Je hoort er tegenwoordig niet meer zo vaak over, maar het blijft een mooi begrip: George Orwell’s newspeak. Ik moest er laatst aan denken toen een gesprek ging over de rare woorden die door overheid en bedrijfsleven worden geïntroduceerd.  We kwamen onder andere op de volgende voorbeelden:

• Verkeershinder – alle andere samenstellingen van dit type zitten zo in elkaar dat het eerste lid (verkeer) het tweede (hinder) veroorzaakt, dus dat het hinder is door het verkeer. Vergelijk: geluidshinder en wateroverlast). Maar de ANWB (denk ik?) heeft ervan gemaakt hinder voor het verkeer. Dat zie ik nu al jaren en het is inmiddels een ingeburgerde uitdrukking, maar het blijft voor mij wringen. Verhult het juist de oorzaak van de overlast (meestal: wegwerkzaamheden)?
• Product als woord voor een treinkaartje. Bij de NS koop je tegenwoordig producten, bijvoorbeeld een e-ticket of iets wat je op je OV-chipkaart kan zetten. Product is echter voor mij iets tastbaars, iets iets wat als zodanig waarde heeft. Een vervoerbewijs vind ik een dienst. Het papiertje is namelijk zelf vrijwel niets waard, en soms is een NS-product zelfs alleen een paar bits en bytes op een stukje plastic. Dat is geen product.
  Net zoals ik het ook vreemd blijf vinden dat de incheckpalen tegen mij zeggen: Goede reis. Abonnement. Niet alleen lees ik dat makkelijk als ‘Goede reis, abonnement!’, en dat vind ik al gek (moet mijn abonnement een goede reis gewenst krijgen?), maar ook vind ik niet dat ik een abonnement heb. Ik heb een voordeelurenkaart waarmee ik korting krijg. Een abonnement is iets waarmee ik zonder nader kaartje zou mogen reizen, zoals bijvoorbeeld een maandtrajectkaart. De NS lijkt de eigen diensten groter te willen maken dan ze zijn.
• Toeslag – dat is meestal iets wat je moet betalen, maar als zorg- en huurtoeslag is het (inmiddels ook alweer jarenlang) iets wat je krijgt. Dat is al heel raar, maar ook het op het station te horen omroepbericht ‘voor deze trein is een toeslag verplicht’ wringt bij mij. Alsof ik ergens een toeslag moet gaan halen, maar ook dat is niet iets materieels; in de zin ontbreekt ‘het betalen van’. En dat is misschien ook wat er verhuld moet worden?
• Concern zoals gebruikt door de gemeente Rotterdam, tot zelfs in de URLs aan toe (voorbeeld). Een gemeente is geen concern, en de meeste concerns noemen zichzelf niet zo. Vergelijk: nergens wordt zo vaak het woord ‘bedrijfsmatig’ gebruikt als bij de overheid. En dat verhult hoe de verhoudingen werkelijk liggen.

Schrijftip: ik zou er altijd de voorkeur voor hebben om aan te sluiten bij de woordkeuze van gewone mensen. Eén van de oorzaken van dit ‘gekke’ woordgebruik is dat intern jargon naar buiten sijpelt. Voor mijn part noemen ze bij de NS een treinkaartje ‘product’. Maar doe dat niet naar buiten toe. Tenzij daar een bepaalde strategie achter zit, natuurlijk. Als dat zo is, word ik daar in elk van deze voorbeelden niet heel vrolijk van.