Categorie archieven: schrijftips

Genre versus register

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Afgelopen woensdag stond bij Tekstanalyse het verschil tussen genre en register centraal. We gebruiken het boek van Biber & Conrad: Register, Genre, and Style. Dat heeft eigenlijk niet zo’n goede titel, want het gaat niet echt over stijl en ook niet veel over genre – hun doel is registeranalyse. Hun definities van die drie termen zijn dan ook gericht op hun vorm daarvan. Dat is hun goed recht en het boek is goed: het heeft aanzien.

De definities van register en genre zijn echter wel een beetje vreemd. Er vallen als het ware twee gaten in, en dat vind ik een conceptueel probleem (zouden ze moeten uitleggen, vind ik) en juist die gaten, zo realiseerde ik me in de aanloop naar het college, spelen een grote rol in mijn  advies- en trainingswerk.

Register en genre zijn allebei perspectieven op soorten tekst, dus manieren om teksten te groeperen en die groepen van elkaar te onderscheiden.

  • Bij genre kijk je dan naar wat conventioneel bepaald is, en één voorkomen is dan al genoeg. Bijvoorbeeld: als er hoogachtend in een tekst staat, weet je dat het een brief is. Vormgeving is ook zo’n conventioneel bepaald iets. En tekststructuur: een tekst heeft een voor het genre kenmerkende opbouw. Aldus Biber & Conrad.
  • Bij register kijk je naar wat functioneel bepaald is, en gaat het om meerdere voorkomens, vooral van woorden. Dus een bepaalde woordsoort komt veel voor in een tekst omdat die past bij de communicatieve rol van die tekst. In een recept vind je veel gebiedende wijzen, in een review van een restaurant veel voornaamwoorden van de eerste persoon (ik, wij).

Genre en register zijn zo op twee dimensies van elkaar te onderscheiden. Maar wat met conventioneel bepaald en meerdere voorkomens, of met functioneel bepaald en maar één voorkomen? Dat bestaat niet, of althans: Biber & Conrad zeggen er niks over.

In mijn werk gaat het daar echter juist heel vaak over. De structuur van een adviesrapport is juist – als het goed is – functioneel bepaald: een structuur volgens het piramideprincipe is juist lezergericht, meer dan de door de conventie bepaalde methodologische opbouw. En schrijftaalconventies leiden tot meerdere voorkomens in de tekst van woorden als tevens en derhalve, abstracties, -tal achter een getal, lijdende vormen, en noem maar op – die juist niet functioneel zijn. Althans, misschien zijn ze op een bepaalde manier functioneel voor de schrijver om een beeld van zichzelf mee te geven, maar zeker niet optimaal in het licht van het communicatieve doel van de tekst. Anders gezegd: een boel formuleringskeuzes zijn conventioneel bepaald, niet functioneel.

Ik leer adviseurs juist functioneel te denken: lezergericht. In plaats van conventies te volgen. Ik zou ook graag willen dat studenten conventies durven te bevragen, ik schreef daar vorige week nog over. De rode draad voor mij op dit moment is dan ook: de wetenschap neemt conventies als iets te vanzelfsprekend.

 

Vak-uitje

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Onderweg naar de NACV-meeting afgelopen vrijdag las ik mijn blogpost over de vorige keer, januari 2020, terug. Ik eindigde daar enthousiast met: volgend jaar weer! Geen idee nog op dat moment van wat ons boven het hoofd hing. De twee jaar erna… géén NACV-meetings. Sowieso had ik eigenlijk geen contact gehad met dat type vakgenoten: wetenschappers en docenten. Dus wilde ik nu wel heel graag.

Ik had vakinhoudelijke knaldrang, zal ik maar zeggen. Anders was ik misschien niet gegaan. Want Leuven is net wat lastiger te bereiken dan de Nederlandse universiteitssteden: het kan snel, maar dat is duur en met verplicht reserveren: de Thalys. Nouja, dat was ook wel weer leuk: ik ben de avond ervoor gegaan en heb een nachtje in een fraai klassiek hotel geslapen.

Maar bovendien was ook het programma wat magertjes. De link tussen mijn dagelijkse werk en de NACV zit ‘m enerzijds in schrijfdidactiek voor hoger opgeleiden en anderzijds in de relatie tussen wat je in het hoger onderwijs leert en de beroepspraktijk. Die didactiek was er natuurlijk wel, maar vaak wel zo toegespitst op het hoger onderwijs (met onder andere steeds minder tijd voor steeds meer studenten – wat een luxe heb ik dan) dat ik er niet veel rechtstreeks mee kon. Het raakvlak met de beroepspraktijk kwam nauwelijks aan de orde.

Zo heb ik een fijne dag gehad om me voor het eerst in drie jaar weer terug verankerd te voelen in m’n vakgebied, maar ik ben minder enthousiast over wat het me heeft opgeleverd, en ook qua contacten was het aan de magere kant: het was druk, uitverkocht zelfs, met 200 deelnemers, maar ik kende bijna niemand, deels niet meer door verjonging (dat was me in 2020 ook al opgevallen: academische vaardigheden geven is geen vak om oud in te worden), en deels was er ook een veel grotere vertegenwoordiging dan anders uit Vlaanderen. Niet dat ik mensen miste trouwens – de vakgenoten die ik had verwacht, waren er wel en dat was zeer zeker leuk.

Dat het me wat minder heeft opgeleverd, zat hem er ook in een beetje herhaling van zetten. De vorige keer was me opgevallen dat de wetenschappelijke conventies niet ter discussie staan, en ook dat viel me nu weer op. Studenten moeten leren hoe het hoort, ook al is dat steeds moeilijker voor ze (de kloof tussen de omgangstaal en het academische register wordt groter). In de plenaire openingslezingen ging het over woordenschat; mij viel op dat een groot deel van de woorden die studenten onder de knie moeten krijgen de woorden zijn die ik mijn schrijvende professionals vraag te vervangen door iets concreters. Zie bijvoorbeeld deze foto van een slide die een still van een UvA-filmpje laat zien (als ik het goed onthouden heb):

Die twee openingslezingen, van Elke Peters en Serge Verlinde, waren wel interessant, vond ik. De sprekers onderscheiden drie soorten woordenschat: dagelijkse, algemeen academische en technische (vakjargon). Over die middelste categorie gaat het weinig, terwijl die juist problemen oplevert bij het lezen en schrijven, onder andere omdat de woorden zo abstract zijn (zie die foto). De sprekers ontwikkelden instrumenten om studenten te helpen bij het hanteren ervan. Daar heb ik voor mijn praktijk niet direct iets aan, maar ik vond het wel leerzaam en dat is leuk.

Ik was vooraf het meest benieuwd naar de andere plenaire sessie, net na de lunch, over genre-didactiek, door Cindy Kuiper. Maar die viel dus in zoverre tegen dat ik dacht: ja, dat doe ik dus allang, ik wist alleen niet dat het zo heette – internationaal GBWl: genre-based writing instruction. Dat je dus samen gaat kijken naar hoe een tekst uit een bepaald genre in elkaar zit en waarom dat is gegeven context en doel ervan, en dat dan, eerst begeleid en later zelfstandiger, zelf ook zo gaat doen. Ik ben me er al langer van bewust dat wat ik doe in mijn trainingen, vooral is: genre-besef bijbrengen. Van dat een adviesrapport een andere context heeft dan een wetenschappelijke tekst, en dat dat gevolgen heeft voor de tekstopbouw (terzijde: ik hoorde een spreker zeggen: ‘ik vertel pas aan het eind wat er uit ons onderzoek is gekomen, want anders luisteren jullie niet meer’. Nou…. Hoofdboodschap voorop kan juist helpen om je publiek te boeien).

Verder ging ik naar praatjes over de relatie tussen schrijven en lezen, overheidsbeleid voor academische uitdrukkingsvaardigheid, zelfsturend leren (met padlet) en activerende feedback. Af en toe werd de zaal wel aan het werken of denken gezet, maar minder dynamisch dan wat ik me van drie jaar geleden herinnerde. Het leek sowieso allemaal net iets zwaarder: wetenschappelijker, serieuzer. Is dat de tijd, is het Vlaanderen, is het toeval?

Tot slot nog: in de vragen en reacties vielen me twee thema’s op die kennelijk spelen: de angst voor ChatGPT en het dilemma voor docenten in het hoger onderwijs van al dan niet aandacht besteden aan spelling en andere lagere-orde-vaardigheden. Dat zou niet meer moeten hoeven, maar het is toch nodig, en hoe geef je dat een goede plek?

Al met al heb ik wel een goede dag gehad. De organisatie was goed, ik ben nog even de stad in gelopen tussendoor, ik sprak fijne mensen, het voelde als uitje, het zette aan tot denken. Eindelijk weer.

 

 

Gebruik metaforen voor argumentatie

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Lang geleden schreef ik een keer mee aan een groot projectvoorstel van een arbodienst dat we helemaal hadden opgehangen aan de metafoor van een restaurant. Ik weet de details niet meer, behalve dan dat de nieuwe opdrachtgever ‘à la carte’ kon bestellen. Ik denk dat we ook iets hadden met de chefkok, het menu, de ober, de tafeltjes, de gangen enzovoort. Het schreef als een trein en de opdrachtgever ging met die arbodienst in zee.

Ik moest daar laatst aan denken toen een team met het idee kwam het woord ‘routekaart’ op te nemen in de hoofdboodschap van een voorstel. Ik ervoer dat als twee keer winst:

  • Zo’n metafoor maakt een goede hoofdboodschap mogelijk. Dat is bij een voorstel niet zo makkelijk. Eigenlijk is de impliciete hoofdboodschap van elk voorstel iets als ‘ga met ons in zee’. Dat druk je niet letterlijk uit, al is het alleen maar omdat dat heel abstract en generiek is. Een goed voorstel zorgt ervoor dat de lezer zelf de conclusie trekt ‘met hen moet ik in zee’: ‘show, don’t tell‘. Dat kan door in de hoofdboodschap de meerwaarde van het project te verwoorden. Meestal is dat de oplossing van een probleem. Een routekaart helpt daarbij.
  • Een metafoor vormt een opstapje naar de argumentatie. Waarom is de voorgestelde oplossing de goede, dus waarom is een routekaart een goed idee? Daarvoor biedt de metafoor allemaal aanknopingspunten: omdat je een lange weg te gaan hebt, omdat je de eindbestemming wilt bereiken, omdat je anders verdwaalt, omdat je graag goed wilt sturen of rijden – enzovoort. Daaruit kies je de relevante invalshoeken, dus de aspecten van de metafoor die raken aan de eigenlijke inhoud. Zo kom je tot fraaie argumentatie.

Doen, dus, een voorstel ophangen aan een metafoor!

Ik blijf nog even bezig met ChatGPT

Louise Cornelis Geplaatst op door  

ChatGPT blijft de gemoederen bezighouden. Bij mijn opdrachtgevers gaat het erover en de laatste dagen haalde het het Nederlandse en Vlaamse nieuws. Ook ik ben er nog niet klaar mee. Hier zijn drie aanvullingen op mijn ChatGPT-experiment van vrijdag:

  • Ik heb het antwoord op die ene ‘echte’ adviesvraag die ik stelde voorgelegd aan een inhoudsdeskundige. Die was bepaald niet onder de indruk. ChatGPT’s advies is vooral veel te generiek, zo van: dat kun je over elk vergelijkbaar project precies zo opschrijven. Er was maar één dingetje waaruit bleek dat het niet uit een algemeen handboek kwam, en dat vond deze deskundige dan ook het enige echt goede. De bijzonderheid van dit project bleek verder nergens uit. Hij betrapte ChatGPT ook nog op twee inhoudelijke fouten, waarvan één duidelijk maakt dat het programma – natuurlijk – geen flauw idee heeft waar het echt om gaat.
  • Ik realiseerde me later dat ik me weliswaar geen zorgen maak over de mate waarin ChatGPT mijn werk over kan nemen, maar wel over de indruk die ChatGPT geeft dat schrijven iets is wat je doet in isolement. Ik noem dat altijd de proefwerk-manier van schrijven: iemand stelt een vraag, en dan ga jij in je uppie een antwoord daarop formuleren. Dat gaat misschien in het onderwijs zo, maar verder niet. Schrijven doe je samen, in organisaties, of als adviseur en geadviseerde. Dat gezamenlijke, dat moet je leren. In mijn basistraining zit een oefening daarvoor. Ik vraag de deelnemers dan om mij een restaurantadvies te geven, adviesvraag: waar in jouw buurt kan ik een lekker hapje eten? Als ze dan gaan schrijven zonder mij eerst uit te vragen, stop ik ze na een tijdje, zo van: ben jij mij nu naar een sparerib-restaurant aan het sturen terwijl ik misschien wel veganist ben? ChatGPT zou dat ook klakkeloos doen; het programma stelt geen wedervragen. Het is dus een eenzijdig beeld van schrijven en dat beeld is al zo hardnekkig.
  • Ik hoorde via-via dat het ChatGPT wél lukt om adviezen te formuleren met hoofdboodschap voorop, als je dat expliciet vraagt. Dat ga ik ook nog eens proberen. Op dit moment kan dat weer niet, weer ‘at capacity’. Wordt vervolgd dus!

 

ChatGPT over adviezen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vanochtend is het dan wel gelukt om ChatGPT een paar vragen te stellen. Dat was een leuke ervaring. Je kunt de gekste dingen vragen en het programma typt de antwoorden letter voor letter uit. Net echt. Aan het eind kon ik dan ook de neiging om ‘dank je wel’ te schrijven niet onderdrukken. De reactie:

Je bent welkom! Laat het me weten als je nog vragen hebt.

Het anglicisme en de clichématige zin erna laten meteen al veel zien van Chatties schrijfvaardigheid wat me ookk al duidelijk geworden was uit andere reviews (o.a. in Neerlandistiek.nl, NRC, onlangs zelfs de alumni-nieuwsbrief van de VU). Het klinkt allemaal net een beetje stereotiep en houterig, het omgekeerde van creatief, warmbloedig en origineel. Dat beeld werd bevestigd toen ik het programma bevroeg over adviezen.

Ik heb ChatGPT eerst gevraagd hoe je een goed adviesrapport schrijft. Twee keer, met twee verschillende antwoorden, waaraan opviel dat de eerste productgericht was:

Een goed adviesrapport bevat de volgende elementen:

En de tweede procesgericht:

Er zijn een aantal stappen die je kunt volgen om een goed adviesrapport te schrijven:

Een aantal, Chattie? Waarom zo vaag? Wil je niet het goede voorbeeld geven? Of weet je op dat moment nog niet hoe veel het er worden?
 
Inhoudelijk zijn beide adviezen gelijk op het punt dat mij het meest interesseerde: het gaat om de traditionele opbouw van een adviesrapport, gelijk aan die van academische teksten, en dus eindigend met ‘conclusies en aanbevelingen’. Dat is braaf en conventioneel, maar wel heel beperkt.
 
Dus vroeg ik ChatGPT vervolgens: wanneer gebruik je het piramideprincipe? Antwoord:
 

Het piramideprincipe wordt vaak gebruikt bij het schrijven van journalistieke teksten, zoals nieuwsartikelen, maar ook in andere types teksten zoals rapporten of presentaties. Het principe gaat uit van de gedachte dat de meest belangrijke informatie bovenaan de tekst staat, en dat de minder belangrijke informatie naar beneden toe afneemt.

Het idee is dat de lezer snel de belangrijkste informatie kan oppikken, zonder de hele tekst te hoeven lezen. Hierdoor is de tekst efficiënter en makkelijker te lezen.

De piramidestructuur bestaat uit 3 onderdelen:

  1. De kop, of lede, bevat de belangrijkste informatie en is vaak een samenvatting van het hele artikel.
  2. De nuttige informatie, of het verhaal, gaat in op de details van de kop en geeft antwoorden op de vragen die de kop oproept.
  3. De onderste laag bevat de minder belangrijke informatie, zoals achtergrondinformatie of verwijzingen naar andere bronnen.

Het piramideprincipe kan ook gebruikt worden voor presentaties, waarbij de presentator de belangrijkste informatie als eerste geeft en de minder belangrijke informatie aan het einde van de presentatie.

Dat slaat wat mij betreft net de plank mis natuurlijk: de journalistieke oprolbaarheid is niet het piramideprincipe van de adviesrapporten, althans, niet dat van Minto, al is er verwantschap. Verder valt me op dat het in (2) gaat om nuttige informtie, daarmee suggererend dat in de onderste laag niet-nuttige informatie staat. En waar komt dat lede vandaan?

Ik vroeg naar een voorbeeld van een adviesrapport en Chattie ging braaf aan de slag met de ’toekomstige verkeersstructuur in de stad X’. Het voorbeeld leek weggelopen uit een eerstejaars schrijfhandboek, en Chattie bracht in de praktijk wat hij/zij net ervoor aangeraden had. Verder was het wel aardig. Het was kort, en eindigde met:

Dit is een voorbeeld, het zou kunnen zijn dat bij een echt adviesrapport er meer analyse, gegevens, cijfers, grafieken, tabellen, etc. toegevoegd zouden worden aan de tekst.

Haha, ja, nogal.

Ik heb toen Chattie nog om twee adviezen gevraagd, eentje zoals een opdrachtgever in de publieke sector dat net had uitgebracht, en eentje in lijn met mijn aanstaande boek. Wat me opviel:

  • Beide adviezen bestonden uit een opsomming van acht elementen, met overlap. Bij allebei stond één sub-advies er twee keer in, net iets anders geformuleerd. (De genummerde opsomming van een zwikje elementen, daar houdt Chattie duidelijk van, want dat kreeg ik elke keer.)
  • Beide adviezen eindigden met ‘houd er rekening mee dat’, en dan kwam er nog een soort nabrander. Bij het tweede advies was die wel goed, maar het eerste eindigde halverwege de zin abrupt met een.
  • Het ‘echte’ advies was volgens mij inhoudelijk best wel okee (ik zal het de desbetreffende adviseur eens vragen), alleen liep het jaren achter. Het klonk alsof de geadviseerde er nog mee moest beginnen, en dat is niet zo, het is al veel verder. Dat is op zich in de algemene media bekend, maar dat weet ChatGPT niet: het heeft geen toegang tot actuele gegevens. Dat beperkt de bruikbaarheid voor adviseurs natuurlijk enorm.
  • Het sportadvies bevatte een gek moeilijke term: cardiovasculaire oefeningen. Aan zoiets kun je merken dat het programma niet echt een lezer voor ogen heeft. Het ging om ‘oefeningen die je hart en bloedvaten gezond houden, zoals wandelen, hardlopen, fietsen of zwemmen’. De doelgroep van mijn boek noemt dat echt niet zo, zelfs geen cardio – de sportschoolterm. Maar sowieso had ChatGPT mijn vraag net niet helemaal goed begrepen. Ik had gevraagd hoe je goed blijft in je sport als je ouder wordt, en het antwoord ging meer in op hoe blijf je gezond als je ouder wordt – opnieuw de meer conventionele, stereotiepe opvatting: sport als middel om gezond te blijven, niet als doel op zich.

     

ChatGPT is leuk, vermakelijk, vast ook wel nuttig, maar het is niet iets waar ik voor mijn vak bang van hoef te worden. ChatGPT gaat het menselijke adviesschrijfwerk niet overnemen. Daarvoor zijn de teksten te clichématig, conventioneel, weinig creatief, onpersoonlijk, stijfjes en verouderd.

 

Chattie is drukdrukdruk

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik schreef het vorige week al: ik wil graag zelf ervaren hoe ChatGPT schrijft. Of hij (zij?) adviezen kan schrijven, en zo ja, hoe dan: piramidaal of niet? Vanochtend had tijd voor zo’n experiment. Ik wel. ChatGPT niet. Ik kreeg in beeld:

ChatGPT is at capacity right now

Daarbij de mogelijkheid om een bericht te ontvangen als ik wel terecht kan. Dat bericht is ook nog niet gekomen, en zometeen moet ik andere zaken gaan doen. Vandaag gaat het dus niet lukken.

Tijdens het wachten biedt Chattie wel vermaak, zoals met een meditatie tijdens het wachten en een gedicht of rap over wachten, maar daar kan ik me geen uren mee bezighouden. Hier is de meditatie:

Write a guided meditation about the status of ChatGPT.
As you read this message, please take a moment to pause and breathe. Notice the sensations in your body and the rhythm of your breath. Remind yourself that you are not alone in wanting to try out ChatGPT. Many others are interested in it as well. Be patient and know that the website is doing its best to accommodate everyone. Trust that the right time for you to try ChatGPT will come. In the meantime, continue to focus on your breath and stay present in the moment.

Ik had daar nog niet over gelezen in de besprekingen, maar voor mij is duidelijk: om ChatGPT je werk te laten ondersteunen, moet je geen haast hebben, geen dringende deadlines.

Ondertussen had ik dat advies allang zelf geschreven natuurlijk.

 

 

2023: een goed begin

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Een goed 2023 gewenst jullie allemaal! Ik ben het nieuwe jaar rustig begonnen. Ik kon afgelopen week benutten met voorbereidingen, de tweede drukproef en het promotieplan van Optimaal blijven sporten en met het bijlezen van een stapeltje vakliteratuur.

Het meest opvallende daarin was een artikel uit Tijdschrift voor Taalbeheersing `(2022, no. 2) waarvan ik eerder op Neerlandistiek al een samenvatting las. Het gaat om onderzoek van Henk Pander Maat en Jet Gravekamp. Zij legden lezers verschillende versies voor van een brief van een bank en van een zorginstelling: een in makkelijke taal en een in moeilijkere. Belangrijkste conclusie: wees niet bang voor eenvoudige taal voor hoger opgeleiden. Die waardeerden de makkelijkere versies, vooral die van de zorginstelling, meer, en waren daarin uitgesprokener dan lager opgeleiden. Beide groepen begrepen de makkelijkere brieven beter – wat nogal wiedes is.

Ik heb daarnaast de laatste tijd veel gelezen over ChatGPT, nogal een hot topic in mijn vakgebied natuurlijk, omdat het voor het eerst zo is dat een computer redelijk schrijft. Ik heb er zelf nog geen ervaring mee, en kan dus ook geen duit in het zakje doen, maar ik heb me wel vermaakt met de pogingen om ‘Chattie’ moppen te laten tappen op Neerlandistiek.

Het was een prettig begin van het nieuwe jaar – waar ik zin in heb. Interessant werk voor de boeg, en ik kijk vooral uit naar 17 maart. Op die dag verschijnt Optimaal blijven sporten!

Terugblik 2022: Praten over andere dingen dan trainingen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik ben deze week het jaar aan het afronden en dus blik ik ook terug. Het was financieel gelukkig weer een uitstekend jaar: na de twee slappe coronajaren heb ik in 2022 mijn streefomzet ruim overtroffen. Het was dus ook druk, bij vlagen op het randje van te druk. Dat zat hem in enkele pieken van het gewone werk (in oktober haalde ik een record-maandomzet), de combinatie met het afronden van het boek (ik ben alweer een stap verder: de eerste drukproef is net retour),  wat zaken buiten het werk en in de extra belasting door de diverse maatschappelijke omstandigheden.

De drukte was zelfs op dit blog te merken: de gebruikelijke regelmaat van minstens elke week iets posten haalde ik sinds de zomer niet. Maar verder ging alles eigenlijk gewoon goed en met mij is het dat ook. Ik ben blij met die omzet, met de weer veel grotere dynamiek in mijn werkende bestaan na die taaie coronajaren, ik heb een boel mooie dingen gedaan, en ik ben blij dat mijn boek komend jaar gaat verschijnen, iets wat ik vorig jaar rond deze tijd nog amper durfde te hopen.

Inhoudelijk hebben vooral de laatste maanden twee dingen extra van mijn aandacht gevraagd:

  • Ik ben bewuster gaan sturen op advies- en begeleidingswerk. Ik denk dat ik onder invloed van de corona-beperkingen weer wat meer ‘lesboer’ geworden was: ik heb in die jaren hard eraan getrokken om mijn werk online te kunnen doen, en daarmee was mijn energie vooral daarin gaan zitten: online trainingen kunnen geven. Dat is goed gegaan (zie bijvoorbeeld mijn e-learning en dit artikel in Tekstblad) en ik heb er veel van geleerd, maar het is niet wat ik als prioriteit zie in mijn werk.
    Ik roep het al heel lang: het rendement van een losse schrijftraining is nihil (zie het literatuuroverzicht in deze scriptie). Als je als individu of organisatie serieus beter wil gaan schrijven, vraagt dat om flankerend beleid, lange, structurele aandacht en liefst ook schrijfbegeleiding ‘on the job’. Om dat laatste te bevorderen, ben ik met twee collega’s een nieuw samenwerkingsverband gestart: Robuuste Rapporten. Verder neem ik van een opdrachtgever afscheid, heb ik in een acquisitiegesprek gezegd dat ik niet de persoon ben om een lege plek in het lesrooster op te vullen (dat ‘hangt’ nog, geen idee of ze het zien zitten om toch met mij verder te gaan), en heb ik met mijn amibtieuzere opdrachtgevers overlegd om ervoor te zorgen dat de trainingsinspanningen renderen. De balans tussen trainings- en advieswerk is daardoor de laatste maanden sterk verbeterd.
  • Bij meerdere opdrachtgevers speelde de afgelopen tijd dat het moeilijk was om het echte piramidale denkwerk te doen. Dat leek meer zo te zijn dan anders. Ik zag bijvoorbeeld bij organisaties die het piramideprincipe al langer hanteren dat het toch dreigde te verworden tot een teksttrucje: boodschaptitels boven elk stukje inhoud was al genoeg. In meerdere trainingen hadden bovendien de deelnemers het huiswerk voor de tweede sessie niet gedaan op dit punt. De bedoeling is dat ze het schrijfproces netjes doorlopen: eerst een piramide maken en die daarna uitschrijven. Dat hadden ze dan niet gedaan, of omgekeerd, dus voor de training nog gauw even een piramide reconstrueren op basis van een eerder geproduceerde tekst of slide.
    Het viel me op dat dat meer was dan vroeger. Dus dan hadden we in de eerste sessie lekker geoefend met het maken van een piramide, en dan zag ik daar vervolgens niets van terug in hun eigen werk. Het leek wel alsof een piramide maken in de eerste sessie een leuk spelletje was geweest, maar niet iets om echt te doen.
    Ik heb erover gepraat met de desbetreffende opdrachtgevers en toen meer dan eens gehoord dat ze vermoeden dat er een ‘generatiedingetje’ speelt: dat hun nieuwe junioren minder bereid zijn dan vroeger om er hard aan te trekken zich een nieuwe vaardigheid écht eigen te maken. Ze lijken op trainingsgebied wat consumptief. Ik aarzel om het aan de lichting te wijten, wat ook kan zijn is dat er vanuit de organisatie wat te weinig het goede voorbeeld wordt gegeven. Als het piramideprincipe toch niet meer is dan boodschaptitels maken, hoef je het denkwerk toch niet onder de knie te krijgen. Als dat toch wel echt de bedoeling is, is een training dus niet genoeg. Daarover ben ik met deze opdrachtgevers in gesprek gegaan.

Zo hangt dit punt dus samen met het vorige: ik ben in gesprek gegaan met de opdrachtgevers bij wie ik het piramideprincipe ondanks trainingen niet tot zijn recht zag komen. Dat heeft geleid tot uiteenlopende nieuwe plannen, en dat is precies zoals het moet: maatwerk. Ik kijk ernaaruit om daarmee in het nieuwe jaar aan de slag te gaan.

 

Het gaat het beste zonder moetjes

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Veel schrijvers in organisaties worstelen met de verplichte nummers: maand-, kwartaal- en andere voortgangsrapportages, allerlei plannen in verplichte formats en dergelijke. Ze schrijven kost veel tijd, het goed piramidaal doen gaat amper, het is vaak onduidelijk wat de ontvangers ermee doen, enzovoort.

De laatste tijd kreeg ik een paar keer de vraag hoe ‘best practice’ organisaties dat soort teksten schrijven.

Nou, simpel: niet.

Ik bedoel: in de organisaties waar ik kom die volgens mij het beste schrijven, zie ik nooit dat soort ‘moetjes’ voorbijkomen. Dat zijn allemaal redelijk platte en veelal projectgestuurde organisaties waar de projectleider verantwoordelijk is voor het reilen en zeilen. Die is meewerkend voorman/-vrouw, zit dus bovenop het werk en is onderdeel van het team – die heeft geen rapportages nodig. Hij/zij hoeft ze ook niet te schrijven, want de managementlaag erboven gaat uit van ‘geen nieuws is goed nieuws’. Die managers vertrouwen erop dat de projectleider zich wel zal melden als er iets belangrijks is, en zeker in geval van stront aan de knikker (‘management by exception’).

Vertrouwen, belangrijk woord.

Dat werd gister bevestigd. Ik was toen bij een presentatie van Mathieu Weggeman – sowieso erg de moeite waard: interessant en vermakelijk. Thema was ‘leiding geven aan professionals’, of nouja, Weggeman betoogde dat je aan 80 procent van de professionals eigenlijk helemaal geen leiding hoeft te geven. Die zijn gewoon goed in hun vak en ze willen hun werk goed doen, daar kun je als manager op vertrouwen.Hen in de weg zitten met allerlei controlemechanismen is alleen maar hinderlijk.

Weggemans voorbeeld was van een machinebouwer waar ingenieurs jarenlang aan een bijzonder nieuw product hadden gewerkt. Op het moment dat de machine gepresenteerd werd – op tijd, binnen budget –  begon de controller over enkele ontbrekende urenstaten en een doosje schroeven dat iemand uit eigen zak had betaald. Dan heb je dus echt je prioriteiten verkeerd.

Het laten invullen van checklists en rapportages en urenregistraties en noem maar op noemde Weggeman ‘infantiele bureaucratische nikserigheid’. In plaats van professionals dat soort moetjes te laten uitvoeren, raadde hij aan om op zoek te gaan naar gedeelde waarden die kunnen inspireren en die betekenis geven aan het werk. ‘Meer vonken in plaats van vinken’ was een van de one-liners die ik noteerde. 

Ik hoorde het met instemming, en met herkenning. Inderdaad, bij die organisaties die niet aan moetjes doen wordt gevonkt, zijn de gedeelde waarden belangrijk en de mensen goed met hun werk bezig.

Van Weggeman leerde ik ook nog een mooi acroniem voor hoe professionals veelal omgaan met moetjes: DELLE: durch einfach liegen lassen erledigt. Die ga ik onthouden. Ik geef zoiets wel eens als advies mee namelijk: heb je echt niks zinnigs te zeggen in je moetje-rapportage, doe het dan niet. Laat liggen, dus. Als je manager dan komt zeuren, kun je het gesprek wellicht op dat vertrouwen brengen.

De soort teksten die belangrijk zijn in een organisatie zeggen dus wat over de manier van leiding geven en over hoe veel vertrouwen er is. Niet moeten schrijven is een goed teken.

 

 

Verwijzen is een kunst

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week brachten wij een paar dagen door in een hotel met in de badkamer dit bordje:

Daar gaat een boel mis: het losse milieu vriendelijk, ontbrekende interpunctie tussen leggen en dit en de wat vreemde voorwaardelijkheid: als je schone handdoeken wilt, doen zij een verzoek? Dat kan op zich wel, op het randje: het is nogal spreektalig, vind ik.

Maar het meest in het oog springen twee eigenaardige verwijzingen: deze verwijst zo dat je kennelijk schone handdoeken op de grond moet leggen, en dat op de grond leggen doe je volgens dit kennelijk uit milieu( )vriendelijk oogpunt.

Ik denk dat dit een poging is tot te beknopt schrijven. Ik snap dit alleen maar omdat ik vaker in hotels ben geweest waar ze zoiets wilden.