Louise Cornelis

Ik ben terwijl ik dit schrijf op de terugweg uit Utrecht van de ledendag van FNV Zelfstandigen. Nouja, dag, het was maar een middag. Daardoor was het voor mij goed aan te reizen, al heb ik de borrel laten zitten.

Leuk om weer eens wat te doen bij de bond, op een dag dat de ‘moederbond’ negatief in het nieuws is. Daar was niets van te merken, de Zelfstandigentak reilt en zeilt wel.

Alhoewel… ik ben jaren geleden ook een keer naar een ledendag geweest, ik weet niet meer hoe lang geleden, ik vermoed voor de start van dit blog in 2008 – dus echt lang. Toen waren er veel meer mensen en was er een veel groter en grootser programma. Ik weet niet precies waar dat ‘m in zit, al heb ik de afgelopen jaren wel iets gemerkt van afkalvende dienstverlening vanwege bezuinigingen.

Ik wilde naar de middag gewoon om weer eens wat te doen met m’n lidmaatschap, dat was alweer een tijd terug. Ik heb het verder niet zo heel druk met werk dus het kon. Ik wilde bovendien wel weer eens bijgepraat worden over de verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering, en dat is gelukt. Ik heb daar zelf niet veel belang meer bij – tegen de tijd dat het ingevoerd wordt nader ik mijn AOW – maar ik vind het een interessant onderwerp.

Naast die over de arbeiddsongeschiktheidsverzekering kon ik nog een andere workshop kiezen en die keuze had ik uitgesteld tot vandaag. In het stukje lopen van station naar hoofdkantoor bedacht ik dat ik mezelf maar eens uit mijn comfort zone ging trappen door voor onderhandelen te kiezen. Ik heb in mijn laatste jaar als promovendus, dus in 1996 of daaromtrent, een training daarin gehad ter voorbereiding op de grote boze buitenwereld, en daarin deed ik de oefening het slechtst van iedereen. Ik heb daar het gevoel aan overgehouden dat ik het dus niet kan, onderhandelen. Maar dat is niet zo, anders zou ik niet al 25 jaar zelfstandige zijn. Dus vooruit dan maar, en gelukkig: de workshop van Oscar Bulthuis, was leuk, en gaf me wel wat inzichten over waar ik wel en niet goed in ben.

De middag was begonnen met een plenaire sessie van Sjanne Marie van den Groenendaal, die onderzoek doet naar zelfstandigen en het zelf deels ook is. Dat was een interessant verhaal over de persoon-loopbaan-fit en loopbaanfasen van een zelfstandige. Ik vond het herkenbaar en het ‘vangen’ van mijn ervaringen in een twee-bij-twee-matrix voegt daar wel een soort orde aan toe. Het verhaal scheerde net langs de randjes van mijn maakbaarheidsallergie. Ik bedoel: ik vond het net niet te veel het hippe ‘succes doe je zelf’-verhaal. Maar wel véél dus.

Ondertussen wat leuke gesprekken en korte contacten, bij een bakje koffie op een mooie plek: vanaf de bovenste verdieping van het FNV-hoofdkantoor heb je een geweldig uitzicht, daar maak je mij wel blij mee! Dus tevreden naar huis. Ook dit, zo realiseer ik me, is die input waar ik behoefte aan heb. 

Via Neerlandistiek.nl hoorde ik dat John Searle onlangs is overleden. Ik heb nooit de eer gehad om hem in het echt mee te maken, maar ik heb wel veel aan zijn werk gehad – en nog steeds. Wat zijn bijdrage aan de taalwetenschap is geweest, staat helder uitgelegd in dat stuk op Neerlandistiek.nl: als geen ander heeft Searle duidelijk gemaakt dat de strekking van een taaluiting belangrijker is dan de letterlijke betekenis ervan.

In meer detail: dat je met die strekking dingen in de werkelijkheid kunt veranderen, mits er aan bepaalde voorwaarden is voldaan. En dat ’taalhandelingen’ sowieso aan geslaagdheidsvoorwaarden moeten voldoen. Als iemand onder de juiste voorwaarden zegt ‘ik veroordeel u tot 20 jaar gevangenisstraf’, dan is dat zo.

Searle’s vondst dat we verzoeken doen door zo’n geslaagdheidsvoorwaarde te bevragen (‘kun je mij het zout aangeven?’ bevraagt de vaardigheid die iemand moet hebben om het verzoek te honoreren) – ik kan me nog herinneren dat ik dat een joekel van een inzicht vond. Het is bovendien een zeldzaam soort wetmatigheid in ons vakgebied. Een wet die we allemaal toepassen zonder ons er bewust van te zijn.

In mijn dagelijkse werk speelt de taalhandelingstheorie een rol in de zin dat bij het type formele, geschreven communicatie zoals dat van adviesrapporten, de strekking niet altijd zo goed te raden is voor de lezer. Van ‘kun je mij het zout aangeven?’ weten alle moedertaalsprekers wel dat het bedoeld is als een indirect verzoek. Schrijvende adviseurs kunnen feiten op een rijtje zetten en dan aannemen dat hun lezers wel weten wat ze ermee bedoelen. Maar hoe minder je deelt, des te moeilijker is dat voor de ontvanger. Ik geef dus vaak als feedback: ‘maak de strekking expliciet’. Bijvoorbeeld als van een maatregel een bepaald risico ‘gemiddeld’ is – moet je het dan doen of niet?

Overigens, het piramideprincipe is een instrument voor het expliciteren van dit soort strekkingen: door over die feiten-op-een-rijtje de vraag ‘so what?’ te beantwoorden, maak je de strekking van de onderliggende niveaus expliciet.

Ik ben dus schatplichtig aan John Searle. Het spijt me om te lezen dat zijn laatste jaren treurig zijn geweest, ik wist daar niets van af. 

We waren vooraf niet van plan om naar Limerick te gaan. Dat we daar toch terechtkwamen, kwam doordat de westkust ons te druk werd en we besloten de route meer landinwaarts te verleggen. Dat was een teleurstelling, maar het leverde ook iets heel leuks op. Het was namelijk frappant hoe zeer de plaatsnaam inspireerde tot rijmen en dichten – ons, maar ook onze volgers op sociale media.

Het begon al de dag voor de aankomst, toen we met een pont de Shannon overstaken. We hadden net daarvoor op en zelfs even onder zeeniveau gefietst, het water oogde eindeloos breed, en zo dichtte ik Marsman na op Strava:

Denkend aan Ierland
Zie ik een brede rivier
Traag door oneindig
Heuvelland gaan.

De dag erna ging ik in limericks denken. Ze zijn allemaal van géén kwaliteit, zeker niet buiten de context, maar eentje dan:

We boekten een vintage kamer in Glin
In een avondje pub hadden we wel zin
Maar tot onze smart
Stond de muziek knetterhard
Dus veel slapen zat er niet in.

(Illustratie bij dat vintage:

Het was een leuke plek, alleen dus helaas erg gehorig.)

Tot onze verrassing reageerden een aantal mensen ook met limericks – we ontdekten geheel nieuwe kanten aan onze volgers! Erg grappig. 

We zijn uiteindelijk drie nachten in Limerick gebleven, het langst van alle plekken. Mijn hoofd ging helemaal in dichtvorm denken! Zo zie je maar: juist afwijken van plannen  levert bijzondere dingen op.

Ik was in augustus weer eens fietsen: via Engeland naar Ierland, daar drie weken getoerd, terug via Frankrijk en België. Het was een avontuurlijke tocht die me goed heeft gedaan. Ik ga hier in drie delen terugblikken: op het Iers, op de andere bordjes, en op de creativiteit die een bezoek aan Limerick losmaakte. 

De mooiste dag was er eentje in Connemara, dat had meerdere redenen, maar eentje was: daar heb ik volop Iers gehoord. Ik was daar heel benieuwd naar. Ik had het Gaelic eerder in Ierland niet gehoord en in Schotland alleen gesproken door een paar bejaarden, maar dat was lang geleden en in Ierland was ik niet eerder in de Gaeltacht geweest: het gebied waar Iers de voertaal is. Lééft het daar nou echt nog? 

Toen we de Gaeltacht infietsten, spitste ik meteen mijn oren. Ik meende in de supermarkt al wat te horen, maar even later in de pub: jawel hoor, luid en duidelijk! Het ging er vrij verhit aan toe, volgens mij hoorde ik zelfs een paar keer focking erin, dus dacht ik meteen: springlevend, dat Iers!

Even later raakten we aan de praat met een man uit de buurt die Iers als tweede taal had geleerd, naar de Gaeltacht was verhuisd en er met de taal ook zijn brood had verdiend, namelijk als vertaler bij de EU. Omdat Iers de officiële eerste taal is van het land, moet alles bij de EU in elk van de andere talen vertaald kunnen worden, en terug. Daar verdienen dus zo’n 200 vertalers (als ik dat goed gehoord en onthouden heb) hun brood mee. Ik had me dat niet zo gerealiseerd, keek er wel even van op. De Gaeltacht heeft namelijk slechts zo’n 200.000 inwoners. Mag wat kosten, dacht ik, zeker als je je bedenkt hoe weinig mensen EU-stukken lezen, en dat degenen die dat in Ierland doen, ook allemaal perfect Engels beheersen.

Maar ik realiseerde me ook algauw dat je moet oppassen met het aanleggen van zulke kwantitatieve normen, want wat is dan de grens? Het Iers heeft een grote kwalitatieve waarde. Daar zei onze gespreksgenoot ook wat over. Het Ierstalige onderwijs zit nogal in de lift, in het hele land, dus ook buiten de Gaeltacht. Dat wordt gestimuleerd – dat was me al opgevallen: de Ierstalige scholen zagen er verzorgder uit dan de gewone nationale scholen. Maar ouders kiezen er ook voor, om, zo zei hij, hun kinderen iets te geven wat ze zelf niet hebben gekund en wat hen door de Engelsen is afgenomen. Dat gold voor hemzelf ook: hij belde even met zijn zoon. In het Iers.

Het viel me vaker op: de Ieren zijn zich zeer bewust van hoe veel de Engelse overheersing kapot heeft gemaakt van wat ooit hun cultuur was. Je kon voor het spreken van Iers naar de strafkampen van Australië gestuurd worden. Om maar één ding te noemen.

In dat licht verbaasde het me nog dat niet alle Ierse steden en dorpen toen een Engelse naam gekregen hebben: meestal is de Engelse naam de Engelse spelling van het Ierse woord, zoals bijvoorbeeld Kilkenny – Cill Chainnigh. Wel zijn er in het oosten meer Engelstalige plaatsnamen waar het Iers sterk van afwijkt, zoals Wexford/Loch Garman en Waterford/Port Láirge. Allebei die Engelse namen zijn overigens van Viking-origine. Een paar Engelse namen zijn later wel in het Iers omgezet – logisch dat de Ieren af wilden van Kingstown (nu Dún Laoghaire).

Terug naar de dag in de Gaeltacht. Ik hoorde het Iers ook later die dag nog, ook bij werklui bijvoorbeeld. Dat we het gebied in waren gefietst, was te zien aan de richtingborden: die zijn daar eentalig Iers. Dat schijnt tot veel verwarring te leiden bij toeristen, want ineens ben je niet naar Rossaveal onderweg, zoals wij, maar naar Ros a’ Mhíl. Nouja, elders stond dat Ros a’ Mhil er ook wel op, want alle officiële én veel officieuze borden zijn tweetalig. Maar Rossaveal is in de Gaeltacht ineens foetsie. Best een radicale keuze! 

Dankzij de tweetalige borden heb ik veel Iers gezien met de vertaling erbij. Dit werd zodoende voor ons op de fiets een gevleugelde uitdrukking:

En ik pikte ook het woord voor fietser op, ‘rothar’:

Hoe je het uitspreekt, weet ik niet – van Go mall maakten we maar wat. Ik weet wel een paar grammaticale dingetjes van de Keltische talen, die allebei met dit bordje te illustreren zijn:

In phríosúin is prison te herkennen, en anders dan in het Engels staat dat achteraan, want Keltische talen zijn strikt ‘kern voorop’. Dus als het om een straat gaat, zoals hier, staat straat, bóthar, voorop. Net zoals de plaatsnamen bijvoorbeeld beginnen met Bally- en Dun– waar die in de Germaanse talen eindigen op -stad en -fort. En die voor ons gekke h in phríosúin is een naamval: verbuigen doet het Iers door het veranderen van de eerste klank (medeklinkermutatie). 

Ik heb dus één dag kunnen luisteren, en verder mijn ogen uitgekeken op het Iers. Ierland is een prachtig land, en voor taalkundigen extra interessant!