Vanochtend is het dan wel gelukt om ChatGPT een paar vragen te stellen. Dat was een leuke ervaring. Je kunt de gekste dingen vragen en het programma typt de antwoorden letter voor letter uit. Net echt. Aan het eind kon ik dan ook de neiging om ‘dank je wel’ te schrijven niet onderdrukken. De reactie:
Je bent welkom! Laat het me weten als je nog vragen hebt.
Het anglicisme en de clichématige zin erna laten meteen al veel zien van Chatties schrijfvaardigheid wat me ookk al duidelijk geworden was uit andere reviews (o.a. in Neerlandistiek.nl, NRC, onlangs zelfs de alumni-nieuwsbrief van de VU). Het klinkt allemaal net een beetje stereotiep en houterig, het omgekeerde van creatief, warmbloedig en origineel. Dat beeld werd bevestigd toen ik het programma bevroeg over adviezen.
Ik heb ChatGPT eerst gevraagd hoe je een goed adviesrapport schrijft. Twee keer, met twee verschillende antwoorden, waaraan opviel dat de eerste productgericht was:
Een goed adviesrapport bevat de volgende elementen:
En de tweede procesgericht:
Er zijn een aantal stappen die je kunt volgen om een goed adviesrapport te schrijven:
Een aantal, Chattie? Waarom zo vaag? Wil je niet het goede voorbeeld geven? Of weet je op dat moment nog niet hoe veel het er worden?
Inhoudelijk zijn beide adviezen gelijk op het punt dat mij het meest interesseerde: het gaat om de traditionele opbouw van een adviesrapport, gelijk aan die van academische teksten, en dus eindigend met ‘conclusies en aanbevelingen’. Dat is braaf en conventioneel, maar wel heel beperkt.
Dus vroeg ik ChatGPT vervolgens: wanneer gebruik je het piramideprincipe? Antwoord:
Het piramideprincipe wordt vaak gebruikt bij het schrijven van journalistieke teksten, zoals nieuwsartikelen, maar ook in andere types teksten zoals rapporten of presentaties. Het principe gaat uit van de gedachte dat de meest belangrijke informatie bovenaan de tekst staat, en dat de minder belangrijke informatie naar beneden toe afneemt.
Het idee is dat de lezer snel de belangrijkste informatie kan oppikken, zonder de hele tekst te hoeven lezen. Hierdoor is de tekst efficiënter en makkelijker te lezen.
De piramidestructuur bestaat uit 3 onderdelen:
- De kop, of lede, bevat de belangrijkste informatie en is vaak een samenvatting van het hele artikel.
- De nuttige informatie, of het verhaal, gaat in op de details van de kop en geeft antwoorden op de vragen die de kop oproept.
- De onderste laag bevat de minder belangrijke informatie, zoals achtergrondinformatie of verwijzingen naar andere bronnen.
Het piramideprincipe kan ook gebruikt worden voor presentaties, waarbij de presentator de belangrijkste informatie als eerste geeft en de minder belangrijke informatie aan het einde van de presentatie.
Dat slaat wat mij betreft net de plank mis natuurlijk: de journalistieke oprolbaarheid is niet het piramideprincipe van de adviesrapporten, althans, niet dat van Minto, al is er verwantschap. Verder valt me op dat het in (2) gaat om nuttige informtie, daarmee suggererend dat in de onderste laag niet-nuttige informatie staat. En waar komt dat lede vandaan?
Ik vroeg naar een voorbeeld van een adviesrapport en Chattie ging braaf aan de slag met de ’toekomstige verkeersstructuur in de stad X’. Het voorbeeld leek weggelopen uit een eerstejaars schrijfhandboek, en Chattie bracht in de praktijk wat hij/zij net ervoor aangeraden had. Verder was het wel aardig. Het was kort, en eindigde met:
Dit is een voorbeeld, het zou kunnen zijn dat bij een echt adviesrapport er meer analyse, gegevens, cijfers, grafieken, tabellen, etc. toegevoegd zouden worden aan de tekst.
Haha, ja, nogal.
Ik heb toen Chattie nog om twee adviezen gevraagd, eentje zoals een opdrachtgever in de publieke sector dat net had uitgebracht, en eentje in lijn met mijn aanstaande boek. Wat me opviel:
- Beide adviezen bestonden uit een opsomming van acht elementen, met overlap. Bij allebei stond één sub-advies er twee keer in, net iets anders geformuleerd. (De genummerde opsomming van een zwikje elementen, daar houdt Chattie duidelijk van, want dat kreeg ik elke keer.)
- Beide adviezen eindigden met ‘houd er rekening mee dat’, en dan kwam er nog een soort nabrander. Bij het tweede advies was die wel goed, maar het eerste eindigde halverwege de zin abrupt met een.
- Het ‘echte’ advies was volgens mij inhoudelijk best wel okee (ik zal het de desbetreffende adviseur eens vragen), alleen liep het jaren achter. Het klonk alsof de geadviseerde er nog mee moest beginnen, en dat is niet zo, het is al veel verder. Dat is op zich in de algemene media bekend, maar dat weet ChatGPT niet: het heeft geen toegang tot actuele gegevens. Dat beperkt de bruikbaarheid voor adviseurs natuurlijk enorm.
- Het sportadvies bevatte een gek moeilijke term: cardiovasculaire oefeningen. Aan zoiets kun je merken dat het programma niet echt een lezer voor ogen heeft. Het ging om ‘oefeningen die je hart en bloedvaten gezond houden, zoals wandelen, hardlopen, fietsen of zwemmen’. De doelgroep van mijn boek noemt dat echt niet zo, zelfs geen cardio – de sportschoolterm. Maar sowieso had ChatGPT mijn vraag net niet helemaal goed begrepen. Ik had gevraagd hoe je goed blijft in je sport als je ouder wordt, en het antwoord ging meer in op hoe blijf je gezond als je ouder wordt – opnieuw de meer conventionele, stereotiepe opvatting: sport als middel om gezond te blijven, niet als doel op zich.
ChatGPT is leuk, vermakelijk, vast ook wel nuttig, maar het is niet iets waar ik voor mijn vak bang van hoef te worden. ChatGPT gaat het menselijke adviesschrijfwerk niet overnemen. Daarvoor zijn de teksten te clichématig, conventioneel, weinig creatief, onpersoonlijk, stijfjes en verouderd.