Categorie archieven: schrijftips

‘Schamel’ standpunt

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vanochtend zag ik dankzij een tweet van @Wilco_Blad een artikel op Nu.nl over het gunstige effect op de gezondheid van wandelen. Toen ik het las, bleef mijn aandacht nogal haken aan het woord ‘schamele’ (75 minuten lopen per week). Eerst dacht ik dat dat puur inhoudelijk was, zo van: voor een heleboel mensen is 75 minuten lopen helemaal niet schamel, maar een fikse uitdaging. Maar later dacht ik: nee, er zit ook iets schrijftechnisch achter wat me niet zint. Vandaar dat ik er hier aandacht aan besteed.

Mij lijkt dat dit berichtje typisch bedoeld is als (wetenschaps-)journalistiek nieuwsbericht. Dat hoort in zoverre neutraal te zijn dat de journalist zich onthoudt van persoonlijke inmenging. Ik zeg liever niet ‘objectief’, want tot echte objectiviteit  zijn mensen volgens mij helemaal niet in staat, en dat journalistiek schrijven niet objectief is, blijkt wel uit de grote verschillen tussen de kranten in berichtgeving over één nieuwsfeit. Maar onpersoonlijk en neutraal, ja, dat wel – je schrijft als journalist niet over ‘ik’.

Nou komt in dit Nu.nl-berichtje niet het woord ‘ik’ voor. Maar ik durf er wat om te verwedden dat de journalist die het geschreven heeft, sport. Hij of zij verraadt dat als het ware door het woord ‘schamel’ te gebruiken. Daar zit een waarde-oordeel in: 75 minuten wandelen vindt hij/zij maar armoedig (want dat is wat schamel betekent). Daarmee geeft de schrijver dus iets van het eigen standpunt bloot. En als dat nog niet genoeg is: ik vind het ook doorschemeren in ‘uiteraard’ in ‘dat sporten gezond is, is uiteraard allang bekend’.

Ik zou die twee woorden als eindredacteur schrappen. ‘Schamel’ door ‘slechts’ vervangen is mogelijk, en ‘uiteraard’ kan er gewoon uit (en schrap ‘allang’ dan ook maar). Daar wordt het neutraler van.

Moraal van dit verhaal: je eigen standpunt geef je weg in kleine dingen. Dat is vaak helemaal niet erg. Maar doe het niet onbedoeld, zeker niet als het lullig kan overkomen.

B1-discussie

Louise Cornelis Geplaatst op door

Er is op het ogenblik her en der (weer eens) wat te doen over ‘B1’, wat een norm zou zijn voor begrijpelijk schrijven – maar dat niet is. Ik wil me niet in die discussie mengen, maar voor het geval jullie, beste lezers van dit blog, op zoek zijn naar een goed stuk erover, verwijs ik graag naar een opinie-stuk dat afgelopen zaterdag in de Volkskrant verscheen. In dit standpunt, van Eric Tiggeler en Rob Doeve van het Taalcentrum van de VU, kan ik me helemaal vinden. Het wordt bovendien ondersteund door wetenschappelijk onderzoek.

Korte samenvatting: ‘B1’ zegt iets over lezers, niet over teksten, dus vragen om een B1-tekst is onzin – en hoe je begrijpelijk schrijft, daarvoor bestaan al jaren prima richtlijnen.

Drie goede blogposts van de afgelopen maand

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Net even m’n RSS-abonnementen zitten doornemen van tijdens mijn vakantie. Drie posts vielen me op en die wil ik hier graag als leestips geven:

Twee gekke zinnen op één dag

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Omdat het leuk is om af en toe te doen op dit weblog: gesignaleerde gekke zinnen. Gister was op dat punt een rijke dag: ik zag er twee!

1. In het blaadje van de Fietsersbond staat een aankondiging van een symposium met als titel ‘Naar een schaalsprong voor de fiets in het ruimtelijk beleid’. Schaalsprong – ik kan dat echt niet anders dan letterlijk voor me zien, dus een springende schaal. Met een fiets erop? En daar gaan we dan naartoe?!
Ook de rest van de tekst verraadt dat de pen hier werd gehanteerd door een schrijver voor wie beleidsjargon heel gewoon geworden is, en die wat al te kwistig met metaforen strooit: de fiets ‘loopt tegen grenzen aan’, ‘de ruimtelijke consequenties van de fiets worden maar mondjesmaat genomen’, het gaat over unique selling point, modal split, de fiets als ‘drager voor een ruimtelijke (her)ontwikkeling’ en het stadsregionale niveau… Bent u er nog? Ik niet meer, hoor!

2. In de NRC is ‘één onzer redacteuren’ grappig uitgegleden in een stukje met als titel ‘Twente contracteert Desmond Tutu (80)’ op p. 2:

Tutu zag FC Twente gisteren met 1-0 winnen van Heerenveen en staat zonder puntenverlies bovenaan in de eredivisie.

Bisschop Tutu bovenaan in de eredivisie! Dat mag zéker wel in de krant!

Piramide-tips

Louise Cornelis Geplaatst op door  

De studenten van mijn piramideprincipe-college moesten als eerste opdracht een adviesbrief schrijven waarin ze een adviseur aanraadden te gaan schrijven volgens het piramideprincipe. De brief ging dus over het piramideprincipe en moest ook nog eens piramidaal van vorm zijn – de studenten zijn bezig het piramideprincipe onder de knie te krijgen.

Ik heb de brieven nagekeken en algemene aanwijzingen geformuleerd, op basis van problemen die ik meerdere malen tegenkwam. Ik kopieer die naar hier door, want ze zijn relevant voor veel meer piramideprincipe-leerders, zeker beginnende.

1. Gebruik in de structuur alleen maar de vragen ‘hoe’ (antwoord: maatregelen of instructies) en ‘waarom’ (antwoord: argumenten). Dat betekent dat er geen plaats is voor een beschrijvend onderdeel (‘wat is het’ of ‘hoe ziet het eruit’ ofzoiets). Hiervoor zijn drie redenen:

  • Een te grote hoeveelheid verschillende vragen maakt de structuur onoverzichtelijk. Dat gaat richting: ‘hieronder zal ik eerst beschrijven wat het is, dan waarom het een goed idee is, vervolgens hoe je het gebruikt en daarna…’ –> twee vragen is echt het maximum, een lezer moet het in één keer kunnen overzien!
  • ‘Wat is het’ is een te algemene vraag: vaag en zelfs misleidend. Iets neutraal beschrijven is namelijk amper mogelijk. Daarmee bedoel ik: in de uitwerkingen van de opdracht zag ik eigenlijk nooit een neutrale beschrijving van het piramideprincipe. Probeer dat maar eens te doen, zonder waarde-oordeel en zonder alvast een idee te geven van hoe je ermee kunt werken! Dat betekent dus dat de dingen die onder ‘wat is het’ staan, makkelijk geïntegreerd kunnen worden in ofwel ‘waarom’ ofwel ‘hoe’. Dat is eenduidiger voor de lezer, want anders zouden er bijvoorbeeld ‘stiekem’ in het ‘wat is het’-gedeelte toch al twee argumenten zitten.
  • Waarschijnlijk kent de lezer het PP al, in ieder geval een beetje, en is een uitleg dus niet nodig. Het zou namelijk vreemd zijn als jullie er nog totaal géén contact over gehad zouden hebben. We zagen immers op het afgelopen colleges al dat er bij adviesrapporten vrijwel nooit sprake is van echt ‘nieuws’, en dat voor goed adviseren contact nodig is tussen adviseur en cliënt (= tussen schrijver en lezer).
    Een aantal had dat aardig recht gedaan door in de eerste zinnen van de brief terug te verwijzen naar een voorafgaand gesprek (en soms ook, eveneens terecht, aan het eind voor te stellen verder te praten – dat is heel reëel: de brief is dan een tussenstap in jullie conversatie, en zo gaat adviseren inderdaad).
    Ik kan het nog wel iets sterker zeggen: als de lezer geen flauw benul heeft van wat het PP is, bereik je met die brief vermoedelijk helemaal niets. Papier is immers helemaal niet zo goed in overtuigen. Dat gebeurt in persoonlijk contact.

2. Maak de structuur expliciet in de vorm van boodschappen: antwoorden in plaats van vragen. Dus niet boven een tekstonderdeel zetten ‘waarom het piramideprincipe gebruiken?’ maar bijvoorbeeld ‘het PP biedt veel voordelen aan lezer en schrijver’. Een boodschap is specifieker en biedt zo de lezer meer houvast en duidelijkheid. Vergelijk: boven een nieuwsbericht in de krant staat ook niet ‘wat is er gebeurd vandaag?’
Overigens zijn tussenkopjes niet verplicht. Je kunt in een brief de structuur ook voldoende expliciet maken door goede eerste alinea-zinnen. En ook dat is dan dus niet in de vorm van een vraag, maar met een boodschap.

3. Zorg voor een één-op-één-relatie tussen de structuuraankondiging en de structuur van de tekst. Dus als je twee onderdelen aankondigt, mag de tekst er echt geen drie bevatten!

4. Maak de structuur zo expliciet dat het voor jou als schrijver overdreven aanvoelt. Twee voorbeelden:

  • Je kondigt aan dat je argumenten voor het piramideprincipe gaat geven en gaat uitleggen hoe je het gebruikt. Als de alinea daarna begint met ‘In de eerste plaats…’ is dat net niet expliciet genoeg. Want wat is dat nu, uitleg of argumentatie? Wel expliciet genoeg is:  ‘De eerste reden om te kiezen voor het PP is…’
  • Je begint ergens met het noemen van argumenten voor het PP. In één alinea noem je er drie. In de volgende alinea heb je het over drie voordelen van het PP. Zijn dat nou ook losse argumenten (in totaal zes), of is het samen één (het vierde) argument ‘het PP heeft veel voordelen’, of herhaal je de eerdere argumenten (het zijn er drie), of misschien zijn sommige onder- dan wel bovengeschikt (geen idee hoe veel het er zijn)…??? De lezer mag daar geen moment twijfel over hebben. Kwestie van heel zorgvuldig structureren (= precies bedenken hoe die argumenten/voordelen met elkaar samenhangen) en dan voor je gevoel overdreven expliciet opschrijven. Opsommingen werken daar heel goed voor (zoals in deze post).

Woorden tellen is niet relevant

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik kondigde hier eerder al de anti-schrijftips aan op Tekstblog, en de strekking ervan onderschrijf ik van harte, maar er is er vandaag een verschenen waar ik het toch echt niet mee eens ben, namelijk de tip om je te beperken in het aantal woorden van je tekst. De vraag ‘hoe lang mag het maximaal zijn?’ komt heel vaak aan de orde, en ik zeg altijd: dat is niet relevant.

Hier mijn twee argumenten:

  • Als de tekst interessante inhoud bevat, mag hij best lang zijn – dat móet soms zelfs. Om maar een paar dingen te noemen die dat illustreren: als Einstein de relativiteitstheorie op 1 A4’tje had uitgelegd, had echt helemáál niemand hem begrepen. Ik ben blij dat mijn zaterdagkrant zich niet beperkt in het aantal woorden. Politiek die wordt teruggebracht tot de korte, snelle oneliners – daar ga ik van fronsen.
  • Als schrijvers gaan besparen op volume, schrappen ze vooral de woorden die de lezer juist ondersteunen. Een ‘quick win’ bijvoorbeeld: tussenkopjes eruit en overgangs- en aankondigende zinnen. Volgende stap: alles in telegramstijl (zoals in Powerpoints trefwoorden). Wordt de tekst daar leesbaarder van? Nee! Dat is net zoiets als ‘het moet op één A4’tje, nou, dan kiezen we een kleiner lettertype’. Niet volume is een relevante maat, maar leesbaarheid, bijvoorbeeld uitgedrukt in de tijd of moeite die het de lezer kost om de gewenste informatie te vinden.

Je kunt dus best lang schrijven, als je maar zorgt dat je de tekst toegankelijk maakt. En dat doe je door goed te structureren. Een goede structuur stelt de lezer in staat om snel te vinden wat hij zoekt. Daarom ben ik blij met die dikke maar o zo toegankelijke zaterdagkrant, en word ik ongelukkig van een A4’tje als dat slecht geschreven is. Ik zag er laatst nog één bij een opdrachtgever – ik kon alle zinnen lezen, maar de samenhang, geen idee. En wat ik (me inlevend in de beoogde lezer) ermee moest – ook alleen vraagtekens.

De ervaring is dat als je goed structureert, de tekst korter wordt. En dat is prima natuurlijk: lengte is niet iets om na te streven. En dus zouden wat mij betreft minimumeisen aan tekstlengte zoals die op veel opleidingen gelden, afgeschaft moeten worden.

Want natúúrlijk is kort prettig, in een haastige wereld. Maar niet als doel op zich, eerder als gevolg van verder je werk goed doen. Van bijvoorbeeld weten dat je je niet tot in de puntjes hoeft te verantwoorden, omdat je lezer daar toch geen boodschap aan heeft. Oftewel: vul geen nutteloze pagina’s, schrijf geen dingen op die toch niemand ooit gaat lezen. Maar daarvoor moet je je lezer wel goed kunnen inschatten natuurlijk, en ook dat kost moeite, net als goed structureren.

Niet voor niets is er die beroemde uitspraak van Pascal (oeps, heb ik onlangs weer per abuis aan Voltaire toegeschreven): ‘sorry dat deze brief zo lang is geworden, ik had geen tijd om een kortere te schrijven’.