Maandelijkse archieven: juli 2009

Boek tegen schrijfangst, uitstelgedrag en writer’s block

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

In de serie ‘Taalankers’ is recentelijk verschenen MInder opzien tegen schrijven. Over schrijfangst, uitstelgedrag en writer’s block van Theo IJzermans en Johannes de Geus. Het boek is een bewerking van hun eerdere boek Schrijven zonder vrees. Niet echt iets nieuws onder de zon dus, en een beetje typisch dat de nieuwe een stuk duurder is dan de oude, zonder dat daar echt iets tegenover staat.

Máár wel een belangwekkend onderwerp, en goed dat beide boeken er zijn. Want ze zijn uniek en ze behandelen een veelvoorkomend en verder dus totaal onderbelicht aspect van schrijven: dat een boel mensen die dat in hun werk moeten doen en er niet voor zijn opgeleid, er heel veel moeite mee hebben. En dan gaat het niet om de regels voor de d’s en de t’s of hoe je een goede alinea-indeling moet maken, nee, het gaat om de emotionele kant van schrijven: schrijfweerzin, jezelf in de weg zitten, schrijven dat veel en veel en veel te veel tijd en energie kost… Op de achterflap wordt dat een ’taboe’ genoemd, en daar zit wat in.

Volgens mij zijn er in grote lijnen drie dingen aan de hand, die alledrie in dit boek aan de orde komen:

1. Er is heel weinig kennis over hoe je het beste een schrijftaak aanpakt. Ik maak heel vaak mee dat de grootste eye-opener voor deelnemers aan mijn trainingen is dat ze heel vlot en makkelijk tekst kunnen produceren als die niet meteen ‘perfect’ hoeft te zijn. Ik doe daar vaak een speciale oefening voor. Ik zwak dan doelbewust alle mogelijk eisen die iemand aan een tekst zou kunnen stellen af, en zeg dan: en schrijf nu maar, vlot, gedurende acht minuten. Vrijwel iedereen produceert dan een verrassende hoeveelheid tekst, en vaak zijn ze ook verrassend tevreden over de kwaliteit, het gemak, de creativiteit en het plezier. We bespreken vervolgens het verschil met ‘echt’ schrijven en dan hoe je een deel van die gemakskant mee kunt nemen naar je werk: door éérst zo’n snelle, creatieve versie te schrijven, en er pas later kritisch naar te kijken. Kortom: je interne criticus op het juiste moment zijn werk laten doen. Dat heeft vrijwel niemand geleerd, en alleen al daarmee zitten mensen zichzelf vreselijk in de weg. Een al te alerte interne criticus leidt tot acute dan wel permanente writer’s block.

2. Er bestaan veel irrationele gedachten over schrijven. Om er een paar te noemen: het moet in één keer goed, het moet perfect, het mag niet te veel tijd en moeite kosten, ik moet het alleen kunnen (zonder hulp of feedback van collega’s, baas), het is niet het echte werk, iedereen moet het kunnen. Ook overdreven angst voor spelfouten past in dit rijtje thuis. Ze leiden allemaal tot een gevoel van falen – met in hun kielzog faalangst en onzekerheid. De schrijvers van Minder opzien tegen schrijven putten uit de RET om dit soort gedachten om te buiten naar functionelere, en dat is volgens mij een gouden greep. Juist dit punt is zeer onderbelicht in schrijftrainingen, die daardoor verkeerd om kunnen uitpakken: nu ‘moet’ het nog perfecter, nu ‘moet’ ik het echt kunnen.

3. Veel schrijfproblemen liggen niet aan de individuele schrijver, maar aan de organisatie. Onduidelijke opdrachten, onvoldoende feedback, onvoldoende standaardisatie (bv. van veelvoorkomende brieven), onhandige systemen (technische, maar ook kwaliteitssystemen met eisen die strijdig zijn met goed schrijven), verantwoordelijkheid voor het schrijven op de verkeerde plek, problemen met de taakomschrijving… In Minder opzien tegen schrijven passeren er een heleboel de revue, zeer herkenbaar. Want dat is één van de sterke kanten van dit boek: een groot deel ervan bestaat uit casussen, dus uit schrijvende professionals van wie de schrijfmoeite geanalyseerd wordt, en de aanpak ervan gegeven. Dat is lekker lezen!

Een goed, nuttig en prettig leesbaar boek dus, of boeken eigenlijk. Ik ben het maar op één puntje niet met de auteurs eens, en dat is dat ze nogal enthousiast zijn over Powerpoint als middel om makkelijker te schrijven, omdat je makkelijker wat trefwoorden achter bullets in kunt typen en dus niet het hoofd hoeft te breken over volzinnen en alinea’s om snel tot de kern te komen. Als hulpmiddel in een tussenfase, wellicht, al kan je natuurlijk ook in Word of op een kladpapiertje bullets schrijven. Maar zonder tóch die extra moeite te doen, zal het eindproduct lijden onder dit schrijversgemak. De ervaring is immers dat die kern tussen al die lukrake bullets verloren gaat. Schrijven is óók een bepaalde dienstverlening aan de lezer, en dat kan dus (helaas?) niet zonder inspanning.

De kern van Minder opzien tegen schrijven komt echter luid en duidelijk naar voren: weg met het taboe! Helemaal supermakkelijk en vlot kan schrijven misschien nooit worden, dat is weer een nieuwe irrationele verwachting. Maar er minder tegen opzien en daarmee je werkende leven iets makkelijker maken, dat kan zeker!

Knullige phishing

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Even een tussendoortje: hoe knullig kan een phishing-bericht geschreven zijn. Ik krijg net dit, van ‘customer care’ met als topic ‘Je account loopt af in 3 (Dag) s’ (dat alleen al….):

Geachte klant is dit om u van de recente veranderingen / verbetering dat zullen er binnenkort in uw e-mail account wilt u ons uw e-mailadres (ID) en e-mail (Password) dus we kunnen uw gegevens in onze data basis-besturingssysteem voor de modernisering en te voorkomen dat uw account is close.you zijn van een antwoord binnen de komende 24 uur na ontvangst van deze mail.Copyright © 2009 Klant Dienst.

Om dat ‘copyright’ kan ik ook nog hartelijk lachen!

Eén jaar later

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Vandaag is dit weblog jarig: precies één jaar geleden schreef ik de eerste post. Als ik naar de rest van het jaar kijk, is dat een unieke: het is de enige post over een lekker-lezen-boek. Ik heb meer boekentips gegeven, maar dat waren vooral vakboeken over taal, tekst, schrijven, e-mailgebruik, presenteren en visueel design, of boeken met verder vooral een nuttig en informatief doel, zoals De Prooi, een wandelboek, en een creativiteitswerkboek. Alleen de Dikke Ik komt in de buurt: dat is een boek dat je óók gewoon lekker voor de lol kunt lezen.

Nu, na een jaar, maak ik een einde aan die unieke (eenzame?) positie van die eerste post. Ik heb namelijk vorige week Hoi, leuk dat je mijn profiel bekijkt! van Martin Brester gelezen. Net als bij die eerste post spelen de moderne schriftelijke communicatiemiddelen in dat boek een grote rol: vorig jaar was dat een weblog, dit keer is het internet-daten, met z’n profielteksten en z’n aftastende e-mails.

De hoofdpersoon doet aan dat daten, en hij wordt treurig van de voorspelbaarheid van de profielteksten: “Wéér Kluun, Wéér reizen en duiken. Wéér De wereld draait door. Wéér rosé op het terras. Wéér spontaan en humor. Wéér.” (p. 133). Uiteindelijk wordt het wat (misschien) met een vrouw die, als enige, hem met haar eerste mailtje hardop deed lachen door een raak woordenspel op zijn nickname Frodo.

En dan denk ik: ja, dit is precies waar het om gaat bij goed schrijven. Ook bij de nieuwe media. Weg uit de inwisselbaarheid, de platgetreden paden en de clichés, en je richten op de ander (lezer, ontvanger). Écht iets zeggen en daarmee een stroom op gang brengen: communicatie. En wat moeilijk is dat. En eng ook.

Maar Hoi, leuk dat je mijn profiel bekijkt! is geen boek om te lezen op zoek naar schrijfinspiratie of -tips. Het is zels niet eens een boek over internetdaten. Ook niet over liefde, relaties en sex (al komt dat er wel veel in voor). Uiteindelijk gaat het over vriendschap. Bij de ontknoping daarvan, aan het eind van het boek, pinkte ik zelfs een traantje weg. Mooi boek, dus – echt iets om bijvoorbeeld voor je verjaardag te krijgen.

Stijve schrijftaal soms toch nuttig

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Opmerkelijk weetje uit de meest recente Tekstblad (nr. 3, p. 16-20): het ‘oude uniform’ van de traditionele brievenschrijfstijl is soms beter dan modernere, eenvoudigere zinnen. Uit onderzoek van Els van der Pool en Carel van Wijk naar de standaardbrieven van een rechtbank blijkt dat hoger opgeleiden iets positiever denken over de compententie van de rechtbank bij een traditionele brief. De onderzoekers schrijven:

Kennelijk heeft voor hen de traditionele schrijfstijl van de rechtbank het aureool van de autoriteit nog niet verloren. Voor hen is er nog een relatie tussen zoiets als moeilijk schrijven en goed je werk doen.

In het onderzoek kregen burgers een traditionele of een herschreven, modernere versie van een standaardbrief te zien. Die beoordeelden ze op een aantal ‘kernwaarden’. De kernwaarde competentie scoorde dus beter in de oorspronkelijke versie; op toegankelijkheid scoorde de herschreven versie beter.

Toch iets om rekening mee te houden – af en toe toch maar ouderwetse, stijve schrijftaal gebruiken dan.

Of toch niet? Van der Pool en Van Wijk betogen dat betere toegankelijkheid is wat je wilt bereiken met een brieven-verbeteractie. Als een rechtbank wil werken aan zaken als competent overkomen, zijn daar andere manieren voor: goed functioneren, geen vormfouten maken, duidelijk te zijn over strafmaten: ‘één rechterlijke dwaling die de kranten haalt, doet meer kwaad dan dat honderd herschreven brieven kunnen goedmaken’.

Taal per ongeluk

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Leuk boek: Taal is zeg maar echt mijn ding van Paulien Cornelisse. Het gaat over taal, niet zoals mensen die zouden moeten spreken, maar over hoe dat dat per ongeluk doen, in het echt. En als daar één ding over te zeggen is, dan is het wel dat we met taal eigenlijk heel gekke dingen doen. ‘Gek’ in de zin van: helemaal niet logisch of rationeel.

Bijvoorbeeld: als iemand het aanloopje neemt ‘als ik even heel eerlijk ben’, dan is het oppassen geblazen. Als iemand zegt ’trek je van mij niets aan’, dan gebeurt het omgekeerde. ‘Wij’ kent wel vijftien foute gebruiksmogelijkheden, zoals bijvoorbeeld het ‘Iedereen-behalve-ikzelf-wij’ van de rijke dame die over haar tuin zegt ‘hier gaan we de kruidentuin aanleggen’ – terwijl ze daar zelf echt niet voor zal hoeven te werken, daar heeft ze haar tuinman voor. ‘Geloven’ kan juist betekenen ‘zeker weten’, of zelfs een bevel: ‘ik geloof dat jij beter nog even langs kunt gaan bij oma’.  

Om dat soort observaties gaat het bij Cornelisse, in het algemeen, maar vooral aansluitend bij huidige taaltrends, inclusief modeverschijnselen als goeiemoggel. Het boek is daarmee tegelijk een inventarisatie van het hippe taalgebruik in het eerste decennium van deze eeuw, à la Kuitenbrouwers Turbotaal van twintig jaar geleden. 

Cornelisse observeert, analyseert, relativeert – en af en toe oordeelt ze ook. Op een luchtige, vermakelijke manier. Het boek is dus een aanrader voor iedereen die zich graag verbaast over taal.