Tsja, het is wat, taal en kerst. Sinds de nieuwste spellingswijziging is kerst met een kleine letter en Kerstmis met een grote (bron), als het tenminste het feest is en niet de mis, en alsof dat nog niet genoeg is, is het al een aantal jaren schrikken dat Jezus niet meer in een kribbe geboren is, maar in een voederbak. Hartstikke goed, die nieuwe bijbelvertaling – op dat ene woord na. Nouja, toegegeven, ook ‘en het geschiedde in die dagen’ vond ik prachtig, en dat is gewoon ‘in die tijd’ geworden. Maar ik begrijp dat verandering nodig was – en een beetje auw doet.

Maar afgelopen kerstnacht, in onze plaatselijke PKN-gemeente, kreeg ik toch echt bijna de slappe lach van de vertaling, ondanks dat de kribbe weer terug was. Enerzijds werden de herders ‘ongelofelijk bang’; anderzijds zongen de engelen over ‘mensen des welbehagens’. Zoiets heet een stijlbreuk: ‘ongelofelijk bang’ is informeel, maar ‘des welbehagens’ is archaïsch en formeel: het is een genitief, een naamvalsconstructie die niet meer actief gebruikt wordt in het Nederlands. Kort na elkaar botst dat, en beide stijlen kunnen nooit voor één publiek optimaal zijn. Daarom wordt aangeraden stijlbreuken op te lossen: één van de twee stukken herschrijven.

Die genitief staat in de oude NGB-vertaling, maar daar zijn de engelen niet ‘ongelofelijk bang’, nee, zij ‘vreesden met grote vreze’. En ‘ongelofelijk bang’ zijn ze zelfs in de nieuwe vertaling niet, daar ‘schrikken ze hevig’ (kennelijk had de dominee zelf wat gemaakt?). En daar zijn de ‘mensen des welbehagens’ ‘de mensen die hij (God) liefheeft’. In beide gevallen is de stijlbreuk weg.

Ik moet zeggen: de stijlbreuk werkte op mijn lachspieren. Maar misschien was het wel expres, zo realiseerde ik me later. Want herders zijn gewone kerels uit het volk, en ik kan me voorstellen dat engelen archaïsch taalgebruik bezigen. Dan is het dus een functionele stijlbreuk. In taal is vrijwel niets zwart-wit fout óf goed – ook stijlbreuken niet!

Bron bijbelvertalingen: Oude en nieuwe vertaling van het kerstverhaal naast elkaar

In de zaterdagbijlage van NRC Handelsblad van afgelopen zaterdag staat een artikel over weblogs, ‘Digitale zeepkisten’. Weblogs worden erin beschouwd als burgerjournalistiek, en in het artikel staat de vraag centraal in hoeverre die burgerjournalistiek de professionele vervangt. Weblogs komen dan in de plaats van bijvoorbeeld het TV-journaal of de krant. En dat is op z’n minst twijfelachtig, zo is de teneur, want niet alle weblogs zijn goed.

Denkfout en/of impliciete aanname in het artikel is dat álle weblogs burgerjournalistiek zijn of willen zijn. Het artikel begint met ‘Nederland telt ongeveer een miljoen bloggers. Op internet kunnen zij de pet van journalist opzetten’. Dat kunnen is enige relativering, maar daar blijft het verder bij: de suggestie is dat ons land een miljoen burgerjournalisten kent. Het eerste voorbeeld in het artikel is van een man die er ’s avonds met z’n camera op uittrekt om lokaal nieuws vast te leggen voor zijn weblog, en de kop van een kader met een aantal getallen is bijvoorbeeld ‘Webbloggers coveren ook grote nieuwsontwikkelingen’.

Maar dat is onzin. Niet elk weblog is journalistiek, zelfs niet journalistiek bedoeld. Je hebt inderdaad zeer journalistieke blogs, maar ook nog enkele andere vormen, bijvoorbeeld:

• Gewoon de dagelijkse wissewasjes van iemand, al dan niet in bijzondere omstandigheden. Niet te vergelijken met krant of journaal, maar met het dagboek of reisverslag van vroeger – denk aan het klassieke scheepsjournaal. Ons eigen blog over de Afrika-fietsreis viel vooral in deze categorie, al heb ik een enkele geprobeerd iets journalistieker te schrijven over de landen die we bezochten.
• Vakinhoudelijke blogs, zoals dit. Ook niet bedoeld als algemene journalistiek, maar meer in de richting van de vakbladen.
• ‘Corporate’ en andere zakelijke blogs, die, soms onder wat journalistiekere dekmantels, uiteindelijk een commercieel doel hebben. Te vergelijken met reclameblaadjes en nieuwsbrieven.
• Het weblog met columns – staat weliswaar ook in de krant, maar zou je toch geen hard-core journalistiek noemen. Het gaat niet zozeer om de feiten en de dagelijkse gebeurtenissen, maar om een reflectie daarop. Overigens komt deze vorm nog wel aan de orde in het artikel, maar niet heel positief: GeenStijl wordt aangehaald als voorbeeld.
• Het weblog dat vooral leuke internetdingetjes op een rijtje zet, dus vooral bestaat uit links naar interessante sites, eventueel voorzien van enig commentaar. Bieslog was er een voorloper in. Dit type heeft geen traditionele tegenhanger, al lijkt het wel een beetje op een catalogus of de TV-gids.
• Het ‘doorkopieerblog’, dat van een bepaald onderwerp alle nieuwsberichten verzamelt en overzichtelijk op een rijte zet. Wel journalistiek, maar geen origineel nieuws, en meer te vergelijken met een thematische knipselkrant dan met het dagblad. Ik volg zelf bijvoorbeeld zo’n blog over The Who en eentje over Ethiopië.

Dus: niet alle weblogs zijn burgerjournalistiek, en het omgekeerde geldt ook: niet alle burgerjournalistiek is te vinden op weblogs. Op bijvoorbeeld discussieforums is ook veel ‘wisdom of the crowds’ af te tappen. Een kritiekloze houding is daarbij niet op zijn plaats. Maar ach, bij het lezen van een willekeurige krant toch ook niet?

In het boek Overtuigen op één A4. In zes stappen naar een overtuigende tekst staat één hoofdstuk waar ik meteen met grote interesse naar doorbladerde: de ethiek rond overtuigen op één A4. Ik heb daar namelijk al een aantal keren over gediscussieerd. Dat was dan als ik werkte voor een organisatie waar van hogerhand nogal werd gehamerd op ‘zet het maar op een A4’tje’. Ik heb altijd gepleit tegen die norm, om twee redenen:

• De roep om korte teksten komt voort uit de behoefte aan efficiëntie. Echter, niet volume op papier is een relevante maat voor beknoptheid en efficiëntie, maar leestijd, of, liever gezegd: de mate waarin een tekst efficiënt leesgedrag mogelijk maakt. Dat doet een tekst in de eerste plaats door lezergericht en expliciet te structureren. Hét prototype van een tekst die efficiënt lezen mogelijk maakt is de krant: inhoudelijke, vette koppen die snel selecteren mogelijk maken, boven artikelen die zo zijn opgebouwd dat je gaandeweg steeds meer detail tot je neemt, zodat je op elk gewenst moment kunt stoppen met lezen (‘nou weet ik het wel’) zonder de hoofdlijn te missen. Een krant hoeft zodoende niet op één A4 te staan om er toch snel doorheen te kunnen.
  Gerichtheid op volume-op-papier alleen geeft daarentegen allerlei ongewenste uitwassen: klein lettertype kiezen, marge verkleinen, witregels weglaten, structurerende tussenzinnen weglaten… dat kan allemaal niet de bedoeling van: de tekst wordt er slechter leesbaar van, en dat kost juist méér tijd!
• Sommige inhoud is te rijk en te complex om op één A4’tje te passen. Ik zeg dan wel: gelukkig heeft Einstein de relativiteitstheorie niet op één A4’tje uitgelegd, want dat had niemand anders het begrepen! Voor sommige dingen moet en mag je echt de tijd en ruimte nemen om ze goed uit te leggen, en dat kost ruimte. Het lijkt mij niet wenselijk om net te doen alsof een complexe werkelijkheid te reduceren is tot iets wat altijd op een A4’tje past, zeker niet als er op basis van dat papiertje beslissigen genomen moeten worden.  

Zet het maar op één A4! (bron: engelfriet.net)

Als ik ze goed begrijp, zijn de schrijvers van Overtuigen op één A4, Michiel Boswinkel en Joep Jaspers, het hier wel mee eens. Afgezien van in de titel speelt het volumecriterium in het boek niet zo’n rol. Ze betogen vooral hoe belangrijk het is om in je tekst ‘focus’ aan te brengen. En daar ben ik het weer mee eens. Ik noem het zelf anders, ik heb het over lezer-/publieks-/klantgerichtheid en een daarop af te stemmen hoofdboodschap die vervolgens onderbouwd of uitgewerkt wordt – maar dat komt allemaal op hetzelfde neer. Er is dan ook in het boek niet veel nieuws onder de zon.

Behalve dan het gedeelte over ethiek (epiloog, p. 111 en 112). Daarin gaat het helemaal niet om de punten die ik hierboven noemde, dus over de bezwaren van alles op één A4’tje persen. Het gaat er over de ethiek van het aanbrengen van focus. Ook die discussie ken ik: of het niet manipulatief is om een tekst op te hangen aan één hoofdboodschap en daar argumenten voor aan te dragen? Nee, zeggen de auteurs, als je maar niet oneigenlijk argumenteert, dus de gegevens manipuleert of drogredenen gebruikt. Selecteren en kiezen moet, anders kun je sowieso niet schrijven. En je mag je eigenbelang een rol laten spelen: je wilt immers beïnvloeden. Het is aan de lezer om de inhoud kritisch te beoordelen. Helemaal mee eens.

Maar waar gaat het boek nou over? Gaat het over zo schrijven dat je tekst op één A4 past, of over focusgericht schrijven in het algemeen? Volgens mij over dat tweede. En als je dat allemaal maar goed doet, wordt je tekst kort. Maar of-ie dan op één A4’tje past, dat zie je dan verder wel. De titel is dus wat misleidend. Gelukkig maar. Want beknopt, to-the-point, overtuigend en lezergericht schrijven, daar ben ik helemaal voor. Maar A4-dwang, daar houd ik niet van.

– Impressie van mijn Afrikaanse inspiratiebijeenkomst, 3 september in het Wereldmuseum –

Vorige week woensdag heb ik in de bovenzaal van het Wereldmuseum in Rotterdam een presentatie gegeven naar aanleiding van mijn fietsreis door Afrika van eerder dit jaar, en ter inspiratie van mijn zakelijke netwerk: opdrachtgevers, vakgenoten, collega’s en aanverwanten.  

Het publiek

De plek symboliseert voor mij de relatie tussen ‘uit’ (de wereld, Afrika) en ’thuis’, Rotterdam: de zaal biedt een schitterend uitzicht over de Maas, met onder andere de Erasmusbrug en Hotel New York vol in zicht. Een betere plek voor zo’n presentatie kon ik me niet indenken, en de reacties van de bezoekers waren zeer positief.  Ook het regel- en organisatiewerk vooraf ging vlot, makkelijk en met een aangename persoonlijke touch. Een aanrader dus!

De vorm van mijn presentatie was met een knipoog naar eigen werk: ik paste de principes toe voor het maken van een presentatie die ik zelf zo vaak train en die ik in onder andere Adviseren met Perspectief beschrijf: zeven actiegerichte boodschappen, alle gevisualiseerd, met een nadrukkelijke structuur en voorzien van een overkoepelende hoofdboodschap. Dat is natuurlijk niet zomaar geweest: ik geloof erin dat dit een uitstekende manier is om een presentatie publieksgericht te maken. Ik merkte bij het maken zelf maar weer eens hoe zeer die eis van actiegerichtheid dwingt tot echt goed doordenken wat de boodschap is. Zonder die eis had ik makkelijk kunnen blijven steken in navelstaarderij, bijvoorbeeld ‘het duurde na mijn thuiskomst zeven weken voor ik fysiek hersteld was’. Ja…. dus? Wat heeft iemand daaraan die nooit zal peinzen over een lange fietsreis? ‘Zorg dat je jezelf voldoende gelegenheid tot rust en herstel geeft’ – aha! Dát is praktisch en het geldt voor ons allemaal!

De inhoud was, zo begreep ik uit reacties na afloop, verrassend, en stof tot nadenken. Veel aanwezigen hadden een meer standaard verhaal verwacht over Afrika, met daarin de wilde dieren en de exotische volkeren bijvoorbeeld. Of een hoofdboodschap die met fietsen te maken had. Al in mijn inleiding haalde ik de Afrikaanse stereotypen onderuit. In plaats daarvan ging het onder meer over het belang van galant gedrag, inspraak en medezeggenschap, rust en herstel, mens- en contactgerichtheid, het bewaken van eigen en andermans grenzen en de inspiratie die de reis me vooraf en naderhand gaf.

Natuurlijk ging het ook over hoe lang het was en hoe ver, maar steeds met een link naar hoe lang en hoe ver het ook in het dagelijks leven en in het werk kan zijn of lijken. En over wat ik in Afrika heb geleerd over hoe daarmee om te gaan. Reclame voor meedoen aan de Tour d’Afrique was het wellicht niet, maar ik hoop wel dat duidelijk is geworden hoe bijzonder de ervaring was.

Met mijn hoofdboodschap maakte ik de cirkel rond. Het was een inspirerend Afrikaans begrip, Ubuntu, of, actiegericht geformuleerd: ‘doe meer ubuntu’. Het overkoepelde de zeven boodschappen. Het was algemener en breder dan alleen iets over fietsen. Bovendien legde het uit waarom ik deze bijeenkomst georganiseerd had: omdat ik erin geloof dat het goed is voor iedereen, dus ook voor mij, om ‘goede dingen’ te doen die ten bate komen van de gemeenschap waar ik deel van uitmaak, en die mijn relaties met anderen bevestigen. Zelfs als ik er geen direct en misschien zelfs helemaal geen commercieel belang bij heb. Ubuntu wil zeggen dat je je er bewust van bent deel te zijn van een groter geheel, zodat dat wat je doet voor dat grote geheel ook goed is voor jezelf. Daar mag je op vertrouwen. In het Afrikaanse zakenleven wordt ubuntu wel gehanteerd als principe voor verantwoorde en gezonde bedrijfsvoering.

Louise bij het welkom

Ubuntu wil niet zeggen: jezelf wegcijferen ten behoeve van anderen. Dat heb ik dan ook afgelopen woensdag niet gedaan. Ik heb ervan genoten: van de voorbereiding, de uitvoering en de aanwezigheid van mijn zakelijke ‘grotere geheel’. Ik hoop oprecht dat ik iets van mijn eigen inspiratie en van de bezieling die uitgaat van Afrika heb kunnen doorgeven.

Meedoen aan de Tour d’Afrique was voor mij, ondanks alles, een geweldige ervaring, waar ik dagelijkse energie uit put. En waar ik ook nog over schrijf. Publicaties zal ik op dit weblog aankondigen. Als je de bijeenkomst hebt gemist, kun je door te lezen dus toch nog wat meekrijgen.

Louise