Categorie archieven: Opvallend

Precies! Bedoel ik ook!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Eergisteren schreef ik over ‘strijken en rennen’ als effectieve probleemoplossende schrijfstrategieën. Als ik op dat moment de weekendkrant al helemaal uit had gehad, had ik er meteen iets daaruit aan kunnen verbinden. Ik las het desbetreffende artikel pas gisteren, en toen schoot ik in de lach: daar zegt iemand precies wat ik ook bedoel!

Het gaat om ecoloog Marten Scheffer, die in de Wetenschapsbijlage van de NRC geïnterviewd wordt over plotselinge omslagen. Het artikel begint zo:

creativiteit1Daar ben ik het helemaal mee eens. Het doet me denken aan die keer dat ik hoorde hoe er bij een van de vakgroepen waar ik wel eens voor heb gewerkt gesignaleerd werd dat de studenten onvoldoende ‘lef’ hadden om interessante uitspraken te doen. Tot mijn verbazing leidde dat ertoe dat er een extra methodologievak bijkwam in de opleiding. Dat kwam op mij over als het paard achter de wagen spannen. Overigens, juist dat lef zeggen pas afgestudeerden in rap tempo (praktijkshock!) te moeten ontwikkelen in hun eerste baan.

En tegen het eind staat er dit:

creativiteit2creativiteit3We delen niet alleen een inspiratiebron, aan het einde zegt Scheffer precies wat ik eergisteren ook wilde zeggen: dat werkgevers tolerant moeten zijn als je andere dingen doet dan achter de computer blijven zitten, omdat je strijkend of rennend, of pokend in een kampvuurtje, betere ideeën krijgt.

Freewriting in de ACT – verslag opleiding

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Zoals ik hier ook heb verteld (zie bijvoorbeeld de laatste post), gaf ik afgelopen voorjaar een vak over communicatie-advies. Toen ik het college voorbereidde over hoe je als adviseur je eigen instrument bent en dat het daarom dus goed is dat instrument te ‘onderhouden’ door te reflecteren en aan jezelf te werken, bedacht ik: ‘hmm, eigenlijk wel tijd om dat zelf ook weer eens te doen’.

Daarna leek het maar weer eens alsof het balletje automatisch ging rollen: even later sprak ik op een ander soort bijeenkomst iemand die enthousiast vertelde over de opleiding in ACT, Acceptance and Commitment therapie, die ze bij SeeTrue gedaan had. Het sprak mij aan, vooral toen ze vertelde over de humor in de werkvormen, de vele metaforen en de rol van taal. Ik keek op de website van SeeTrue en net op een moment dat mij goed uitkwam zou een opleiding starten op nog geen kwartier fietsen van mijn huis. Alsof het zo moest zijn…

En dat denk ik nog steeds, want de zesdaagse opleiding zit er nu net op en ook ik zal daar enthousiast over verder vertellen. Ik vond het leuk en nuttig. Ik vond het leerzaam, met een goede docent (Kees Dullemond), ik vond de groep heel fijn en het heeft me persoonlijk meer gebracht dan ik had verwacht. Dat laatste is dus inderdaad die gehoopte stap vooruit op het gebied van werken aan mezelf, sowieso goed, maar zeker in mijn rol als adviseur. Als ik het zou moeten samenvatten, is een motto dat ik ken uit een boek, ‘feel the fear and do it anyway’, alleen maar belangrijker voor me geworden: acceptatie is het sleutelwoord.

Maar ook professioneel was de opleiding nuttig. Ik wist vooraf niet hoe het zou zijn om als niet-hulpverlener en niet-psycholoog mee te doen, maar dat ging prima. Hooguit was de slotdag, met casussen uit de diverse praktijken van de deelnemers, een tikje ver-van-mijn-bed-show af en toe. Maar ook voor mijn werk zijn de ACT-inzichten relevant. Bij schrijven spelen emoties en gedachten een rol die alleen maar in iemands hoofd zitten, zoals bijvoorbeeld de vele moetens en mag-niets rond schrijven zelf, maar ook bijvoorbeeld bij het vermijden in de schrijfsamenwerking.

Ook ik heb op die slotdag een casus ingebracht, of althans, ik heb een experiment gedaan: ik heb de groep gevraagd 5 minuten freewriting te doen. Terzijde: vanwege de rol van mindfulness in de ACT bedacht ik voor het eerst dat je freewriting ook ‘mindful schrijven’ zou kunnen noemen. Daarna heb ik ze gevraagd of ze hun verstand zich met dat schrijven hadden horen bemoeien. Ik doe namelijk wel eens freewriting met trainingsgroepen en ik krijg dan regelmatig te horen dat de schrijvers helemaal niets horen. Ik hoor zelf mijn verstand of interne criticus zich luid en duidelijk met het schrijven bemoeien, in van die opmerkingen als ‘wat een hanepoten’ of ‘het wil weer niet lukken vandaag’ of ‘wat een onzin’ enzo. Is het niet horen daarvan een kwestie van dat het verstand/die criticus zich er niet mee bemoeit of dat iemand niet goed genoeg luistert?

Ik denk dat laatste. Want de groepsgenoten, die het een leuke en verrassende oefening vonden, hoorden hun verstanden wel degelijk. Met kritische opmerkingen, of met sturende. En soms hadden ze die stem gewoon opgeschreven, en dan gaat freewriting in de richting van de ACT-techniek defusie. Leuk ook om er naderhand in die termen met de groep over na te denken. Ik vond het zo een dankbaar experiment!

 

 

Stilistiek en constructies bij (g)een afscheid

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Afgelopen vrijdag nam Arie Verhagen, uh, nee, géén afscheid, maar wel zoiets, als hoogleraar taalkunde aan de Universiteit Leiden. Hij is pensioengerechtigd maar blijft aan op een voor hem gecreëerde leerstoel (ofzoiets). Arie was ooit (lang geleden) mijn dagelijks begeleider en co-promotor (lees hier over mijn promotieonderwerp) en ik ben ook via hem in Leiden beland, waar ik meer dan tien jaar lang af en toe als inval-docent college heb gegeven, net dit jaar voor het eerst niet.

Ik was op twee manieren betrokken bij zijn afscheid:

  1. Ik ben naar het symposium gegaan dat vrijdag voor hem georganiseerd was: Neerlandistiek met stijl. Sociaal was dat leuk want er waren een boel mensen die ik lang niet had gezien: mijn Leidse collega’s, andere vakgenoten en mensen van ‘vroeger’ – ik noem mijn tijd als promovendus wel eens mijn vorige leven, nou, uit dat leven zag ik dus wat oude bekenden.
    Inhoudelijk moet ik bekennen dat ik het nogal een ver-van-mijn-bed show vond. De lezingen die over concrete taalverschijnselen gingen, zoals die van Arie zelf over de volgorde bij citaten, vond ik dan nog wel interessant, maar geen enkele kwam ook maar in de buurt van een praktijkprobleem. De meer theoretische praatjes kon ik nauwelijks volgen en ik heb op een gegeven ogenblik ook geen moeite meer gedaan. Ik moest af en toe heel erg denken aan die oude grap over wiskunde, dat je bij dat vak problemen leert oplossen die je zonder dat vak niet gehad zou hebben. Nou, zoiets dus. Ik ben daar wat ambivalent over: ik vind dat je niet altijd direct nut moet eisen van wetenschappelijk onderzoek, maar dit leek af en toe wel heel erg losgezongen.
    En al weet ik dat wetenschappers wereldvreemd zijn, als er dan eentje vraagt of journalisten zich bewust verdiepen in de afweging tussen want en omdat, val ik toch weer van m’n stoel. Dat verschil, daar zijn hele hordes taalkundigen mee bezig geweest, maar in de praktijk zit niemand er ooit mee. Die keuze maak je intuïtief, en voor taalkundigen is het interessant om die intuïties ‘zichtbaar’ te kunnen maken. Soms leidt dat tot schrijfadviezen; in dit geval is dat niet nodig, althans, niet dat ik weet of ooit ervaar.
    Die opmerking over want en omdat was trouwens na het enige praatje waarbij ik wel een klein haakje aan mijn praktijk kon vinden, namelijk dat van Jaap de Jong over de stijlboeken van de kranten (voorbeeld). Jaap vertelde dat het grootste volume in die boeken ‘m zit in dingen die wij niet onder stijl verstaan, namelijk spelling en interpunctie. Net heel kort geleden vroeg een opdrachtgever aan mij of ik in een training ook aandacht wilde besteden aan stijl, zoals ‘of er na de leden van een opsomming een puntkomma moet of niet’ (richtlijn). Kennelijk is er een groot verschil in begrip van het woord stijl tussen vakspecialisten en (sommige?) leken – iets om op te letten.
  2. Ik heb een stukje geschreven voor de bundel die Arie kreeg overhandigd – althans, dat denk ik, want ik was toen zelf al weg, de dag was me wat te lang in totaal (klein detail: de lezingen waren allemaal in zo’n onderaardse collegezaal zonder daglicht, alleen dat al vind ik zwaar voor mijn lijf, en dat lijf had voor zaterdag nog een grote sportprestatie op het programma staan, dus ik wilde het niet uitputten). Ik heb de bundel dus nog niet gezien en ik heb helaas ook niet kunnen zien hoe blij en verrast Arie was, want wat ik begreep is dat het was gelukt om het echt geheim voor hem te houden. Die verhalen hoor ik hopelijk nog wel een keer. 
    De vraag was om een column te  schrijven over mijn favoriete constructie, een patroon van meer dan één woord met een specifieke betekenis, zoals een uitdrukking of vaste combinatie. Ik heb me maar weer over de lijdende vorm gebogen en een stukje geschreven over diens slechte reputatie als misschien wel de meeste gehate constructie onder zakelijk schrijvers: ‘de grote mag-niet’. Dat nuanceer ik natuurlijk, en ik bepleit dat elke constructie een communicatieve functie heeft en dat goed schrijven veel interessanter is dan voldoen aan een aantal moetens en mag-niets.
    Enfin, dat verkondig ik op dit blog ook regelmatig. Maar ik blijf het roepen – het is nodig!  

PS even later: ja, de bundel is er echt, zie hier.

Complimenten voor boodschaptitels

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Een tijd geleden had ik schrijvers van een nogal weerbarstig, jaarlijks terugkerend rapport met veel data aangeraden om met boodschaptitels te gaan werken: inhoudelijke koppen zoals kranten die ook hebben, die samen de strekking van het verhaal al vertellen – waardoor de inhoudsopgave leest als een mini-samenvatting. 

De schrijvers mailden me vorige week: het rapport met zulke kopjes is nog niet zo lang uit, en ze krijgen er veel complimenten voor! Dat vond ik erg leuk om te horen, want zo vaak hoor ik niet iets terug over hoe een rapport ontvangen word.

Dus: ik loop een klein beetje naast mijn schoenen nu!

Eetadvies en genre-keuze

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Het maakte nogal wat los en ook mij was het niet ontgaan: het interview met de twee vrouwen van The Green Happiness in de NRC van 17 september. Ook ik had me erover verbaasd dat die krant ruimte bood aan zo veel rare adviezen op het gebied van voeding – alsof er daar nog niet al veel te veel van zijn. Er stak een storm van verontwaardigde reacties op (voorbeeld). De NRC schrok daar zelf van, zo blijkt uit het stukje van de eigen ombudsman Sjoerd de Jong, een week later (p. O&D11, ‘Het groene geluk: opgediend en meteen weer doodgekookt’ ).

Wat mij vooral opvalt in dat stukje van de ombudsman is dat de ophef niet alleen een inhoudelijke basis is, maar ook een kwestie is van foute schrijfkeuzes:

  • De door de schrijver van het interview bedoelde ironische toon (tongue in cheek) kwam niet over. Het voorbeeld daarvan in het ombudsman-stukje ‘ze vertellen alleen wat je diep van binnen al wist’, had ik inderdaad ook niet ironisch begrepen. Ik denk dat dat komt omdat ik me goed kan voorstellen dat dat type dieetgoeroes en hun geestgezinden daadwerkelijk zo praten en denken, zonder enig spoor van ironie. (Waren ze maar wat ironischer, konden ze hun kennis maar wat beter relativeren. Dan was voeding niet zo’n soort heilige oorlog als op dit moment.)
  • ‘Het verkeerde genre is gekozen voor een goed onderwerp’, zo meent De Jong. In die wekelijkse lunchrubriek praten de geïnterviewden ‘over zichzelf, hun leven en opvattingen’. Het is bedoeld als een aardig gesprek. Maar dat is niet de geschikte vorm om ’twee diëtisten uitgebreid een radicale, blijkbaar omstreden voedingstheorie te laten verkondigen’. Daar hoort op zijn minst een kritische kanttekening bij. Sowieso, maar al helemaal omdat het artikel online losstaand leesbaar is en het dan al helemaal onzichtbaar is dat het om een lifestyle-stuk gaat.

Het eerste punt, dat lezers niet altijd de door de schrijver bedoelde toon oppikken, dat is een bekend verschijnsel. Het tweede, dat het genre uitmaakt hoe de inhoud van een tekst begrepen wordt, dat hoor je minder vaak. Ik weet bijvoorbeeld wel dat er onderzoek is waaruit blijkt dat het uitmaakt wat lezers onthouden van een tekst, afhankelijk van als welk genre die wordt gepresenteerd: verhaal of nieuwsbericht. Maar ik weet bijvoorbeeld niet wat het uitmaakt om, bijvoorbeeld, dezelfde inhoud als rapport of brief te presenteren. Terwijl dat bij zakelijk schrijven een relevante afweging kan zijn.

Inmiddels zijn de vrouwen van The Green Happiness ook nog eens bij Lubach belachelijk gemaakt vanwege hun vele taalfouten. Nouja, da’s een ander vak dan voeding natuurlijk. 

Kunnen computers schrijven?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Het gaat de laatste tijd in de media regelmatig over het verdwijnen van middenklasse-beroepen door de toenemende robotisering. Eén van de beroepen waar het dan over gaat is dat van journalist: binnenkort, zo zegt men dan, schrijven computers nieuwsberichten (voorbeeld).

Ik geloof daar niks van. Het doet me denken aan hoe ik in 1984 als eerstejaars student bij het vak Algemene Taalwetenschap hoorde dat ‘binnenkort’ computers zouden kunnen vertalen. We noemen wat Google Translate doet toch echt niet ‘kunnen vertalen’, hè, hoe handig het ook is? Ik bedoel: meer dan 30 jaar later is dat ‘binnenkort’ nog steeds niet bereikt. En dat ligt eraan dat computers een heleboel kunnen, maar dat ons vermogen tot schrijven, vertalen, taal iets heel essentieels bevat wat we misschien nog niet eens goed begrijpen, laat staan dat we het computers kunnen leren. In een heel beperkt domein, ja: een weerberichtje opstellen, dat lukt wel. Maar een beetje relevanter en creatiever stuk schrijven, dat wil niet lukken. Er blijft heus werk voor journalisten.

Vind ik dan, en vandaag las ik een stuk op Neerlandistiek.nl waarin Marc van Oostendorp precies dat betoogt, en goed uitlegt: http://www.neerlandistiek.nl/2016/09/kun-je-een-computer-een-relevant-artikel-boek-laten-schrijven/

En nog even over Google Translate dan, dat blijft leuk: wij zijn onlangs naar Frankrijk geweest met verblijf in een AirB&B. Onze gastvrouw reageerde op mijn ongetwijfeld onbeholpen pogingen om in het Frans een mailtje te schrijven met Nederlandse Google-Translate-tekstjes. Zo biechtte ik na ons vertrek op dat we per ongeluk een stokbrood hadden laten liggen bovenop een keukenkastje. Ze mailde terug dat de staf geen probleem was. Staf? Google Translate kwam eraan te pas om dat terug te vertalen, met een beetje zoekwerk, en inderdaad, baguette betekent ook staf!

 

Angstig schrijven

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de Onze Taal van deze maand (nummer 9) staat een interview met Frank Jansen, docent en onderzoeker Communicatie die net afscheid heeft genomen van de Universiteit Utrecht. De kop boven het artikel citeert “De wetenschap is me te bang voor avontuur” en verderop in het artikel zegt hij, nadat het is gegaan over populariseren, aantrekkelijk schrijven voor een breed publiek:

Voor die niet-wetenschappelijke manier van schrijven is tegenwoordig minder aandacht. De gemiddelde student leert eigenlijk alleen maar de strikt wetenschappelijke aanpak. Dat komt misschien doordat het academisch bedrijf angstig geworden is, bang voor wat buiten de regels valt.

 Jansen heeft het over het schrijven door wetenschappers, hij is zelf een bevlogen populariseerder. Maar wat hij schrijft, herken ik helemaal in het anders-dan-wetenschappelijk schrijven van academici als buiten de universiteit aan het werk gaan: ze hebben maar één manier geleerd, de strikt-wetenschappelijke, en daar klampen ze zich angstig aan vast. En dat is inderdaad heel anders dan aantrekkelijk schrijven of voor een breed publiek. Of voor beslissers en klanten.

Jammer toch, die eenzijdigheid. Ik heb wel eens gedacht: ze zouden studenten veel meer lef en flair bij moeten brengen, in plaats van nog meer statistiek en methodologie…

 

Stoelendans

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de huidige editie van Schrijven Magazine (nr. 4) staat een column van Judith Visser over de stoelendans bij uitgeverijen. Eerste zin: ‘Nergens wordt er zoveel gewisseld als in uitgeefland’. Ze doet daarover haar beklag: ben je net intensief bezig met je manuscript, vertrekt iedereen die daarbij betrokken is, en dan moet je helemaal overnieuw beginnen of de nieuwe mensen zien er niet eens iets in.

Visser heeft het over literaire uitgeverijen, maar ik vind het toch heel herkenbaar vanuit mijn ervaringen met mijn vakboeken, vooral dit stukje:

Bijna elke gepubliceerde auteur krijgt minstens één keer per jaar een e-mail met daarin het bericht dat er ‘dingen gaan veranderen’. Dat er personeel weggaat, er een overname komt, een fusie, een ander bestuur, ene rigoreuze reorganisatie.

Ik kreeg laatst weer eens zo’n brief van één van m’n uitgeverijen. Ik kon ‘m niet eens volgen, de in de tekst beschreven stoelendans van namen en functies. Ik weet niet of het echt zo veel erger is dan in andere branches; ook bij mijn opdrachtgevers ben ik soms verbaasd hoe zeer er gestoelendanst wordt. Maar het is zeker zo dat het bij uitgeverijen schering en inslag is.

Visser geeft toe het lastig te vinden om met die veranderingen om te gaan: ze heeft graag een hechte band met degenen aan wie ze haar werk toevertrouwt. Ik heb dat al gauw afgeleerd, moet ik bekennen: ik wist al gauw beter dan me te hechten. Misschien is dat makkelijker met een vakboek dan met een roman?

 

Psychologische fout

Louise Cornelis Geplaatst op door  

De DWDD summerschool over taalfouten gezien, met Paulien Cornelisse? Ik vond ‘m sowieso leuk en goed, en ik heb er al een paar keer aan moeten terugdenken vanwege Cornelisses introductie van de ‘psychologische fout’ (vanaf 21’40): dat je jezelf iets hoort zeggen wat op zich niet fout is, maar waarvan je denkt: ‘dit past niet bij het soort mens dat ik ben’ – en dat je er dan achterkomt dat je zo misschien dus juist wél bent, maar het nog ontkent!

Volgens Cornelisse zouden maar weinig mensen begrijpen waar ze het over had, maar ik vond het juist heel herkenbaar. Ik heb het vooral met managementjargon. Ik wil helemaal niet zo praten, maar dan floept er ineens uitrollen uit mijn mond. Ik zei het laatst tegen iemand aan de telefoon, gelukkig kon die niet zien dat ik er ook meteen maar een vies gezicht bij trok! Tsja, ik zit dus duidelijk nog in de ontkenning…

 

Citeren

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In journalistieke teksten is citeren de gewoonste zaak van de wereld. Je zet er aanhalingstekens omheen, en dan heeft iemand anders dat dus zo gezegd. Of nouja, niet altijd helemaal letterlijk. Op z’n minst bewerkt de journalist de spreektaal tot iets leesbaars, dus de uh’s enzo gaan eruit. Vaak gaat de bewerking ook wel verder en zijn de citaten meer parafrases dan letterlijke uitspraken.

Het komt alleen wel wat nauwer als je de spreker iets zelf kunt horen zeggen, als dat iemand is die nogal in de belangstelling staat, en als je er als journalist wel een erg vrije draai aan geeft. De NOS ging wat mij betreft afgelopen dinsdag over de schreef in hoe ze Wilders parafraseren maar wél aanhalingstekens om die woorden heen zetten. Kijk zelf maar: http://nos.nl/artikel/2115599-wilders-vindt-vertrek-farage-ongelukkig.html

Met dank aan @rovaz voor de inspiratie