Voor de zakelijke schrijvers met wie ik werk, is het grootste struikelblok te leren schrijven gericht op de lezer (hun klant, manager of andere opdrachtgever) in plaats van hun eigen onderzoekservaringen te rapporteren. Die laatste manier noem ik wel navelstaren: je schrijft dan vanuit jezelf. Je bericht dan over de stappen die je gezet hebt, uitmondend in een conclusie, met daarachteraan nog een paar aanbevelingen. Schrijven gericht op de lezer, of je het nou strikt volgens het piramideprincipe doet of niet, zet de lezersvraag en het antwoord daarop centraal.

Dat antwoord oftewel de hoofdboodschap heeft overeenkomsten met de conclusie. Ik hoor dan ook schrijvers wel eens zeggen dat lezergericht schrijven neerkomt op het voorop plaatsen van de conclusie. Dat mag van mij niet, of althans, ik zeg dan altijd: noem het dan geen conclusie, maar hoofdboodschap. Waarom eigenlijk? Omdat dat twee echt verschillende beestjes zijn. Drie redenen:

1. De betekenis van het woord conclusie, als slotsom of gevolgtrekking, impliceert eigenlijk al plaatsing aan het eind. ‘Conclusie aan het begin’ is dus een soort contradictio in terminis.
2. Er is een subtiel maar belangrijk inhoudelijk verschil, of dat kan er zijn. De conclusie is de gevolgtrekking uit de data; de hoofdboodschap interpreteert de data met het oog op de belangen van de opdrachtgever. Dat heet ook wel de so what. Een hoofdboodschap kan dus als het ware wat verder van de data af liggen, een vrijere interpretatie daarvan zijn – natuurlijk zonder dat je iets gaat beweren wat je niet hard kunt maken. Een kenmerkend verschil is dan ook dat de conclusie vaak constaterend is (‘X is het geval’) terwijl de beste hoofdboodschappen actiegericht zijn (‘doe Y’). Dat is niet zo gek: vanuit die constatering ga je wat die stand van zaken betekent voor de lezer, en dat is dus vaak iets doen.
3. Hoofdboodschap en conclusie horen tot verschillende domeinen. Dat is het hele punt van het probleem aan het begin van deze blogpost: enerzijds heb je onderzoek doen, met je onderzoeksproces dat leidt tot een conclusie. Anderzijds heb je schrijven (of een presentatie maken, dat maakt niet uit). Als je die twee dingen niet scheidt, ga je navelstaarderig in plaats van klantgericht schrijven. Mijn advies is dan dus ook: als je een onderscheid wilt (leren) maken tussen die twee domeinen, zorg er dan voor dat je de termen uit het juiste domein gebruikt. ‘Conclusie’ hoort bij het onderzoeksproces, ‘hoofdboodschap’ hoort bij schrijven.