Er is al een boel gezegd en geschreven over het taalgebruik in deze politiek turbulente periode. Eén van de meest interessante dingen vind ik dat iets wat vanzelf spreekt, niet gezegd of opgeschreven hoeft te worden. Daarom vind ik het zorgelijk dat er in het regeerakkoord staat dat Nederland internationale verdragen zal respecteren, en dat er vooral in CDA-kringen zo vaak herhaald wordt dat er niet getornd zal worden aan de vrijheid van godsdienst en dat iedereen gelijke kansen heeft, ongeacht religie of afkomst. Ik snap wel waar het vandaan komt natuurlijk, maar het is wel erg.

Maar goed, ik wil niet in herhaling vallen. Ik wil één observatie toevoegen daaraan, over het gebruik van het woord toonaangevend. In de presentatie van het regeerakkoord afgelopen donderdag gebruikten Rutte en Verhagen het allebei. Verhagen zei:

Zodat Nederland een ambitieus en toonaangevend land blijft in Europa en de wereld

Rutte:

We hebben alles in huis om een land te zijn dat toonaangevend is in de wereld.

Volgens mij kun je niet zomaar ’toonaangevend’ zijn. Je bent toonaangevend in iets. Uit de context valt nog wel af te leiden dat het gaat om iets wat met economische groei door internationale gerichtheid te maken heeft, maar dat is nogal vaag en impliciet. Zeker bij Verhagen, die het drie zinnen later heeft over ontwikkelingssamenwerking – iets waarin door bijna een miljard te bezuinigen Nederland juist minder toonaangevend wordt, lijkt me. Dus dan weet ik het niet meer.

Toonaangevend, uh, okee, maar waarin dan? Ik ben niet de enige die erop wijst dat uit het akkoord nou niet bepaald veel visie spreekt. Dat blijkt al uit het gebruik van dit ene woord.

De afgelopen week hadden we Canadese vrienden te logeren. Erg gezellig – en erg veel Engels gepraat dus. Nou doe ik dat op zich wel vaker, en mijn Engels is best wel okee. Maar afgelopen week liep ik toch weer tegen een paar dingen aan waardoor ik dacht: wat lastig toch, vertalen.

Het eerste probleem is dat ik in het Engels heb gepraat over dingen waar ik het vrijwel nooit in het Engels over heb, en dus ook de woordenschat niet voor heb. Heb ik ooit buiten Nederland over kieviten gepraat, ze gezien zelfs ooit? Dus hoe leg je dan uit dat er twee van die vogels daar bezig zijn ‘some sort of bird of prey’ weg te jagen – want dat zagen we bij Ouddorp zaterdagnamiddag? De roofvogel was een buizerd,  maar is dat nou buzzard of niet? En wat is waterhoentje? Anders gezegd: in het domein ‘Nederlandse vogels’ ontbreekt het mij aan Engelse woordenschat. En dat is toch wezenlijk als je hier een béétje om je heen kijkt…

Waterhoentje is moorhen en kievit is lapwing – het woordenboek helpt. Anders is dat bij woorden met een sterke culturele lading. De woordenboekvertaling zegt dan eigenlijk niet zo veel. Ik heb zaterdag proberen uit te leggen wat het Humanistisch Verbond is (want ik hield daarvoor zondag een lezing). Humanistic alliance okee, maar dat dat een soort kerk-achtige structuur heeft aangenomen als een gevolg van de compertmentalization (verzuiling) van onze samenleving na de oorlog, dat wordt al een stuk lastiger, en voor woorden als zingeving en levensbeschouwing heeft het Engels vreemd genoeg ook geen woorden die ‘onze’ lading dekken.

Over en in je eigen land in een vreemde taal moeten praten – knap lastig! Ik vond het af en toe een hele inspanning. Maar wel leuk! En ik heb een paar woordjes geleerd. Al weet ik niet of lapwing en moorhen blijven hangen. Misschien als ik ze ooit in Engeland zie?

Vorige week hield ik een speech op een bijeenkomst waar ook bekenden van mijn broer waren. Na afloop werd deze erop aangesproken: ‘jouw zus kan ook al goed spreken in het openbaar’. Ze zagen een overeenkomst die inderdaad volgens ons tweeën niet toevallig is, en die we ook van geen vreemde hebben: pa’s genen werken door.

Iets erfelijks moet het wel zijn, als dat kan, want ik heb mijn vader nooit zien of horen speechen. Toen ik de leeftijd daarvoor had, was hij al ziek. Hij heeft mij dus niet persoonlijk het goede voorbeeld kunnen geven; ik moest het doen met zijn faam en de verhalen.

Toch weet ik dat ik op hem lijk als ik een groep toespreek. Ik herinner me nog één van de eerste keren dat ik hoorcollege gaf, iets uitlegde met een gebaar, en het door een hoekje van m’n hoofd schoot: ‘Net m’n vader’.

Maar hoe weet ik dat? Hooguit via het indirecte voorbeeld van mijn (veel oudere) broer. Die heb ik wel een aantal keren horen speechen, en hij kan dat inderdaad hartstikke goed. Of hij en ik daarin op elkaar lijken, kan ik slecht beoordelen, maar ik denk dat er zeker een overeenkomst te zien is. Dus dan hebben we het allebei van onze pa, maar ik via een tussenstap.

Alledrie geven we onderwijs: mijn vader was onderwijzer en hoofd van een school (zoals dat toen nog heette), broer Ko ook, maar toen heette dat al leraar en directeur. Inmiddels is hij onder andere auditor en assessor in het onderwijs. Ik geef trainingen en college. Ook dat is natuurlijk geen toeval.

Misschien is het simpelweg een geval van: het bloed kruipt waar het niet gaan kan?
In ieder geval: bedankt, pa!