheet, waar je dan dus prompt langer over praat – zeg 5 minuten. Daar win je niets mee – integendeel.

Een laatste voorbeeld: de redenatie over visualiseren (p. 91), ter onderbouwing van het belang van oefenen, gaat mank. De visualisatie van je eigen proces en van het door anderen bekrachtigde resultaat worden daar door elkaar gehaald. Voor zover ik weet uit de sportpsychologie, werkt het eerste wel en het tweede niet. Pluymakers gebruikt het tweede om het nut van het eerste te betwijfelen, en daarom oefenen te bepleiten. Ik ben het wel eens met het advies te oefenen – maar dat mag van mij zonder zo’n quasi-wetenschappelijke onderbouwing gegeven worden.

Al met al overheerst bij mij de indruk dat het een leuk, origineel boek is, met een boel nuttige tips, maar dat de wetenschappelijk er hier en daar met de haren bijgesleept is. En daardoor word ik dus ook kritischer – want dan moet het ook echt kloppen allemaal – en dat doet het dus net niet. Dat is jammer eraan. Maar goed, voor een minder kritische lezer en een beginnende presenteerder biedt het wel leuke ideeën. Gematigd positief ben ik dus.

Gewenning

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik beloofde laatst nog iets naar aanleiding van de reflectieverslagen van de studenten van het piramideprincipe-onderzoekscollege. Welnu, nu dan, want het zit erop: alles is ingeleverd, ik ben klaar met nakijken, de studenten weten hun cijfers (gemiddeld hoog, ik ben dik tevreden!) en mijn rol als docent is zo’n beetje afgelopen. Blijft nog mijn rol als onderzoeker, waarin ik hoop met de resultaten nog verder te gaan.

En als toepasser natuurlijk, want ik doe wel degelijk dingen nu anders in de praktijk – ik schreef hiervoor al over dat ik mezelf nu af en toe iets hoor zeggen waarvan ik denk: uhm, dat klopt niet. En dan slik ik het maar in.

Voor in de praktijk is bij mij van de reflectieverslagen één belangrijk ding blijven hangen, en dat is te vatten onder het woord gewenning. Meerdere studenten beschrijven hoe het enige tijd kostte om aan het piramideprincipe te wennen, niet alleen om het onder de knie te krijgen, maar ook gewoon als manier van naar teksten kijken. En als ze er dan eenmaal aan gewend waren, gingen ze zich afvragen waarom er zo veel niet-piramidaal, methodologisch (of nog anders/slechter) geschreven wordt, en waarom ze dat zelf ook altijd zo gedaan hebben, en niet anders geleerd.

Met andere woorden: in het begin zit je vreemd te kijken naar het piramideprincipe, maar als je er eenmaal aan gewend bent, wil je niet anders meer. Het eerste gold duidelijk ook voor de proefpersonen in de onderzoeken; het tweede merk ik in de praktijk.

Het enthousiasme ligt voor mij meer voor de hand dan de gewenning. Die fase is voor mij al lang geleden. Door het college, en zeker ook nu door er zo vaak over te lezen in de verslagen van de studenten, werd ik me ervan bewust, en ik wil het ook in trainingen en dergelijke goed voor ogen houden: het piramideprincipe kost ‘wen-tijd’. Voor schrijvers en voor lezers.