Het piramideprincipe, de ongeëvenaarde denk- en schrijfmethode waar ik mijn professionele bestaan grotendeels op baseer, is afkomstig van McKinsey & Company. Het is daar ontwikkeld, door Barbara Minto. Dat zeg ik er altijd bij – ere wie ere toekomt. En ik zeg erbij dat ik zelf een paar jaar bij McKinsey heb gewerkt en het principe daar heb leren kennen.

De laatste tijd viel McKinsey niet altijd goed bij mijn trainingsdeelnemers. Soms kreeg ik er meteen een reactie op, soms bij de koffie: of ik wel wist hoe fout McKinsey bezig is geweest. Ze hadden het dan over een boek: When McKinsey comes to town. Vagelijk had ik al wel eens wat gehoord, vooral over corruptie in Zuid-Afrika, en een deel van de inhoud van het boek heeft de algemene pers gehaald, maar ik vond dat ik het toch ook maar zelf moest lezen. Dat heb ik inmiddels gedaan.

Ik vond het boek een aardige kluif. Ik heb niet alles begrepen. Het vooronderstelt kennis van onder andere het Amerikaanse zorgverzekeringssysteem en van het reilen en zeilen van het bedrijfsleven in het algemeen die ik niet altijd heb – duidelijk gevalletje van de curse of knowledge bij de schrijvers, lijkt me, want natúúrlijk wordt dit boek breed gelezen. Ik kan de details van die corruptie in Zuid-Afrika bijvoorbeeld niet reproduceren, het lijkt net of de tekst daar net om iets heen draait.

Dat ‘eromheen draaien’ zit misschien wat dieper. Ik vond het soms te wijdlopig en dan weer te kort en soms vooral suggereren in plaats van echt keihard aantonen. Hier en daar vliegt die suggestie echt uit de bocht. Het meest trof mij dit zinnetje over een triatleet die consultant wordt (omdat ik me aangesproken voel):

McKinsey values athletes for their ability to endure long hours of work, travel, and lack of sleep.

Dat vind ik een lullige insinuatie, dubbel: naar McKinsey en naar sporters. Ik endure dat allemaal helemaal niet zo best overigens.

Het boek wekt daardoor de indruk dat de schrijvers vooringenomen waren. Ze zijn gericht op zoek gegaan naar alles wat McKinsey in het recente verleden fout gedaan heeft. En ja, dan vind je nogal wat. De positieve bijdragen van McKinsey of wat de firma ondertussen heeft geleerd, de onvoorspelbaarheid van de toekomst (wie had een paar jaar geleden gedacht dat Poetin zo’n schurk zou worden?), de rol van de cliënten en van andere consultancies en meer in het algemeen van het ontsporende kapitalisme (net hiervoor las ik daarover een interessant ander boek) blijven allemaal onderbelicht.

McKinsey als the root of all evil. Dat gaat me te ver.

Desalniettemin: schokkend is het wel. Ik had uit de algemene pers al over het grootste schandaal vernomen: de rol die McKinsey heeft gespeeld in het adviseren aan Purdue Pharma over het zo veel mogelijk mensen verslaafd krijgen aan OxyContin. Dat is echt heftig, en McKinsey heeft dan ook een forse schadevergoeding moeten betalen.

Het boek behandelt dertien andere gevallen waarin de ethiek van McKinsey op z’n best twijfelachtig is. McKinsey adviseert bijvoorbeeld rustig de fossiele industrie, maar ook ondemocratische regimes. Een klein schokkend detail vond ik bijvoorbeeld hoe het bedrijf een uitje organiseerde op een paar kilometer afstand van de kampen waar China Oeigoeren in opsluit. Een interessante casus vond ik hoe McKinsey schade-verzekeraars heeft geadviseerd om minder uit te keren: meer winst maar meer ongelukkige klanten. En zo gaat het maar door – veertien casussen lang. Heftig.

Alles bij elkaar weet ik niet zo goed wat ik ermee moet. Ik vond het boek beslist leerzaam en vind dat iedereen die iets heeft of had met McKinsey het zou moeten kennen. Maar voor mezelf? Het meeste is van na mijn tijd, al heb ik me in mijn tijd soms ook wel ongelukkig gevoeld met de rol die McKinsey had in situaties die veel banen kostten, met van die jonge consultants met zeven vinkjes die dan over oudere werknemers in een productiebaan zeiden ‘ontslag is een kans’. Ik ben blij dat ik in de loop van de tijd steeds meer opdrachtgevers heb gekregen met nadrukkelijke ethische doelen, zoals ‘groene’ investeerders.

Het piramideprincipe is op zich neutraal, al kun je het inderdaad gebruiken om onethische adviezen mee te schrijven. Ik neem me – opnieuw – voor om mijn ethische antenne uitgestoken te blijven houden, en me uit te spreken als ik denk dat iets ‘niet okee’ is.