Categorie archieven: Opvallend

3X4≠4X3

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Ik zeg het vaker: mijn uitgangspunt is dat teksten de lezer moeten helpen. Lezer, of theedrinker. Theedrinker? Ja, ik zag donderdag in een Schiedams café een tekst die voor theedrinkers eerder een zoekplaatje was:

De tekst met de beschrijving van de theesoorten in de deksel van de theedoos is een matrix van drie kolommen bij vier rijen. De indeling van de doos met de thee zelf is echter precies omgekeerd: vier kolommen bij drie rijen.

Het bleek zo te zitten, stel dat de doos gewoon doornummert, dus op de bovenste rij staan 1-2-3, daarna 4-5-6, rij drie is 7-8-9 en de onderste rij 10-11-12. Dan bleek de thee zo in de doos te zitten:

1-2-3-10

4-5-6-11

7-8-9-12

Wel met enige systematiek dus: de onderste rij is de vierde kolom geworden. Toch was het puzzelen om op basis van de deksel de juiste thee te vinden

De oplossing is simpel: in de deksel is voldoende ruimte voor een tabel met vier kolommen. Desnoods verklein je het lettertype een heel klein beetje. Op die manier wordt de tekst een plattegrond van de theedoos. Wel zo handig.

(Met dank aan Jolanta die dit als eerste waarnam donderdag).

(Oja, en theekaart is één woord.)

Suf blokje

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Nog zo’n zomerwaarneming. Geen bordje dit keer, maar iets op tv. Ik keek gister op Ziggo naar de voetbalwedstrijd van Ajax tegen PAOK Saloniki. Ik kijk anders nooit Ziggo, dus het kan zijn dat ik iets niet bepaald nieuws waarnam, maar ik vond het wel opvallend suf.

In de eerste helft viel me op dat er een blokje met ‘1H’ erin naast de klok stond. Ik had geen idee wat dat betekende, totdat het in de tweede helft ‘2H’ geworden was:

Eerste helft en tweede helft.

Maar, uh… de eerste 45 minuten (met wat extra tijd, die apart staat aangegeven) van welke voetbalwedstrijd dan ook zijn altijd de eerste helft. En boven de 45 minuten is het altijd de tweede helft.

Volstrekt overbodig blokje dus. Het voegt geen zinvolle inhoud toe aan wat je ook al op de klok kunt zien. En dan is het een niet-functioneel blokje. Weg ermee!

(Of zijn Ziggo-kijkers zo dom?)

Tsjakka X 4

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Het is nog steeds zomerrustig hier, dus ik heb niet zo heel veel inhoudelijks te melden. Ik zag daarnet wel weer een leuk bordje, nouja, niet één, ik zag er minstens vier zo:


Nou is daar in de buurt wel een TjaLklaan, dus met een L erin, en ik denk dat ze die bedoelen. Maar ik schoot in de lach door de associatie met Tsjakka.

Dat je dan dus gewoon door de stad fietst en ineens aan Emile Ratelband moet denken, door een viervoudige spelfout…

Verwarrende omleidingen

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Vorige week kregen we een ‘Nieuwsbrief’ in de bus van de gemeente over werkzaamheden verderop in onze straat. Ik vind het – weer – verbijsterend hoe veel er is één zo’n tekst mis kan gaan.

Het is een nieuwsbrief over ‘Start uitvoering: omleiding Delftweg’. Dat staat er twee keer boven, in twee verschillende soorten lay-out. Dat is dus niet te missen. Ik weet niet precies wat er ‘nieuwsbrief’ aan is, want daaronder versta ik een aflevering uit een serie, en daarvan ben ik me niet bewust. Ik zou ook niet weten wat voor nieuwsbrief dat dan is.

De tekst zelf begint ermee dat er staat dat de gemeente ons tijdens een ‘eerdere brief en een inloopavond op 27 mei’ geïnformeerd zou hebben over de werkzaamheden. Oja? Wij wisten van niks – daarover hebben we echt niets vernomen. Misschien hebben we eerdere edities van die ‘nieuwsbrief’ niet gehad?

Verderop staat er een omleidingsroute voor zowel auto’s als fietsen. Die staat er alleen uitgeschreven, net zoals op de site, en zodoende kwam voor ons Google Maps eraan te pas om te achterhalen wat ze bedoelden. We wonen er vlak in de buurt, maar toch wisten we bijvoorbeeld niet dat dat ene kleine fietstunneltje ‘Zwethtunnel’ heet en ook niet dat de weg naast de snelweg eerst ‘Schieveensedijk’ heet en verderop ‘Rijksstraatweg’. Zo heet het inderdaad allemaal officieel wel, maar ik heb die namen nooit gebruikt of horen gebruiken – het gaat om ‘het tunneltje aan het eind van het schelpenzandpad’ en ‘de ventweg langs de snelweg’.

Een getekend kaartje had voor mij in één klap duidelijk gemaakt wat de omleidingsroute was. Die is namelijk vrij simpel en logisch, maar door de stortvloed van zeven straatnamen die deels onbekend zijn, klinkt het veel ingewikkelder dan dat het is. A picture paints a thousand words…

Het is ook nog eens zo dat zo’n omleidingsroute ervan uitgaat dat je per se weer op de Delftweg uit wil komen. Maar dat is helemaal niet zo logisch. Als je bij ons vandaan naar Delft-Zuid wil, kun je beter over een brug eerder naar de andere kant van de Schie en dan omzeil je de hele werkzaamheden, en als je naar het centrum van Delft wilt, kun je beter doorfietsen langs de snelweg. Maar dat terzijde.

Want er is meer. De beschreven omleiding klopt niet met het bord dat ongeveer een week geleden voor ons huis verscheen:

Volgens de nieuwsbrief kun je doorrijden tot aan de Tempelweg; ongeveer anderhalve kilometer verderop. De Burgemeester Bosstraat is echter bijna om de hoek. De omleiding begint dus al veel eerder, of er zijn werkzaamheden op twéé plekken, met twéé omleidingen.

Zoiets. Die eerste omleiding, dus die van het bord, die is er af en toe: in het weekend en ’s avonds (voor zover we hebben waargenomen) doen ze iets aan het kruispunt met de Burgemeester Bosstraat. Het bord staat er echter de hele tijd. Dus soms is er inderdaad nog een extra omleiding. En soms ook niet. Lekker handig. De 1 na ‘volg 2’ is ook grappig eigenlijk.

Grappig of verwarrend. Ik ken het hier goed en ik weet Delft sowieso wel te vinden. Maar dit is ook een drukke recreatieroute. Ik ben benieuwd of ik de komende tijd nog verwarde toeristen de weg moet wijzen naar de Zwethtunnel, de 1 of de Schieveensedijk.

Zin stuurt mij de verkeerde kant op

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Er is op de radio af en toe een reclamespotje te horen van de Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde. Daarin is Job Cohen te horen die meteen aan het begin iets zegt als (uit mijn geheugen opgeschreven):

Steeds meer mensen zijn voor een vrijwillig levenseinde. Ik, Job Cohen, ben het daar erg mee eens.

Ik vind dat een gekke manier van zeggen, en dat ligt voor mij aan de constructie:

Veel mensen zijn voor X. Ik ben het daar … mee eens

Daar zou ik op de puntjes niet erg maar een ontkenning verwachten: niet. Voor mij is de aard van de zinscombinatie zo dat ik een tegenstellend verband verwacht. Er zou ook mooi maar tussen kunnen. Het is wel mooi voorbeeld ervan dat zinnen ‘sturen’ – voor mij stuurt de eerste zin in een andere richting dan hoe Cohen verder gaat.

Nou is Job Cohen voorzitter van die vereniging en is verder uit de context ook echt wel duidelijk dat het anders is, maar toen ik het spotje voor het eerst hoorde, keek ik echt even op.

Iemand die het misschien anders ervaart?

Twee taalveranderingsobservaties

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb weinig gepost op dit blog de laatste tijd – het is zomer, werk is rustig en ik ben met andere dingen bezig, zoals Tour de France kijken. Daarbij zijn me twee dingetjes opgevallen – twee formuleringen die ik volgens mij echt niet zo kan gebruiken, maar die kennelijk vrij algemeen zijn geworden. Als ik het goed heb, hoor ik ze namelijk allebei zowel op de Nederlandse als op de Vlaamse tv:

  • ‘De etappe is op zijn lijf geschreven’ – ik kan dat volgens mij echt niet anders zeggen dan ‘De etappe is hem op het lijf geschreven’. Ik herinner me het ook wel van eerder, maar niet eerder viel me op dat eigenlijk niemand meer de constructie met het meewerkend voorwerp zegt. Het kan ook zijn dat met de Belgische en Nederlandse successen tot nu toe veel mee etappes dan anders ‘op iemands lijf’ geschreven worden. Ik googlede even en vond meteen een blog waar óók de Tour genoemd word – frappant. Ik zou het overigens geen ‘verdraaiing’ noemen – het is gewoon anders, en past in een bredere ontwikkeling waarin het meewerkend voorwerp het moeilijk heeft.
  • ‘Zich klaarmaken’ voor iets – ook al vaker gehoord, maar nu wel heel veel. Het kan mijn dirty mind zijn, maar ik kan ‘hij maakt zich klaar’ echt alleen maar zeggen als ik het over zelfbevrediging heb. Ik zou ‘hij maakt zich gereed om’ of ‘hij maakt zich op om’ zeggen, en in sommige gevallen – zo viel me op – zou ik zelf iets zeggen met voorbereiden erin.

Ach ja, taalverandering… misschien zeg ik dit over een aantal jaren zelf ook!

‘Kwestie in kaart’ lijkt scherpte kwijt

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Afgelopen zaterdag viel me op dat de ‘Kwestie in kaart’ achterop het opinie-katern van de NRC niet bepaald strak was. Daar staat altijd een soort argumentenboom, dus de voors en tegens rond een kwestie, voorzien van citaten uit het nieuws.

De kwestie was ‘Laat de lonen stijgen’ en de argumenten waren een rommeltje van voors (‘Besteedbaar inkomen van huishoudens staat al bijna veertig jaar vrijwel stil’), impliciete tegens (‘Je moet belastingen verlagen, die zorgen ervoor dat mensen er qua inkomen niet op vooruit gaan’ – vergt toch even wat denkwerk om te zien dat dat een tegenargument is, althans, ik denk dat het dat is, en dat baseer ik dan op het verschil tussen loon en inkomen, en op de geciteerde: Hans de Boer van VNO-NCW) en maatregelen hoe de lonen te laten stijgen: ‘Dring de macht van de aandeelhouders terug’ en ‘Versterk de macht van de vakbonden’.

Dat stond allemaal door elkaar. Eén formulering lijkt zelfs op het eerste oog een verklaring voor het níet stijgen van de lonen: ‘Grote, dominerende bedrijven hebben aan macht gewonnen’. Maar daar staat dan achteraan ‘Doe daar iets aan’, wat toch weer maatregel is. Het is zo typisch een voorbeeld van een associatieve mindmap; een argumentenboom is strakker.

Ik bedacht dat ik die boom mooi kan gebruiken als oefening in trainingen piramideprincipe, en dat het dan leuk zou zijn om eerst een goed voorbeeld te laten zien. Ik zocht daarom de ‘kwestie in kaart’ van vorige week op. Ai, zelfde verhaal. Je hoeft helemaal niet goed te lezen om te zien dat iets wat met ‘zorg wel voor een…’ begint van een andere orde is dan de rest, namelijk een actie of maatregel en dus geen argument. Niet voor niets moet je bij het piramideprincipe grammaticaal parallel formuleren, dat haalt dit soort oneffenheden eruit.

Toen dacht ik: hmm, maar die ‘kwestie in kaart’ wás toch goed? Ik zocht er daarom maar eens een van een jaar geleden en jahoor: die is zoals ik me herinnerde. Links staan de argumenten voor, rechts tegen, en dat is met ja en nee ook nog eens expliciet gemaakt. Superhelder!

Zo moet het, wat mij betreft, een argumentenboom. Hopelijk krijgt de NRC dat weer te pakken.

In Amst Erdam

Louise Cornelis Geplaatst op door 2

Een uit mijn verzameling ’tekst in de openbare ruimte’. Meestal zijn dat opvallende bordjes, dit is een tegeltableau op metrostation Weesperplein in Amsterdam – daar was ik vrijdag.

Althans, ik noem dat Weesperplein, maar op het tableau zit een groot en onverklaarbaar gat tussen Weesp en erplein. Ik kreeg het niet in één keer op de foto, maar zo zag het eruit: eerst zag ik dit:

En daarna dus dit:

En daar zit dit gat tussen, en volgens mij zit de roltrap niet in de weg:

Ik was dus op het Weesp Erplein. In Amst Erdam?

Ander NS-beleid?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In Een sprinter is een stoptrein zonder wc schrijft Ronny Boogaart een vermakelijk stukje over hoe de trein van Amsterdam naar Hoofddorp de trein naar Hoofddorp blijft heten, ook als hij, bijvoorbeeld vanwege werkzaamheden, niet verder rijdt dan Schiphol. Dan is het dus eigenlijk de trein naar Schiphol geworden. Maar op de borden staat nog steeds Hoofddorp als eindbestemming, met ‘rijdt niet verder dan Schiphol’ in kleine letters eronder.

Nou had ik laatst het omgekeerde. Ik wilde naar Utrecht, kwam op het station en liet mijn ogen over het scherm met vertrekkende treinen dwalen om het juiste perron te bepalen. Ik las niet echt, zo werd ik me bewust, mijn ogen zochten naar de woordbeelden Utrecht, Amersfoort, Leeuwarden of Groningen, want dat zijn de mogelijke eindbestemmingen van de goede trein.

Stond er niet tussen. Huh?

Toen ging ik wat beter kijken, en via de juiste vertrektijd vond ik de trein naar Akkrum. Akkrum? Waar ligt dat?

Het bleek wel degelijk te gaan om de trein naar Leeuwarden, die vanwege werkzaamheden niet verder zou rijden dan Akkrum. Aha, Akkrum ligt net onder Leeuwarden. En heeft een station. En die trein moet ik hebben.

Probleem opgelost, maar ik realiseerde me wel dat het dus verwarrend is om de trein die normaliter naar Leeuwarden rijdt, de trein naar Akkrum te noemen als dat niet kan. Ook als is dat logisch misschien beter.

Zo zie je maar weer: taal is niet zo logisch; het draait niet om de letterlijke betekenis. Wat overigens de strekking is van Boogaarts boek!

♫ Into my arms. Always and evermore. ♫

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Hoe muziek zorgt voor foregrounding van tekst

De vorige twee weken ging het vak Tekst- en Gespreksanalyse (zie eerder) over multimodaliteit: wat als een tekst gecombineerd wordt met beeld en met muziek? Met beelden houd ik me wel eens vaker bezig, maar met gezongen tekst niet anders dan als luisteraar/liefhebber. Het boek deed alleen aan beelden, dus ik moest op zoek naar literatuur over songteksten en vond een artikel van onderzoeker Yke Schotanus (via hemzelf – dank voor de tip) waarin hij een model presenteert voor het verwerken van tekst-op-muziek

Nouja, ‘moest’, ik wilde dat zelf graag, om recht te doen aan multimodaliteit. Daarbij speelde een rol dat enkele studenten, net als ikzelf, een songtekst hadden uitgekozen voor het vak: we analyseren een eigen tekst, ik op college, zij als opdracht.

Mijn songtekst was ‘Into my arms’, een nummer van Nick Cave dat ik vorig jaar had leren kennen in de versie van Roger Daltrey. Het staat op diens solo-plaat ‘As long as I have you’ met allemaal covers. Bij de eerste keer luisteren viel het nummer mij meteen enorm op: het volgt op een aantal uptempo, Amerikaans aandoende gitaarnummers, en dan ineens start deze piano en zingt Daltrey ineens veel lager, romantischer, melancholieker.

Die klankkleur komt daar weliswaar als verrassing, maar ik ken hem wel van Daltrey. Eén van de redenen waarom ik hem beste popzanger aller tijden vind, is dat hij zo’n breed repertoire aan gevoelens kan uitdrukken: van agressief tot liefdevol. Beide kanten ken ik vanaf het allereerste begin: in 1981 had hij een romantische solo-hit (‘Without your love’– ik vind het nu zelfs over-sentimenteel, typisch jaren ’80 over-geproduceerd) tegelijk met iets agressievers als zanger van The Who (‘You better you bet’ – ook niet hun beste nummer, vind ik nu). Toen ik ontdekte dat die twee songs door dezelfde kerel gezongen werden, raakte ik geïnteresseerd en, kort samengevat: inmiddels noem ik mezelf al 38 jaar Who-fan. Daltreys stem is een rode draad door mijn leven.

En dan zingt hij (achtergrond: Londense working class) daar ineens, bij die piano, ‘I don’t believe in an interventionist God’ – heel nadrukkelijk, heel verstaanbaar. Zo verstaanbaar dat ik meteen bij de eerste keer luisteren dacht ‘welke halve gare schrijft er nou zo’n beginzin van een popliedje, met het woord interventionist erin?’ Ik greep meteen naar het CD-boekje (ja, ik luister nog naar van die ouderwetse schijfjes) en zag: Nick Cave. Tsjonge.

Dat is wat Yke Schotanus foregrounding noemt, of ook wel strikingness: omdat het een songtekst is, kan zo’n zin en zelfs zo’n woord een veel grotere indruk maken dan in wat voor andere context dan ook. Dat zit hem in mijn kennis over muziek en Daltrey die mijn verwachtingen bepaalt, ook die op basis van de eerdere nummer sop de CD: ineens is daar een verrassing, een aandachtstrekker, en dat geeft attention, arousal en emotion. Nogal. Buiten deze context zou de zin me mogelijk niet eens opgevallen zijn.

Dat zit allemaal in het model van Schotanus en het klinkt misschien een beetje nogal wiedes, toch had ik me dit nog nooit zo gerealiseerd. Overigens, goede theorieën in de taalwetenschap hebben wel vaker een hoog nogal-wiedes-gehalte, omdat ze kennis expliciet maken die we allemaal hebben en dagelijks gebruiken – impliciet. Maar dat expliciteren moet je dus wel dóen!

Als ik wel…

Toen ik op zoek ging naar het boekje bij de CD, hoorde ik de rest van de tekst niet meer goed: ik was afgeleid. In Schotanus’ model heeft afleiding een plek, maar dan ‘distraction from elsewhere’, terwijl dit me eerder ‘distraction from within’ leek. Ik heb dat wel vaker, dat ik blijf haken aan een woord of aan een bijzonder grammaticaal dingetje, en dat ik daardoor even niet meer goed luister.

De tekst van ‘Into my arms’ is volgens mij sowieso lastig in één keer te begrijpen, omdat Nick Cave speelt met voorwaardelijkheid, met iets wat hij zegt en toch niet: hij gelooft niet in God, maar ALS hij in God zou geloven, zou hij Hem vragen…. Dus hij vraagt dat eigenlijk niet, maar zingt het wel. Daardoor is het geen simplistisch liefdesliedje; het bezingt geen ongecompliceerde liefde (het wordt dan ook wel aan Cave’s echtscheiding gekoppeld). Dat is wat me in tweede instantie trof aan de tekst: ik houd erg van gelaagdheid in een tekst.

Maar daarmee is het ook geen prototypische songtekst. Schotanus heeft het over de ‘moment-by-moment’ perception van een songtekst: de vluchtigheid van zang/muziek. Daardoor zijn songteksten in principe noodzakelijkerwijs eenvoudiger dan poëzie. Ik had bij vluchtige beluistering de ‘twist’ in dit nummer niet begrepen. Dan is het een liefdesliedje met een vreemde, zware beginzin.

Dat het geen simpele tekst is, bleek me wel kort nadat ik het nummer had leren kennen. Het werd toen in het Nederlands vertolkt bij DWDD in hun ‘Songs in the key of life’-serie, door Frank Boeijen. Als ik het me goed herinner, zei die ter introductie dat hij dat met God maar ingewikkeld had gevonden en er dus uit had gelaten. Ik dacht meteen: wat blijft er dan van over? Nou, niet zo veel inderdaad, en hier is het wél een simpel liefdesliedje – passend bij het thema ‘ware liefde’. Maar interessant is de tekst zo niet meer. Vind ik.

Herhaling en verrassing

Terug naar Daltrey. Gaandeweg het eerste couplet stijgt de muzikale spanning: het tempo versnelt en de toonhoogte stijgt. Die spanning wordt ingelost met tekstuele herhaling: ‘into my arms, o Lord’. En net als die herhaling saai dreigt te worden, komt er variatie en blijft ‘o Lord’ weg – dat is allemaal precies zoals Schotanus het voorspelt.

Het tweede couplet heeft dezelfde soort opbouw en herhaling, maar het derde is iets anders: er zitten minder lettergrepen op de muziek, het couplet eindigt niet al met de eerste ‘into my arms’ maar met ‘always and evermore’ en de laatste ‘into my arms’ in het refrein is anders geïntoneerd. Schotanus voorspelt meer verrassing tegen het eind, en dat klopt dus. Op een verwachtingspatroon dat in twee coupletten is opgebouwd kun je de derde keer variëren.

Bovendien moeten volgens Schotanus verrassingen en herhalingen inhoudelijk bij het nummer kloppen, en ook dat is het geval: de herhaling drukt de wens uit van de zanger en in het meest verrassende gedeelte, dat derde couplet, zet hij uiteen waar hij zelf wel in gelooft, nadat hij eerst heeft verklaard waarin niet: God en engelen. Hij gelooft wel in love – en net daar bereikt Daltreys stem een bijna peilloze diepte.

Always and evermore

Ik vind het een briljante tekst, die mij ontroert en raakt en die ik door hem zo te analyseren nog beter ben gaan begrijpen. Het was bovendien erg leuk om ‘m heel vaak te draaien – voor mijn werk, en op college zelfs.

Wel vind ik de tekst ondertussen een klein tikje seksistisch – dat ontdekte ik naar aanleiding van een eerder onderwerp in het college: het móet bijna wel door een man gezongen worden en – cliché – die wil niet dat z’n geliefde vrouw ooit verandert.

Aan de andere kant vind ik Daltrey een rolmodel in gracieus ouder worden. Zijn stem is er sowieso bepaald niet slechter op geworden met het klimmen der jaren, terwijl hij niet doet alsof hij nog 30 is. Toen hij dit opnam, was hij 74 en hij zingt de tekst veel zwoeler dan Cave in het origineel. Dat vind ik gaaf: op je 74e nog zo veel erotiek in je stem hebben. Cave’s origineel vind ik vlakker en moeilijker te verstaan, al kan ik dat laatste niet meer goed beoordelen: ik ken de tekst van buiten.

Ik ga de tekst ook nooit meer vergeten. Dat is nog iets wat ook Schotanus benoemt: dat songteksten wonderbaarlijk goed in je geheugen blijven hangen. Ik was vorige maand naar een concert van Paul Young, wiens nummers ik zo’n 30 jaar nauwelijks meer had gehoord, en ik zong ze nog zo allemaal mee. Een goede songtekst, die heb je voor always and evermore!