De afgelopen week hadden we Canadese vrienden te logeren. Erg gezellig – en erg veel Engels gepraat dus. Nou doe ik dat op zich wel vaker, en mijn Engels is best wel okee. Maar afgelopen week liep ik toch weer tegen een paar dingen aan waardoor ik dacht: wat lastig toch, vertalen.

Het eerste probleem is dat ik in het Engels heb gepraat over dingen waar ik het vrijwel nooit in het Engels over heb, en dus ook de woordenschat niet voor heb. Heb ik ooit buiten Nederland over kieviten gepraat, ze gezien zelfs ooit? Dus hoe leg je dan uit dat er twee van die vogels daar bezig zijn ‘some sort of bird of prey’ weg te jagen – want dat zagen we bij Ouddorp zaterdagnamiddag? De roofvogel was een buizerd,  maar is dat nou buzzard of niet? En wat is waterhoentje? Anders gezegd: in het domein ‘Nederlandse vogels’ ontbreekt het mij aan Engelse woordenschat. En dat is toch wezenlijk als je hier een béétje om je heen kijkt…

Waterhoentje is moorhen en kievit is lapwing – het woordenboek helpt. Anders is dat bij woorden met een sterke culturele lading. De woordenboekvertaling zegt dan eigenlijk niet zo veel. Ik heb zaterdag proberen uit te leggen wat het Humanistisch Verbond is (want ik hield daarvoor zondag een lezing). Humanistic alliance okee, maar dat dat een soort kerk-achtige structuur heeft aangenomen als een gevolg van de compertmentalization (verzuiling) van onze samenleving na de oorlog, dat wordt al een stuk lastiger, en voor woorden als zingeving en levensbeschouwing heeft het Engels vreemd genoeg ook geen woorden die ‘onze’ lading dekken.

Over en in je eigen land in een vreemde taal moeten praten – knap lastig! Ik vond het af en toe een hele inspanning. Maar wel leuk! En ik heb een paar woordjes geleerd. Al weet ik niet of lapwing en moorhen blijven hangen. Misschien als ik ze ooit in Engeland zie?

Vorige week hield ik een speech op een bijeenkomst waar ook bekenden van mijn broer waren. Na afloop werd deze erop aangesproken: ‘jouw zus kan ook al goed spreken in het openbaar’. Ze zagen een overeenkomst die inderdaad volgens ons tweeën niet toevallig is, en die we ook van geen vreemde hebben: pa’s genen werken door.

Iets erfelijks moet het wel zijn, als dat kan, want ik heb mijn vader nooit zien of horen speechen. Toen ik de leeftijd daarvoor had, was hij al ziek. Hij heeft mij dus niet persoonlijk het goede voorbeeld kunnen geven; ik moest het doen met zijn faam en de verhalen.

Toch weet ik dat ik op hem lijk als ik een groep toespreek. Ik herinner me nog één van de eerste keren dat ik hoorcollege gaf, iets uitlegde met een gebaar, en het door een hoekje van m’n hoofd schoot: ‘Net m’n vader’.

Maar hoe weet ik dat? Hooguit via het indirecte voorbeeld van mijn (veel oudere) broer. Die heb ik wel een aantal keren horen speechen, en hij kan dat inderdaad hartstikke goed. Of hij en ik daarin op elkaar lijken, kan ik slecht beoordelen, maar ik denk dat er zeker een overeenkomst te zien is. Dus dan hebben we het allebei van onze pa, maar ik via een tussenstap.

Alledrie geven we onderwijs: mijn vader was onderwijzer en hoofd van een school (zoals dat toen nog heette), broer Ko ook, maar toen heette dat al leraar en directeur. Inmiddels is hij onder andere auditor en assessor in het onderwijs. Ik geef trainingen en college. Ook dat is natuurlijk geen toeval.

Misschien is het simpelweg een geval van: het bloed kruipt waar het niet gaan kan?
In ieder geval: bedankt, pa!

De afgelopen weken kon ik steeds na het methodencollege het praktische advies uit het in die week behandelde artikel hier presenteren. Deze week lukt dat echter niet. We bespraken een artikel van Mirna Pit over de vier ‘causale connectieven’ (zoals dat heet) uit de titel van deze post. Want wanneer gebruik je want en wanneer (en waarom) omdat, om maar één keuzemogelijkheid te noemen?

De ‘gemakkelijke’ antwoorden daarop voldoen niet; anders gezegd: er is nog geen uitleg die het verschil tussen die twee woorden sluitend verklaart. In het artikel dat wij lazen, wordt een (tamelijk ingewikkelde) poging gewaagd in termen van ‘subjectiviteit’.

Maar daar heeft een taalgebruiker niets aan. Voor moedertaalsprekers is de afweging sowieso geen problematische. Voor leerders van het Nederlands als vreemde taal kan dat wel zo zijn. Maar dan is Pits uitleg te ingewikkeld.

En dan? Nou, je kunt erover twijfelen of het artikel dan nog wel taalbeheersing is, want die Letteren-discipline zou toch gericht moeten zijn op het oplossen van problemen die met talige communicatie te maken hebben. Nou is daar soms fundamenteel onderzoek voor nodig, dus het is niet ‘fout’ als een taalbeheersingsartikel eens niet zo praktisch is. Maar wel jammer voor dit weblog. Want geen tip vandaag.