Grammatica in het wild

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Gisteravond woonde ik online de Letter en Geest-lezing van Ronny Boogaart bij. Dat was leuk en interessant. Ronny (zeer gewaardeerde vakgenoot die ik al sinds mijn studie ken) had het over ‘grammatica in het wild’: interessante taalkundige fenomenen die je om je heen ziet, gewoon op straat bijvoorbeeld. Bordjes dus, en die interesse deel ik met hem – ik het het op dit blog ook graag over bordjes.

U wordt weggesleept

In het bijzonder gaat het Ronny om bijzondere relaties tussen vorm en betekenis. Het bordje uit de titel, ‘u wordt weggesleept’ is daar een mooi voorbeeld van: het is niet de u die wordt weggesleept en de betekenis van de korte boodschap (maar drie woorden) is heel rijk, namelijk iets als ‘parkeren is hier strikt verboden, dus als u uw auto hier parkeert, kan die door de bevoegde instantie worden weggesleept en dan zijn de kosten daarvan en van eventuele schade voor u’. Ter vergelijking liet Ronny Duitse bordjes zien met dezelfde betekenis, en die bevatten veel meer woorden, want daar is dat allemaal uitgeschreven. Duits is dus explicieter in dit soort situaties, dat is een heus cultuurverschil, daar had Ronny meer voorbeelden van.  

Enkele andere voorbeelden betroffen de bijzondere betekenis van een samenstelling. De voorbeelden waren bordjes met Struikelgevaar en Voetgangersgebied. Voor taalgebruikers zijn dat geen ondoorgrondelijke boodschappen, maar het is wel frappant dat ze beide iets anders betekenen dan de meeste andere samenstellingen met diezelfde elementen. De meeste samenstellingen op -gevaar betreffen namelijk niet gevaar voor jezelf, maar voor iets anders, zoals instortingsgevaar. En in de meeste samenstellingen met -gebied betekent dat niet dat iets anders in dat gebied niet mag, terwijl je in een voetgangersgebied echt niet mag fietsen. (In de twee links hiervoor zie je trouwens hoe je dat zelf snel kunt onderzoeken: door gebruik te maken van jokers in de Woordenlijst).

Een andere vorm van grammatica in het wild betreft de ‘Pickwicktheevraag’. Op de labeltjes van thee van dat merk staan vragen. Ik vond online zelf deze:

Welke film heeft echt indruk op jou gemaakt?

Die zat niet tussen Ronny’s voorbeelden, maar hij doet wel precies wat Ronny liet zien: er zitten nogal wat presupposities (vooronderstellingen) achter de vraag. Bij deze bijvoorbeeld dat je films kijkt en die langs een indruk-meetlat legt, mogelijk ook nog met een onderscheid tussen echte en onechte indruk. Bovendien zijn het geen echte vragen, eerder suggesties om eens over na te denken of te praten. Er zitten ook wel eens gekke formuleringen tussen, zoals ‘Welke kruiden zijn niet te missen in jouw keuken?’, waar niet te missen wordt gebruikt waar onmisbaar de juiste term zou zijn. 

Om uit te drukken wat ‘Welke kruiden zijn niet te missen in jouw keuken?’ per ongeluk (ook?) betekent, had Ronny een plaatje van een keuken bomvol potjes met basilicumplantjes. De basilicum was in die keuken inderdaad niet te missen, in de zin van: niet over het hoofd te zien. Dat was een plaatje door AI gegenereerd, en zo illustreerde hij vaker dubbele of onbedoelde betekenissen, dat was vermakelijk. 

Ronny had het onder andere ook nog over ‘Alle gemeenten zijn uitgeteld’ (context: de verkiezingen), ‘(korting op) Alle korte baby- en kinderbroeken’ (Hema – sommige klanten menen dan dat je op lange kinderbroeken ook korting krijgt) en ‘Kom gerust/rustig binnen’ (dubbelzinnig). Alleen al vanwege de vele interessante en soms grappige voorbeelden was de lezing de moeite waard. Sommige voorbeelden kende ik al, want ik lees Ronny’s columns in Onze Taal (eerder in Vaktaal). Dat was misschien maar goed ook, want anders was het misschien wel véél geweest in een uur. Wat ook weer leuk was natuurlijk: lekker hoog tempo. En dan toch precies binnen het uur klaar.

Aan het eind deed Ronny de suggestie om een ‘grammatica in het wild’-landkaart te maken, analoog aan die voor straatpoëzie. Dat zou ik leuk vinden en ik zou er graag bijdragen aan leveren. Op die voor straatpoëzie moet het ontbreken van Kapelle gerepareerd, vind ik – als er hier niet ergens een gedicht van Annie M.G. Schmidt al hangt, dan moet dat er echt komen, en als ik iets vind, zal ik het melden. Haar proza hangt er zeer zeker wel. 

En tot slot nog iets frappants: als de lezing niet was geweest, had ik toch die avond aan Ronny gedacht. Hij is namelijk een van de schrijvers van Maar zo bedoelde ik het niet! Hoe we recht praten wat krom is. Net in de uren voor zijn lezing was informateur Wijers uitgebreid bezig met het aanleveren van een boel materiaal voor de tweede druk van dat boek. 

 

Het mag wel wat minder

Louise Cornelis Geplaatst op door 2

In verschillende situaties (werk, privé, politiek) heb ik de afgelopen dagen teksten onder ogen gekregen waarvan ik dacht: véél te lang. Het mag echt wel wat minder. 

Ik heb geen bezwaar tegen lange teksten. Maar mijn leesinspanning moet wel wat opleveren. Mijn probleem met de lengte van de zakelijke teksten van de laatste tijd was vooral dat er heel veel blabla in stond – inkt op de pagina maar weinig informatie, of wel informatie zonder betekenisvolle strekking voor mij of mogelijke andere lezers. 

Te lange teksten is een typisch symptoom van de mismatch tussen lezen en schrijven. Niemand zegt als lezer: goh, wat jammer dat dit rapport zo kort is, ik zat er net zo lekker in. Maar als die lezer gaat schrijven, wordt de tekst vaak toch onnodig lang. Het is een moeilijk te onderdrukken neiging die maar deels te maken heeft met pure schrijfvaardigheid. Het is meer een mentaliteits- en bewustzijnskwestie.

Waarom schrijven mensen toch zo veel? Ik kan de volgende redenen bedenken:

  • De schrijver is zelf nog niet uitgedacht en dumpt alles wat mogelijk relevant is op papier. Dit viel me recent echt op: het leek soms wel alsof de tekst een lange aanloop nam die dienst deed als warming-up voor de schrijver. Alle uitgangspunten, de historie, overwegingen, relevante andere ‘beleidskaders’…. in één geval was ik daarop afgehaakt en had ik niet gezien dat het interessantste gedeelte, jawel, in de bijlage stond, helemaal achteraan. Echt waar! Dit is het punt waar het piramideprincipe en ‘hoofdboodschap voorop’ op aangrijpt. Oftewel: dit is een schrijfvaardigheidskwestie, of kan dat zijn. Je kunt op dit punt goed beter leren schrijven, maar dan moet je dat nog wel willen en doen natuurlijk.
  • Het timmert de tekst juridisch alvast dicht, ook al is dat nog niet aan de orde.
  • De schrijver streeft naar volledigheid. 
  • De schrijver trekt er een rookgordijn mee op – het is stiekem niet de bedoeling dat de tekst helder en lezergericht is, of elke lezer kan er wel wat van diens gading in vinden. 
  • Het ‘hoort’ zo, ‘zo doen we het altijd’ – een beleidstekst hoort nou eenmaal een lange aanloop te hebben bijvoorbeeld. In sommige gevallen gaat het zelfs om copy-paste van een eerdere editie. 
  • Een kortere tekst zou voor het gevoel van de schrijver niet serieus genomen worden – hangt samen met statusangst, dus dat de schrijver zelf niet serieus genomen wordt dan.
  • Het maakt de tekst generiek en dus vaker bruikbaar: in verwante andere situaties kun je volstaan met alleen de kern te veranderen.
  • Het houdt zichzelf in stand in de zin van: als de tekst uitdijt, moeten er dingen bij om het behapbaar te maken, zoals een inhoudsopgave, inleiding en hoofdstukindeling. Dat zijn weliswaar manieren om de tekst toegankelijk te maken voor de lezer, maar als het allemaal al vrij nietszeggend is, voegt dat ook nietszeggend volume toe. Denk aan een hoofdstuk met als titel ‘Overige aspecten’ – en dat staat dan dus ook in de inhoudsopgave. Heb je niks aan.  

Als jullie nog andere redenen weten waarom teksten uitdijen, hoor ik ze graag.  

 

Een klap op de tekst

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In mijn visie is een zakelijke tekst-in-wording onderdeel van het gesprek dat de betrokkenen voeren over het onderwerp. Een team van adviseurs praat over de oplossing van een probleem van de klant – de piramide brengt dat gesprek tot uitdrukking. De klant reageert op die oplossing – in de vorm van feedback op het conceptrapport. Leden en buitenstaanders praten over de koers van een politieke partij – het conceptprogramma ‘vangt’ dat.

Die tussenproducten zijn dus altijd in bewerking en net zo levend als een gesprek. Zo moet je die tussenversies ook zien: ze zijn niet in beton gegoten, je probeert eens wat, het kan altijd nog anders, en samen komen we verder. 

Maar op een gegeven ogenblik verandert dat. Dat gebeurt als er een klap op gegeven moet worden. Er komt een handtekening onder of de definitieve versie gaat via de partner van het adviesbureau de deur uit. In het geval van een partijprogramma stelt de algemene ledenvergadering het programma vast. Het is belangrijk dat dat besluit transparant is, dus dat de leden precies weten waar ze ‘ja’ tegen zeggen.

In die fase zitten we nu, GroenLinks-PvdA Kapelle, met mij als programmacommissievoorzitter. Het valt me op dat de overstap van ‘gesprek’ naar ‘besluit’ niet voor iedereen even logisch is. We hadden ons voorstel (= het definitieve concept, ter vaststelling) al rondgestuurd en toen kwam er nog feedback: terloopse, in contact met leden, maar ook nog wat formelere, dus in geschreven vorm. Die kunnen we niet meer verwerken, althans, niets inhoudelijks. Ik ben zo vrij geweest om een paar redactionele dingetjes nog wel aan te passen, maar ook dat zal ik op de ALV laten zien.

Er is nu nog maar één manier om tot veranderingen te komen: amendementen. Dat zijn concrete tekstvoorstellen waarover de leden kunnen stemmen: blijven we bij het origineel in het concept, of kiezen we voor de gewijzigde tekst in het amendement. Het verschil tussen feedback en een amendement bleek verwarrend. Zodoende heb ik meegeholpen om zinnige maar te late inhoudelijke feedback om te werken naar een amendement, waarover de programmacommissie dan ook positief gaat adviseren.

De amendementenprocedure lijkt wat onnodig formeel, maar transparantie is in deze essentieel. Stel je voor dat er na het besluit ineens toch andere inhoud in het programma staat – dat is raar. Of dat je in de ALV alleen zegt ‘we passen het  nog wel aan’. Hoe dan, wat dan precies? Dat soort gedoe voorkom je met zo’n procedure.

En oja, we doen ook nog af en toe wat verliesverwerking, na vorige week, maar dat terzijde.

 

Een middag bij de bond

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik ben terwijl ik dit schrijf op de terugweg uit Utrecht van de ledendag van FNV Zelfstandigen. Nouja, dag, het was maar een middag. Daardoor was het voor mij goed aan te reizen, al heb ik de borrel laten zitten.

Leuk om weer eens wat te doen bij de bond, op een dag dat de ‘moederbond’ negatief in het nieuws is. Daar was niets van te merken, de Zelfstandigentak reilt en zeilt wel.

Alhoewel… ik ben jaren geleden ook een keer naar een ledendag geweest, ik weet niet meer hoe lang geleden, ik vermoed voor de start van dit blog in 2008 – dus echt lang. Toen waren er veel meer mensen en was er een veel groter en grootser programma. Ik weet niet precies waar dat ‘m in zit, al heb ik de afgelopen jaren wel iets gemerkt van afkalvende dienstverlening vanwege bezuinigingen.

Ik wilde naar de middag gewoon om weer eens wat te doen met m’n lidmaatschap, dat was alweer een tijd terug. Ik heb het verder niet zo heel druk met werk dus het kon. Ik wilde bovendien wel weer eens bijgepraat worden over de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering, en dat is gelukt. Ik heb daar zelf niet veel belang meer bij – tegen de tijd dat het ingevoerd wordt nader ik mijn AOW – maar ik vind het een interessant onderwerp.

Naast die over de arbeiddsongeschiktheidsverzekering kon ik nog een andere workshop kiezen en die keuze had ik uitgesteld tot vandaag. In het stukje lopen van station naar hoofdkantoor bedacht ik dat ik mezelf maar eens uit mijn comfort zone ging trappen door voor onderhandelen te kiezen. Ik heb in mijn laatste jaar als promovendus, dus in 1996 of daaromtrent, een training daarin gehad ter voorbereiding op de grote boze buitenwereld, en daarin deed ik de oefening het slechtst van iedereen. Ik heb daar het gevoel aan overgehouden dat ik het dus niet kan, onderhandelen. Maar dat is niet zo, anders zou ik niet al 25 jaar zelfstandige zijn. Dus vooruit dan maar, en gelukkig: de workshop van Oscar Bulthuis, was leuk, en gaf me wel wat inzichten over waar ik wel en niet goed in ben.

De middag was begonnen met een plenaire sessie van Sjanne Marie van den Groenendaal, die onderzoek doet naar zelfstandigen en het zelf deels ook is. Dat was een interessant verhaal over de persoon-loopbaan-fit en loopbaanfasen van een zelfstandige. Ik vond het herkenbaar en het ‘vangen’ van mijn ervaringen in een twee-bij-twee-matrix voegt daar wel een soort orde aan toe. Het verhaal scheerde net langs de randjes van mijn maakbaarheidsallergie. Ik bedoel: ik vond het net niet te veel het hippe ‘succes doe je zelf’-verhaal. Maar wel véél dus.

Ondertussen wat leuke gesprekken en korte contacten, bij een bakje koffie op een mooie plek: vanaf de bovenste verdieping van het FNV-hoofdkantoor heb je een geweldig uitzicht, daar maak je mij wel blij mee! Dus tevreden naar huis. Ook dit, zo realiseer ik me, is die input waar ik behoefte aan heb. 

Burger slaat op de vorm

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Als taalkundige en vegetariër ging ik nogal zuchten bij de ophef een paar weken geleden over de vegetarische hamburger en de plantaardige schnitzel, die leidde tot een Europees verbod op die namen: een stap in de verkeerde richting, minachting van de consument, en het Europarlement zou zich met belangrijkere dingen bezig moeten houden. Gister verscheen er op Neerlandistiek.nl een bijdrage die er voor mij nog een nieuw, taalkundig argument aan toevoegt: woorden als burger, schnitzel en worst verwijzen niet naar de ingrediënten, maar naar de vorm van het eten. Vandaar ook bijvoorbeeld chocolade-ei. Als de vegetarische schijf aanslaat, is er een kans dat het ‘omslaat’: dan heb je straks schijven met vlees erin. Kan het Europarlement weer opnieuw beginnen! 

 

Nood aan input

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Toen ik jaren geleden (2005, dus nog voor het ontstaan van dit blog), in een groepje de Artist Way cursus deed, pikte ik van een groepsgenote een nuttig idee op: dat je in je leven periodes hebt waarin je meer op ‘output’ gericht bent, en andere periodes meer op ‘input’. Dus dat je soms een creatieve dadendrang hebt, productief bent, en dan weer meer ‘opslurpt’, inspiratie put uit andere dingen. Ik herkende dat toen meteen, en ik denk al twintig jaar regelmatig in die termen over mijn leven (dank, Renée!).

Op het ogenblik is het duidelijk een periode van input. Ik merk dat aan weinig inspiratie om hier te schrijven, maar ook aan de gretigheid waarmee ik lees. Ik had het hier al over Trinity (ik heb inmiddels ook het vervolg gelezen, dat kende ik niet van vroeger – in het Engels, niks opgevallen aan de komma’s, wel bijna 900 pagina’s!) en Hardlopen als lichaamswerk, maar dat zijn  maar twee boeken van de, pak ‘m beet, tien? twaalf? die ik sinds mijn vakantie gelezen heb. Deze week had ik twee geweldige boeken te pakken waarover ik onlangs had gehoord: Muizenleven en Een tijd als deze. Smullen.

Nou zijn periodes dat ik veel lees juist ook wel eens goed voor dit weblog. Dan verschijnt er interessante vakliteratuur bijvoorbeeld, en daar schrijf ik dan over. Maar dat is al een tijdje niet zo, althans: er verschijnen heel weinig boeken over schrijven (dat is elders ook al gesignaleerd, ik weet alleen niet waar). Ik denk dat het komt omdat niemand meer iets zinnigs durft te zeggen over schrijven in het algemeen en schrijven door professionals in het bijzonder zonder de rol van AI daarin mee te nemen. Die is nog zo in beweging dat wat je beweert mogelijk bij verschijnen van het boek alweer achterhaald is. 

Ik kon me niet herinneren wanneer ik het hier voor het laatst over een interessant schrijfboek had. Ik heb het opgezocht, het blijkt bijna een jaar geleden te zijn, en jawel hoor: het ging over schrijven met AI. Ik denk nu: daar hebben Lieve de Wachter en co toen hun nek mee uitgestoken. Het is wachten op de volgende schrijver-over-schrijven met lef. 

Als ik in het afgelopen jaar iets heb gemist, houd ik me aanbevolen voor tips. Sowieso trouwens.

 

 

Schrijven vraagt om precisie

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Op mijn sportblog heb ik net verslag gedaan van het luisteren naar en lezen van Bram Bakker over hardlopen als lichaamswerk. Ik vond het interessant om zo het verschil tussen gesproken en geschreven woord te ervaren: waar ik het na de lezing (of eigenlijk: het kringgesprek) niet zo erg vond om niet precies te weten wat hij bedoelde, vond ik dat na het lezen van het boek wél erg. In mijn leesverslag schrijf ik:

De kern ontbreekt (hoofdboodschap met omschrijving van het kernthema), de structuur is onduidelijk (het lijkt een stapel columns met een nietje erdoorheeen), inhoudelijk spreken dingen elkaar tegen, van die twee interviews ontgaat me de ‘so what’ (wat is de strekking in het licht van het boek?) en ik weet ook niet wie de beoogde lezer is. Prestatiegerichte lopers, mensen  met ‘oud zeer’ die baat kunnen hebben bij lichaamswerk, (aanstaande) begeleiders van runningtherapie? Dat lijkt per hoofdstuk te verschillen.

Ik hanteer daar normen die ik nevernooitniet voor een gesprek zou gebruiken, want daar in het normaal dat je van de hak op de tak springt, jezelf in net iets andere woorden herhaal, af en toe zwamt, jezelf tegenspreekt, fouten maakt, enzovoort – gesproken taal is rommelig. Verderop in mijn post noem ik een passage ‘warrig’. Als ik die alleen had gehoord, was dat me mogelijk amper opgevallen. Als luisteraar heb je niet eens de tijd om zo’n passage nog eens door te nemen om te kijken of je het snapt.

Ook noem ik iets wat in een gesprek geen rol speelt: uit een tekst moet af te leiden zijn wie de beoogde lezer is (de ‘expressieve boodschap’), maar bij een gesprek neemt de ontvanger zelf deel en hoef je dus niks af te leiden, dat is veel directer. Het is immers ook waar het om gaat: je doet dat samen. Bij behoefte aan meer precisie en begrip is het de verantwoordelijkheid van de ontvanger om door te vragen. Bij een tekst kan dat niet en ligt de verantwoordelijkheid voor helderheid en voldoende diepgang bij de schrijver.

Het doet me denken aan het verschil tussen presentatiemateriaal en geschreven tekst. Het eerste is vooral gericht op het op gang krijgen van iets bij de ontvanger door middel van interactie, het tweede moet preciezer en steviger onderbouwd zijn en dient voor diepere verwerking. Het is een van de redenen waarom het zo moeizaam is om één ‘slidument’ te gebruiken voor een presentatie en een zelfstandig leesbare tekst. De communicatieve functies liggen te ver uit elkaar.

Iets op gang krijgen door middel van interactie, daarin slaagde het gesprek vorige week. Het lezen leidde echter helaas niet tot de extra verdieping die een goed boek wel voor elkaar zou kunnen krijgen. Dat zet me weer op scherp voor mijn dagelijkse werk: als ik redigeer, móet ik de lat hoog leggen!

 

John Searle RIP

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Via Neerlandistiek.nl hoorde ik dat John Searle onlangs is overleden. Ik heb nooit de eer gehad om hem in het echt mee te maken, maar ik heb wel veel aan zijn werk gehad – en nog steeds. Wat zijn bijdrage aan de taalwetenschap is geweest, staat helder uitgelegd in dat stuk op Neerlandistiek.nl: als geen ander heeft Searle duidelijk gemaakt dat de strekking van een taaluiting belangrijker is dan de letterlijke betekenis ervan.

In meer detail: dat je met die strekking dingen in de werkelijkheid kunt veranderen, mits er aan bepaalde voorwaarden is voldaan. En dat ’taalhandelingen’ sowieso aan geslaagdheidsvoorwaarden moeten voldoen. Als iemand onder de juiste voorwaarden zegt ‘ik veroordeel u tot 20 jaar gevangenisstraf’, dan is dat zo.

Searle’s vondst dat we verzoeken doen door zo’n geslaagdheidsvoorwaarde te bevragen (‘kun je mij het zout aangeven?’ bevraagt de vaardigheid die iemand moet hebben om het verzoek te honoreren) – ik kan me nog herinneren dat ik dat een joekel van een inzicht vond. Het is bovendien een zeldzaam soort wetmatigheid in ons vakgebied. Een wet die we allemaal toepassen zonder ons er bewust van te zijn.

In mijn dagelijkse werk speelt de taalhandelingstheorie een rol in de zin dat bij het type formele, geschreven communicatie zoals dat van adviesrapporten, de strekking niet altijd zo goed te raden is voor de lezer. Van ‘kun je mij het zout aangeven?’ weten alle moedertaalsprekers wel dat het bedoeld is als een indirect verzoek. Schrijvende adviseurs kunnen feiten op een rijtje zetten en dan aannemen dat hun lezers wel weten wat ze ermee bedoelen. Maar hoe minder je deelt, des te moeilijker is dat voor de ontvanger. Ik geef dus vaak als feedback: ‘maak de strekking expliciet’. Bijvoorbeeld als van een maatregel een bepaald risico ‘gemiddeld’ is – moet je het dan doen of niet?

Overigens, het piramideprincipe is een instrument voor het expliciteren van dit soort strekkingen: door over die feiten-op-een-rijtje de vraag ‘so what?’ te beantwoorden, maak je de strekking van de onderliggende niveaus expliciet.

Ik ben dus schatplichtig aan John Searle. Het spijt me om te lezen dat zijn laatste jaren treurig zijn geweest, ik wist daar niets van af. 

 

Komma’s uit de jaren ’70

Louise Cornelis Geplaatst op door  

De recente vakantie in Ierland was voor mij aanleiding om Trinity te herlezen. Met dat boek is mijn interesse in de Ierse geschiedenis begonnen. Mijn vader was een grote fan van Leon Uris. Als ik het me goed herinner, heb ik al diens boeken uit de kast thuis gelezen toen ik in mijn eerste studiejaar een tijdje ziek was en daarom bij mijn ouders was. Trinity maakte de grootste indruk. Als enige van Uris is dan ook dat boek bij mezelf in de kast beland als erfstuk. Wat ik herlas, is dan ook uit het jaar van verschijnen: 1976, de Nederlandse vertaling. 

Inhoudelijk had het boek me weer te pakken. Het is een meeslepend verhaal over een Ierse vrijheidsstrijder, waarin persoonlijk drama met historische feiten zijn gemengd. Maar waar ik me echt overheen moest zetten, waren de komma’s. Dat zijn er namelijk veel te veel. Er staan een heleboel komma’s op plekken die ik ronduit als ‘fout’ zou beoordelen. Die maken dan een uitbreidende bijzin van een beperkende, en dat betekent echt iets anders.

Voor voegwoorden is dat laatste niet het geval, maar daar ‘mogen’ ze ook niet, of in principe niet – iets minder zwart-wit. Maar ik zou zeggen: zet die komma zeker niet (bijna) overal, zoals hier gedaan is. Een grote hoeveelheid komma’s is namelijk ook echt hinderlijk bij het lezen. Het maakt de zin ‘hakkerig’ – elke komma is een pauzetje immers.

Hier zijn een paar voorbeelden, heel losjes steekproefsgewijs. Eerst (vooral) de bijzinproblemen, van p. 229 en 233 en 680:

In de korte tijd, dat ik geleefd had en in vrijwel mijn hele verdere latere leven schijnt er altijd iemand geweest te zijn, die ons moest verslaan (…) 

Het aantal uren, dat meester Ingram besteedde om ons te helpen, was legio.

Een van de beste dingen, die een onderwijzer kan overkomen is, dat hij zijn eigen missionarissen voortbrengt.

De weg werd voortdurend belemmerd door mensen, die hun vuisten schudden (…)

Dan de voegwoorden, paar regels verderop op 233:

Ik ben bang, dat ik het te druk heb.

En daar barst het dus van. Op p. 669 alleen al: 

het maakt me bang, dat

Ik weet niet, hoe erg ik beschadigd ben

Ik zal nooit vergeten, wat je voor me gedaan hebt

Ik was in zeker opzicht blij, dat.. 

… voor het feit, dat ik jou zo nodig had

Denk je, dat…

De ontdekking, dat ik die capaciteit bezat

Ik weet niet, wat dit ons zal brengen 

Met zo veel komma’s te veel krijg je dus dit soort hakkelzinnen (p. 544, 681):

Roger Hubble was juist geweest met zijn bewering, dat MacIvor, niettegenstaande de kloof, die tussen hen ontstaan was, hun belangen bleef dienen.

Redmond verkondigde verder, dat hij de koning van Engeland nooit zou toejuichen, maar beweerde tegelijkertijd, dat het hangende wetsontwerp goed voor Ierland was, niettegenstaande het feit, dat het trouw aan de Kroon inhield.

Het hinderde me echt bij het lezen.

Ik ging me afvragen: waren die regels in de jaren ’70 anders, nee toch? Is de vertaling zo onzorgvuldig geredigeerd dan? Ik heb de laatste jaren wel eens gedacht dat redactie van boeken onzorgvuldiger is geworden, de winstmarges staan immers erg onder druk. Maar dit werpt wel een ander licht op de zaak. Er zitten, zeker tegen het einde, nog wat meer slordigheidjes in. Was het haastwerk? 

Wat ik er ook van leer, is dat het echt uitmaakt. Eén komma doet er soms al toe, omdat die de betekenis verandert, maar heel veel komma’s kunnen echt de leeservaring beïnvloeden.

 

Terug uit Ierland (3/3): limericks uit Limerick

Louise Cornelis Geplaatst op door  

We waren vooraf niet van plan om naar Limerick te gaan. Dat we daar toch terechtkwamen, kwam doordat de westkust ons te druk werd en we besloten de route meer landinwaarts te verleggen. Dat was een teleurstelling, maar het leverde ook iets heel leuks op. Het was namelijk frappant hoe zeer de plaatsnaam inspireerde tot rijmen en dichten – ons, maar ook onze volgers op sociale media.

Het begon al de dag voor de aankomst, toen we met een pont de Shannon overstaken. We hadden net daarvoor op en zelfs even onder zeeniveau gefietst, het water oogde eindeloos breed, en zo dichtte ik Marsman na op Strava:

Denkend aan Ierland
Zie ik een brede rivier
Traag door oneindig
Heuvelland gaan.

De dag erna ging ik in limericks denken. Ze zijn allemaal van géén kwaliteit, zeker niet buiten de context, maar eentje dan:

We boekten een vintage kamer in Glin
In een avondje pub hadden we wel zin
Maar tot onze smart
Stond de muziek knetterhard
Dus veel slapen zat er niet in.

(Illustratie bij dat vintage:

Het was een leuke plek, alleen dus helaas erg gehorig.)

Tot onze verrassing reageerden een aantal mensen ook met limericks – we ontdekten geheel nieuwe kanten aan onze volgers! Erg grappig. 

We zijn uiteindelijk drie nachten in Limerick gebleven, het langst van alle plekken. Mijn hoofd ging helemaal in dichtvorm denken! Zo zie je maar: juist afwijken van plannen  levert bijzondere dingen op.