Doe toch echt maar het gewonere woord

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik woonde onlangs een presentatie bij van collega Willy over stijl. Het was voor IT’ers, en dus was een van de onderwerpen hun jargon. Eén van Willy’s voorbeelden was het woord iteratief. Zij zei: maak daar wat gewoners van.

‘Hoezo’, klonk het uit de zaal, ‘iedereen weet toch wat dat betekent? Voor ons is het een gewoon woord!’

En toch, zei Willy, is stapsgewijs beter, dichter bij verzorgde spreektaal. 

‘Stapsgewijs?’, was een reactie uit de zaal, ‘huh, iteratief betekent toch cyclisch?’

Vervolgens ontstond er een hele discussie over de betekenis van iteratief, inclusief een online zoektocht naar de ‘echte’ betekenis ervan. Wat bleek? Beide betekenissen komen voor, zo bleek toen al, ikzelf vind nu ook nog herhalend. De groep was ongeveer 50-50 verdeeld tussen stapsgewijs en cyclisch. Hoe meer mensen thuis zijn in agile, des te meer denken ze aan cyclisch, was onze indruk.

Dus je gebruikt argeloos iteratief en je lezers vullen dat in als stapsgewijs, cyclisch óf herhalend. Gebruik dan toch maar het gewonere woord! De discussie illustreerde daarmee helemaal Willly’s punt.

Ik ben zelf ook niet altijd streng geweest op iteratief, maar vanaf nu weet ik wel beter! 

 

Onder de indruk van de kracht van de piramide

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Sinds de vorige post was het hier wat langer stil dan gebruikelijk, ik heb het dan ook veel drukker dan gebruikelijk, door een samenloop van omstandigheden. Veel van die drukte is door wat ik het liefste doe: met een projectleider of team nadenken over hun structuur. Het viel me daarbij een paar keer achter elkaar op dat iets waarvan ik dacht dat het een kleine opmerking was, tot een hele discussie leidde. Die discussie was dan weliswaar tijdrovend en vaak heel inhoudelijk, maar ook nodig: het team zat nog niet op een lijn en had dus wat losse eindjes laten hangen.

Mijn opmerkingen waren weliswaar gebaseerd op het toepassen van de regels van het piramideprincipe, maar niet gebaseerd op de hogere eisen aan de logica daarvan ofzo. Ik hoefde er zelf niet veel denkwerk aan te verrichten om er feedback over te kunnen geven. In twee gevallen dacht ik zelf eigenlijk dat het alleen een redactioneel probleem was, gaf ik mijn feedback argeloos, en was ik vervolgens verrast dat ik ‘per ongeluk’ iets nogal fundamenteels te pakken had:

  • Bij een team stonden er twee kandidaten voor de hoofdboodschap. Het ging om iets gewoon ‘doen’ of om ‘leren door doen’. Voor de onderbouwing maakt dat uit, want onder doen kun je volstaan met het omschrijven van de acties, maar bij leren moet er ook nog iets komen van evalueren of de balans opmaken ofzo – alleen doen is immers nog geen leren. We hadden het daar al eerder over gehad, en ik dacht dat het doen was geworden en dat leren per ongeluk was blijven staan. Dus ik zei: maak niet stiekem multiple choice van de hoofdboodschap, haal dat over leren weg. Nou, de discussie was dus kennelijk eerder níet beslecht. Het is goedgekomen, maar dat kostte wel een groot deel van de twee uur die we hadden. 
  • Bij een ander team stond er boven een hoofdstuk een inhoudelijke kop waarvan ik dacht: dat is vast per ongeluk nog uit een oude versie. De inhoud werd namelijk niet afgedekt door de tekst van het hoofdstuk. Dus ik zei: pas dat kopje nog even aan. Maar het bleek wel degelijk het bedoelde kopje te zijn, met daarin de bedoelde hoofdboodschap van het hoofdstuk. De onderbouwing ervan ‘zweefde’ tussen de regels door, werd hooguit hier en daar even aangestipt, in elk geval niet prominent genoeg. Ik zag het pas toen de schrijvers me erop wezen. Maar dat is niet genoeg dus. De boodschap er luid en duidelijk in krijgen leidde tot een herverkaveling van het hoofdstuk: andere paragraafindeling, paragraaf erbij, nieuwe inleidende tekst. Dat kostte een uur, het was mijn eerste opmerking van veel meer, en we hadden maar twee uur. Ik dacht nog: als het de hele tijd zo gaat, kost dit dagen. Maar gelukkig ging de rest vlotter.

Precies om deze redenen zijn die regels van het piramideprincipe er: ze dwingen je tot het uitknobbelen van de logica, zodat je die transparant kunt maken. Ik werk nu bijna dertig jaar met het piramideprincipe; de kracht ervan weet me regelmatig nog steeds te verbazen. 

 

AI en ethiek

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Afgelopen zaterdag was ik naar een middag van het Humanistisch Verbond over de kansen en risico’s van AI. Leuk om kennis te maken met het HV in Zeeland en dit onderwerp trok me naar Middelburg vanwege mijn bemoeienis met schrijven en AI. De middag bestond uit twee delen: eerst twee inleidende sprekers, over AI in het algemeen en de ethische vragen erover in het bijzonder, en daarna gingen we in kleinere groepen uiteen voor een moreel beraad rond een casus. 

In de inleidingen hoorde ik een paar nieuwe dingen die vooral mijn begrip van AI vergrootten. Oscar Bastiaens benadrukte, in de voetsporen van Heidegger, dat technologie niet alleen de wereld onthult, maar ook de relatie tussen ons en die wereld verhult. AI beïnvloedt ons zo ook; in die context viel het woord dataficering van het denken. Nieuw woord voor mij, maar ik herkende het meteen. Heidegger ga ik lezen.

Tijdens het moreel beraad vond ik het interessant om mijn ongemak te onderzoeken. Ik voelde dat bij de casus over het gebruik van AI voor het stellen van medische diagnoses. Stel dat AI dat aantoonbaar beter kan dan een arts, zou ik er dan blind op varen? Rationeel was mijn antwoord ja, maar daar kreeg ik toch een knoop van in mijn maag. Die bleek onder andere te maken te hebben met de grote afhankelijkheid van technologie die zo ontstaat. Met z’n allen leggen we ons lot zo wel heel erg in de handen van zo’n systeem en het bedrijf dat dat maakt. Stel dat daar dan problemen mee ontstaan – zoals we op dit moment zien met beïnvloeding van de politiek door grote social-media-bedrijven – hoe dan verder?

Over schrijven met AI bedacht ik zelf gaandeweg twee dingen, allebei naar aanleiding van de constatering in het moreel beraad dat als we het stellen van diagnoses overlaten aan AI, artsen dat dan niet meer hoeven te leren en het ook verleren:

  • Dat is een verlies, maar mogelijk niet alleen maar. Mijn opa is ergens rond z’n 45e gestopt als huisarts en bedrijfsarts geworden omdat hij het stellen van diagnoses een te grote verantwoordelijkheid vond – althans, zo zag mijn moeder dat. Mijn opa was misschien langer huisarts (in een klein dorp in de jaren ’40) kunnen blijven als hij dat voor hem zware onderdeel van zijn werk aan technologie had kunnen uitbesteden. Ik vertelde dat zaterdag in de groep, en trok voor mezelf nog een conclusie: de meerwaarde van het benutten van AI kan per persoon verschillen. Wat voor de een verlies is, is voor de ander winst. Dat geldt voor schrijven met AI dan dus ook.
  • Als AI inderdaad, zoals in onze casus, 10 procent beter is in diagnosticeren van kanker dan een arts (van 90 naar 99 procent juist), dan is het rationeel om het aan AI over te laten. Dat is echter bij schrijven met AI nog heel anders. AI kan dat gemiddeld genomen minder goed dan een mens, zeker bij gemakzuchtig gebruik van een programma als ChatGPT voor een andere taal dan Engels. Dat maakt uit voor de afweging over het gebruik ervan. Ik weet niet hoe reëel die 99 procent is, maar als AI in 99 procent van de gevallen een goede tekst zou schrijven, zou ik er enthousiaster over zijn.

Het was een boeiende, goed georganiseerde en prettige middag. Smaakte naar meer. Er is ook meer nodig: als mij één ding helder werd, was het wel dat we ons met z’n allen moeten bezinnen op de rol van AI in onze levens en in onze samenleving. Vanwege de vele ethische haken en ogen. Dus: wordt vervolgd.

Hèhè, boek uit!

Louise Cornelis Geplaatst op door 2

Ter gelegenheid van de Boekenweek schreef Paulien Cornelisse een essay: Hèhè. Over wat we zeggen zonder dat we het doorhebben. Ik hoorde haar erover praten in een podcast, dat was leuk en interessant, en dus wilde ik het boek ook wel hebben. Aankoop en lezen gingen vlot: het lag in de boekwinkel op een grote stapel bij de kassa, en ik had het snel uit.

Het boek is óók leuk en interessant, maar voegt eigenlijk net iets te weinig toe aan de podcast. Nou is dat niet zo erg, want het boek kost € 5,25 en daar kun je niet zo heel veel van verwachten  natuurlijk. Het is bovendien voor dat geld mooi en opvallend uitgevoerd: knalroze op snee. Bovendien zit er iets in wat je pratend niet kunt doen: voetnoten, sommige daarvan speels.

Cornelisse heeft zich tijdens een jaar docentschap met Engelse studenten Nederlands over de ‘kleine woordjes’ gebogen, in jargon modale partikels. In het Nederlands zijn die nogal frequent en ze zijn voor leerders van onze taal lastig onder de knie te krijgen. Als je ons zelf vraagt naar wat ze betekenen of waarom we ze gebruiken, blijven we het antwoord schuldig.

Samen met de studenten doet Cornelisse observaties, en ze bespreekt ook onderzoek. Want ja, modale partikels zijn heus ook al taalkundig onderzocht – in mijn tijd als promovendus waren ze best populair onder taalkundigen, volgens mij, en zo komt er ook nog een bekende van me in het boek voor. Maar naar hèhè niet, en daar besteedt Cornelisse dan ook wat uitgebreider aandacht aan. Het drukt een soort gezamenlijke evaluatie uit: dat je blij bent dat iets achter de rug is en goed is afgelopen, ‘dit hebben we weer gehad’. 

In de NRC-recensie krijgt Cornelisse ervan langs omdat niet alles wat ze schrijft klopt – wat ik ook had gesignaleerd. Maar ik had daarvan gedacht: ik vind dat ook niet heel erg. Dit is een essay ‘voor de leuk’ en om te prikkelen tot zelf nadenken en observeren. Het heeft geen wetenschappelijke pretenties. Als je je wil verwonderen over ons taalgebruik, is het beslist de moeite waard.

 

Er verandert weinig

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik verzucht al jaren dat als je me dertig jaar geleden had gezegd dat we nu nog steeds zo aan het prutsen waren met Powerpoint, ik dat niet had kunnen geloven. Er zijn weliswaar wat handigheidjes bijgekomen en de vormgeving is vaak gelikter dan toen, maar nog steeds barst het van de ongestructureerde lijsten bullets en is er, om maar iets te noemen, nog steeds geen conventie uitgekristalliseerd om de hiërarchie zichtbaar te maken, analoog aan de hoofdstuk-, paragraaf- en alineaindeling van geschreven tekst. Er verbetert op dat punt maar weinig en iedereen zit het eigen wiel uit te vinden.

Onlangs ontglipte me een soortgelijke verzuchting. Iemand vroeg me of het piramideprincipe vooral bij de strategieconsultants gebruikt wordt, waar het vandaan komt? Toen realiseerde ik me: ja, dat is nog steeds de enige branche waarin het gemeengoed is. Dat was dertig jaar geleden ook zo. Er zijn plekken daarbuiten, maar daar zit vaak een voormalige consultant achter en echt wortelschieten doet het in andere branches niet. Nog steeds is het gemiddelde adviesrapport gestructureerd zoals in de wetenschap: methodologisch, met een losse paragraaf ‘aanbevelingen’ aan het eind.

Dertig jaar geleden verwachtte ik dat het piramideprincipe zich wel als een olievlek zou gaan verspreiden. Maar ook op dat punt verandert er maar weinig. Ik doe mijn best, en hulde aan mijn opdrachtgevers in andere branches voor het uitsteken van hun nek.

(Overigens weet ik dat van de dominantie van het piramideprincipe bij de strategieconsultants niet eens helemaal zeker. Ik heb tot 2020 nog gewerkt voor McKinsey, sindsdien niet meer, en zelfs daar was het vechten om het piramideprincipe recht overeind te houden. Verder heb ik er zelf geen zicht op, wel van horen zeggen. Overal gaat het min-of-meer met golfbewegingen, volgens mij.)

 

Ophef over een komma

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Er was de afgelopen week nogal wat te doen over een komma. In januari stond in de Telegraaf deze zin:

Zondag wordt er ook geschreeuwd op de Dam tijdens een ‘solidariteitsdemonstratie met Gaza’ georganiseerd door aan Hamas gelieerde organisaties, Milli Görus en de moskeekoepel FIO.

De Stichting Federatie Islamitische Organisaties stapte hierop naar de rechter vanwege smaad: hier stond dat Mili Görus aan Hamas gelieerd was. Of althans, dat zouden lezers erin kunnen lezen. Dat zou er namelijk staan als de eerste komma een dubbele punt zou zijn, en dat verschil is zo subtiel dat het misverstand makkelijk zou kunnen ontstaan.

De rechter ging daarin mee: lezers zien niet altijd het ‘het subtiele onderscheid tussen een komma en een dubbele punt’. De zin is dus ongelukkig geformuleerd en de Telegraaf moest een mededeling bij het stuk plaatsen.

Die uitspraak van de rechter riep nogal wat reacties op, ook onder mijn vakgenoten. Er staan er in het stuk in de NRC over de kwestie, en een interessante stond ook op neerlandistiek.nl.

Ik was in eerste instantie geneigd te denken: ‘wat een rare uitspraak, die zin klopt gewoon, en als je je als schrijver ook al moet bekommeren om wat sommige lezers onterecht in je zinnen zouden kunnen lezen, pfff, dan wordt het wel heel moeilijk allemaal.’ Maar door alle reacties werd ik wat genuanceerder: zo heel helder zijn regels voor interpunctie niet, en al helemaal niet voor de komma. Ongelukkig geformuleerd is dit daarom wel degelijk, waar gezien de neteligheid van het onderwerp zorgvuldig formuleren gepast is . Extra uitleg toevoegen is dan op z’n plek.

Alleen wel jammer eigenlijk dat de rechter daaraan te pas kwam.  Dat zou toch niet moeten hoeven. 

 

Certificaat!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik had het op dit weblog al eens over Arnout Van den Bossche, de Vlaamse cabaretier die de draak steekt met Powerpoint. Nadat ik hem in 2018 had leren kennen, was ik al eens naar zijn voorstelling geweest, en afgelopen donderdag voor de tweede keer: naar zijn nieuwe show, ‘Coach’. In Terneuzen, in een zaal met minstens net zo veel Vlamingen als Nederlanders, en onze kennismaking met het Scheldetheater. Weer een boel herkenning en lol, dit keer over coaches en dating, met aan het eind ook nog een hilarische parodie op Facebook. 

Het leverde een heus certificaat op:

 

Punt hiervan was dat je al coach kunt worden door een training van een paar dagen. Die levert een certificaat op, terwijl je voor een diploma enkele jaren moet studeren.

Ik zou zeggen: ga hem zien! Alleen zijn de shows al bijna allemaal uitverkocht. ‘Burn-out voor beginners’, de show met de Powerpoint-sketch, was afgelopen winter op de VRT. Het kan even geduld vragen, maar ‘Coach’ is daar vast ook ooit te zien.

 

Bloggen als klein steentje

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week kreeg ik op mijn andere weblog een bijzondere reactie: een post van mij had iemand geholpen bij het oplossen van een probleem. Dat was de derde keer binnen een paar maanden – de andere twee reacties kwamen per e-mail en waren ook nog wat persoonlijker van aard. Ineens realiseerde ik me: dit is een van de redenen waarom ik blog. Als ik met mijn schrijven – wat ik leuk vind, wat me ook andere dingen oplevert*, en wat eigenlijk vrij weinig moeite kost – ook maar iemand kan helpen, dan is het meer dan de moeite waard. Dan draag ik immers een klein steentje bij aan een betere wereld. Dat is wat schrijven kan doen. Ik ken dat als lezer ook maar al te goed!

 

*Wat bloggen me verder oplevert, is dat schrijven me dwingt om op mijn kennis en ervaringen te reflecteren en die zo te verdiepen, dat dat dan een kennis-en-ervaringen-database oplevert waarin ik terug kan zoeken en waar ik naar kan verwijzen, dat ik die kennis en ervaringen kan delen en dat mensen dat waarderen.

 

Wat is er mis met het woord halte?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Sinds kort staat er voor het station van Kapelle een bordje ‘hub’. Hub betekent zoiets als vervoerknooppunt, dus een plek waar je kunt overstappen. In twee van de drie richtingen kun je vanuit de Kapelse hub echter alleen verder te voet, te weten naar het centrum van Biezelinge (maar dat is niet de kortste route) en van Kapelle:

De derde richting wijst naar:

  • De bus – dat gaat om buurtbus lijn 599. Dat is zo’n mini-busje dat alleen door de week overdag rijdt, één keer per uur. Op andere momenten kun je een ‘haltetaxi’ nemen – als je een gebruikerspas hebt en tijdig (minstens twee uur van tevoren) reserveert.
  • Je eigen auto, en P&R is een weids woord voor het parkeerterrein naast het station.
  • De volgende hub? Dat snap ik niet, wat dat hub doet naast P&R.

Wij hebben dus hartelijk gelachen om op zoiets het woord hub van toepassing te verklaren – dat is een knap staaltje van iets opblazen door er een Engelstalig woord op te plakken dat lekker bekt en heel wat suggereert. Veel geschreeuw, weinig wol. Iets wat ik natuurlijk ook wel ken van het managementjargon en aanverwanten. Mogelijk is het woord in die kringen bedacht. En wordt het nu losgelaten op argeloze Zeeuwse OV-gebruikers. (Voor alle duidelijkheid, ik schets even het beeld: iedereen met affiniteit met dat jargon hier rijdt auto. OV is voor onder de 18, sukkels en een enkele idealist. Dat is nog een stuk extremer dan in de Randstad).

Maar, zo begreep ik, het gaat nog verder. Op Schouwen-Duiveland zijn er ondertussen een heleboel hubs. In de bebouwde kom steeds zo’n 500 meter uit elkaar. Op de meeste daarvan kun je slechts één vorm van vervoer nemen: de flex. Dat is ook zoiets als de haltetaxi, alleen wat flexibeler: geen pasje nodig en je moet minstens een uur van tevoren reserveren. Het gaat op Schouwen om een test, daarna volgt de rest van de provincie. Ons hub-bordje is daar waarschijnlijk al op aan het vooruitlopen. 

De introductie van de flex wordt gezien als een verbetering, omdat vooral de kleinere dorpen hiervoor helemaal niet met het OV bereikbaar waren. Maar het is natuurlijk toch ook behelpen ten opzichte van goed OV.

Dus een echte bus met een voorspelbare dienstregeling heeft een halte en als je ‘m moet reserveren heet het een flex en heeft-ie een hub. Ik neem aan dat gewoon halte te zeer suggereert dat te veel dat je er gewoon kan gaan staan wachten op een bus. 

Maar hub blijf ik opgeblazen vinden. 

 

Bloggen over de NACV

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Afgelopen vrijdag ben ik naar de NACV-meeting geweest, de jaarlijkse bijeenkomst van docenten academische communicatieve vaardigheden. Beetje vaste prik al sinds 2013, kan ik hier nagaan. Ik blog er dan ook steeds over, zie dit meest recente voorbeeld (ik had een jaartje overgeslagen omdat het vorig jaar kort na het VIOT-congres was).

Dit jaar vind ik dat wel moeilijk. Niet omdat het geen leuke dag was – dat was het zeer zeker wel. Maar er was bijna geen enkel raakvlak met mijn dagelijkse werk en ik kan er dus ook bijna niets uit destilleren wat interessant is voor schrijvende professionals.

Ik zag die bui eigenlijk al een beetje hangen toen ik het programma zag. Er waren geen lezingen of workshops over de relatie tussen hoger onderwijs en de beroepspraktijk. Dat soort dingen gaan wel eens met modevlagen en het was me twee jaar geleden al duidelijk dat dat thema niet zo hot is. Bovendien was het thema dit keer inclusiviteit. Een belangrijk thema, zeker als je je realiseert dat veel studenten stranden in het HBO vanwege de taal daar. Met academische communicatieve vaardigheden en met groter taalbewustzijn bij de vakdocenten is daar wat aan te doen. Dat heeft mijn warme belangstelling en ik vond de lezingen daarover dan ook interessant. Maar in mijn werk ben ik er eigenlijk nauwelijks meer mee bezig dan zelf mijn best doen op inclusief taalgebruik – waarbij ik overigens veel leer van jongeren, die zijn zo veel scherper op dat gebied.

Op basis van het programma twijfelde ik dus of ik zou gaan, maar twee dingen trokken me eigenlijk vrij gemakkelijk over de streep: dat ik het in algemene zin goed vind om te weten wat er zoal speelt in het vakgebied en dat ik er ongetwijfeld leuke mensen zou spreken: collega’s uit het vakgebied die ik sinds januari vorig jaar en soms nog langer niet had gezien.

Nou, dat kwam allebei prima uit en zo heb ik me goed vermaakt. Bovendien zat er nog een verrassing aan het eind: een lezing van Amin Asad, geen communicatie-docent, maar wel als docent rechten verkozen tot docent van het jaar op de Hogeschool Utrecht. Dat was een persoonlijk en gloedvol verhaal, zeer inspirerend.

Ik had een paar lezingen uitgekozen waar ik nog enige link met mijn dagelijkse werk verwachtte: een presentatie over de vraag wat academisch schrijven eigenlijk is, over ‘peer feedback’ en eentje over hoe vakdocenten genrebewust te maken. Die leverden wel wat op: academisch schrijven kun je bezien vanuit vier dimensies, alle met een P: product, proces, persoon en praktijk (een wat vage restcategorie met onder andere didactiek erin), voor goede peer feedback moeten studenten leren te beginnen met een vraag, en belangrijk aan het begrip genre is het besef dat dat te maken heeft met doelgerichtheid en de sociaal-communicatieve functie van tekst.

In de zijlijn hoorde ik nog wel wat aardige dingen, zoals de opmerking dat je bij revisieprocessen van studenten wel verandering ziet, maar dat dat niet per se een verbetering is (herkenbaar), dat mogelijk luistervaardigheid belangrijker wordt omdat studenten weliswaar steeds minder lezen, maar wel meer luisteren, naar podcasts bijvoorbeeld, en filmpjes kijken, en dat ‘self-grading’ best goed werkt, dus dat studenten hun eigen werk beoordelen en becijferen. Sommige dingen, zoals dat laatste, neem ik mee voor als ik weer eens college ga geven, en wie weet kan er ook wat mee in mijn praktijk – ik laat in trainingen met eigen werk op tafel eigenlijk nooit de schrijven feedback geven op de eigen tekst, waarom niet eigenlijk?

De lezing over het schrijven van studenten met ADHD vond ik interessant vanwege mijn ‘andere werk’: in de sport heb ik meer te maken met ‘neurodivergente’ mensen dan in mijn adviesrapportenwerk. Maar wat niet is kan nog komen natuurlijk.

Zo was het dus interessant, ik heb me prima vermaakt. Het was gezellig en goed verzorgd (heerlijke lunch!). En je ziet: zelfs als ik niet zo veel te melden heb, levert zo’n dag een blogpost op!