Er bleek zonder dat ik het wist een relatie te zijn tussen twee van mijn posts van de laatste weken, namelijk  die van vorige week maandag over het interview in NRC Handelsblad met Peter Zuijdgeest en die van 7 september over de geboorte van de term jip-en-janneketaal: Peter Zuijdgeest is de geestelijk vader van die term!

Soms lijkt het een kleine wereld. Ik had, zoals ik op 7 september schreef, een ingezonden brief gestuurd naar de redactie van Onze Taal over dat ik jip-en-janneketaal al kende vóór 2002, dus voordat Bas Eenhoorn hem in de Tweede Kamer introduceerde. Een redacteur van Onze Taal had het interview met Zuijdgeest beter gelezen dan ik, of liever gezegd: hij had niet, zoals ik, het biografische kadertje over het hoofd gezien. Daarin staat:

Van 1987 tot 1991 was [Zuijdgeest] beleidsvoorlichter bij de gemeente Voorburg, waar Bas Eenhoorn (VVD) destijds burgemeester was. Voor zijn cursus Begrijpelijk Schrijven maakte Zuijdgeest reclame met een affiche: Burgemeester Eenhoorn schrijft begrijpelijk. Vindt hij. Maar begrijpelijk voor wie? Jip en Janneke of Einstein?

Ik heb het Peter Zuijdgeest even gevraagd, en inderdaad: hij bedacht die poster in 1988, de cursus werd een groot succes en kreeg landelijke bekenheid. De term ook, want in de jaren negentig had die zich van deze context losgezongen en leerde ik hem bij McKinsey kennen. De postertekst was bij Eenhoorn goed blijven hangen, en zo kon deze jip-en-janneketaal in de politiek introduceren. Inmiddels is het een staande uitdrukking. Lijkt me erg leuk, om als bedenker van zo’n postertekst je geesteskind jaren later een eigen leven te zien leiden!

In Onze Taal van deze maand staat een erg leuk artikel over de taal van Jip en Janneke. De échte taal van dat tweetal, zoals opgeschreven door Annie M.G. Schmidt. Jip-en-janneketaal is ook een uitdrukking geworden die staat voor eenvoudige, heldere teksten, en in die zin een ideaal voor zowel overheid als bedrijfsleven. Het artikel laat zien hoe goed geschreven de Jip en Jannekes zijn, dus dat ideaal is terecht.

Maar er staat in het artikel wel iets wat mijn in de pen deed kruipen. Super belangrijk is het niet, maar het is te leuk om te laten liggen. Ik heb inmiddels de volgende ingezonden brief gestuurd aan de redactie:

In het kader op bladzijde 246 (en overigens ook in het artikel zelf, p. 244) wordt de geboorte van de term jip-en-janneketaal in 2002 verondersteld, met Bas Eenhoorn als geestelijk vader. Het kan best zijn dat de term toen in de politiek is geïntroduceerd, en daarmee bekend is geworden bij een breed publiek. De uitdrukking bestaat echter al langer.

Ik hoorde hem voor het eerst in de laatste jaren van de vorige eeuw, toen ik werkte voor een gerenommeerd adviesbureau. Eén van de consultants met wie ik werkte, had een plaatje van Jip en Janneke bij zijn bureau hangen. Hij vond leesbaar schrijven voor zijn cliënten zeer belangrijk, en dit plaatje hield hem bij de les om dat schrijven toch vooral simpel te houden.

Misschien is het geen toeval dat juist een VVD’er de term in de politiek bracht. De VVD heeft immers van oudsher de nauwste banden met de top van bedrijfsleven. Voor Eenhoorn geldt dat zeker: hij werkte, in diezelfde tijd als ik, voor adviesbureaus. Wellicht heeft hij de uitdrukking daar opgepikt?

Het is in ieder geval niet het enige voorbeeld van een trend op schrijfgebied waarin het bedrijfsleven voorop loopt, en de politiek/overheid volgt. Even later gebeurde dat bijvoorbeeld met de drang tot korte stukken: ‘zet het maar op een A4’tje’.

De consultant met het Jip-en-Janneke-plaatje heeft het geschopt tot pagina 90 van mijn boek Adviseren met perspectief, over adviesrapporten. De eerste druk daarvan is weliswaar pas in de herfst van 2002 verschenen, maar neem van mij aan dat het manuscript naar de uitgever was voordat Eenhoorn het in de kamer over Jip-en-Janneke-taal had.

Vorige week kreeg ik een leuk geval van hypercorrectie toegestuurd (dank, Titus!). Veel mensen weten dat er iets is met ‘groter als’. Dat mag niet, dat is fout, nouja, zo fout is het niet, maar volgens de officiële schoolmeesterregels van het Nederlands moet het ‘groter dan’ zijn (zie het genuanceerde advies van de Taalunie).

Aangezien velen van ons van nature ‘groter als’ zeggen, hebben ook velen de ervaring dat daar erg heftig op gereageerd kan worden: ‘je moet niet ‘groter als’ zeggen, het is ‘groter dan’, stommerd!’ Misschien is het daarom dat er mensen zijn die een soort als-allergie ontwikkeld hebben. Zij zeggen rustig ‘even groot dan’ – hypercorrect.

Ik heb één keer gewerkt voor een bedrijf waarvan de baas heel het woord als in de ban had gedaan: dat mocht niet in teksten voorkomen. Nee, ook niet in de betekenis wanneer of indien, want dan moet het door één van die woorden vervangen worden. Onzin, maar goed, sommige mensen hebben nou eenmaal sterke gevoelens over bepaalde taalverschijnselen.

Zo iemand schrijft kennelijk bij Dunea Duin en Water. Want in een ‘aan de bewoner(s) van dit pand’ gericht briefje staat:

In verband met werkzaamheden aan ons leidingnet wordt de toevoer van drinkwater afgesloten op woensdag 12 augustus van 9 tot 14 uur. Of zoveel korter of langer dan nodig. Wij raden u aan wat drinkwater voor consumptie in de koelkast te zetten.

Erg leuk: het drinkwater wordt korter of langer dan nodig afgesloten. Niet alleen hypercorrect, maar ook nog eens de betekenis precies verkeerd om. Knappe prestatie! En met als is echt helemaal niks mis…

(langerals laat het origineel zien; ‘kookadvies’ is ook niet de meest gelukkige titel, maar goed.)