Vandaag heb ik met de studenten van het college Tekstgenres spreekuren gehad over de registeranalyses die ze aan het doen zijn als eindopdracht voor het vak. Een registeranalyse wil zeggen dat je op basis van de situering van een genre (schrijver, lezer, doel, inhoud, medium, …) een verwachting formuleert over het taalgebruik en vervolgens in een representatieve hoeveelheid tekst gaat kijken of die verwachting uitkomt. Je contrasteert daartoe het te onderzoeken genre met een ander genre, dat op essentiële situationele eigenschappen afwijkt. Als het taalgebruik in de verwachte richting mee-afwijkt, heb je een aspect van het register van dat genre te pakken.

De studenten waren vrij in hun keuze voor een genre. Dat leidde er vandaag toe dat ik een hele vlootschouw aan teksten voorbij heb zien komen. Ook genres waar ik niet zo veel weet van heb: foodblogs, populair-wetenschappelijke artikelen in de sociale wetenschappen (Vice) en voor kinderen, een forum over paarden en over feesten, Instagram en tweets van commerciële en politieke influencers en dankspeeches en -woorden en TikTok. Zo leer ik nog eens wat, zal ik maar zeggen. Voor mij als tekstenliefhebber bovendien erg leuk, die grote verscheidenheid. Ik keek mijn ogen uit!

Waar het me wel bewust van maakte, is dat ik – net als iedereen – zo m’n eenzijdigheid heb in wat ik zie en volg. Dat geldt op allerlei gebieden:

• media – mij ontglipte dat ik mezelf ’te oud’ acht voor TikTok, maar dat is echt niet alleen voor kinderen
• leeftijd – dingen voor kinderen zie ik amper en voor jongeren ook lang niet zo veel als de studenten zelf
• onderwerpen – ik ben dol op fora, maar met paarden en feesten heb ik minder, terwijl dat wel populaire fora zijn
• sexe – zijn er echt zo veel minder mannelijke influencers of konden wij, twee vrouwelijke studenten en ik, alleen vrouwen bedenken?
• politieke kleur – de studenten zochten nog een prominente rechtse twitteraar die geen politicus is. Kon ik ook niet bedenken. De studenten waren op Wierd Duk uitgekomen, en misschien levert de actualiteit nog wat op.

Wat ik ook weer bedacht: door internet in het algemeen en sociale media in het bijzonder worden we allemaal aan veel gevarieerdere taal en teksten blootgesteld dan vroeger het geval was. Ik vertelde tegen een paar van de studenten dat wij vroeger in de klas wel eens briefjes aan elkaar doorgaven, dus ik zag mijn mede-vwo-leerlingen wel eens schrijven. Maar die van de havo, mavo en lbo (nu vmbo) niet, of alleen maar ‘gemodereerd’: met de schoolkrantredactie ertussen. Laat staan dat ik het werk zag van schrijvers uit andere regio’s en van andere leeftijden. Nu schrijven die allemaal ook op Insta en Facebook. Voor taalonderzoekers is dat geweldig!

Ik heb me hier nu al een keer keer drukgemaakt over het oprukken van het woord kwetsbaar. Sinds de laatste keer zag ik nog een heel gekke, in een bericht op NOS.nl. Het artikel gaat over de invloed van de coronacrisis op sporten en bewegen.

In het algemeen zijn lager opgeleiden minder gaan bewegen, bijvoorbeeld omdat hun voetbalclub stil ligt. Dan staat er:

Tijdens de eerste golf deed iedereen nog enthousiast mee met de workoutfilmpjes van de hoofdtrainer, oud-prof Ivo Rossen. Maar na een aantal weken haakten de meesten af. “Nu willen de recreatieteams alleen maar partijtjes spelen en dat mag niet”, zegt Van Dongen.

In deze ploegen zitten vaak wel een paar spelers in een kwetsbare situatie, die bijvoorbeeld hun baan hebben verloren, zegt de clubbestuurder. “Die hebben het samen sporten nodig voor hun sociale contacten en ik ben bang dat juist deze leden nu afhaken.”

Je baan verloren hebben, sorry, dat noem ik geen kwetsbare situatie, dat noem ik gewoon kl*te. Of als je het netjes wilt houden: naar of vervelend.

Afgelopen dinsdag waren er verschillende voetbalwedstrijden tegelijk en op een gegeven moment was van het scoreverloop het volgende te zien op de site van de NOS:

Mijn man liet het me zien, zo van: wist jij dat FC Dordrecht ook in de Champions League speelt? Want zo ziet het eruit. Je zou er ook een ‘wie hoort er niet in het rijtje thuis?’-vraag van kunnen maken.

Het voorbeeld laat zien hoe zeer onze hersenen geneigd zijn samenhang en patronen te zien. En dat heeft alles met structuur te maken! Daardoor kunnen we structureren, maar moeten we het als schrijvers ook doen, want anders zien onze lezers misschien heel andere patronen dan wat hun schrijvers bedoeld hebben.

Even twee coronagerelateerde dingen die recentelijk opvielen en die voortborduren op andere posts:

Ten eerste: ik had het hier laatst over botsende metaforen, welnu, ik was gister meteen na de eerste zinnen van Rutte in het ‘persmoment’ even de kluts kwijt daardoor. Hij begon zo:

We hebben twee weken geleden een grote hamer uit de gereedschapskist gehaald. Twee weken daarna zouden we de thermometer erin steken om te kijken hoe het gaat,

Wáár moet die thermometer dan in? In die hamer? In de gereedschapskist? Hoe dan? Ik ben dusdanig visueel ingesteld dat ik dat zoeken met dat ding voor me zie. Naast botsende metaforen komt het probleem ook door het vage verwijzen van erin.

Ten tweede: ik had het hier eerder over de depersonificatie van besmette mensen en sowieso het veel te abstract maken van het probleem (alsof het alleen maar gaat om getallen en grafieken – gister in het persmoment ook weer). Welnu, het omgekeerde is ook het geval, ook al vaker gesignaleerd: de personificatie van het virus. Het virus dat we moeten verslaan, dat om zich heen grijpt, dat onder ons is – enzovoort. De Volkskrant maakte het maandag wel erg bont, zo zag ik in een tweet van vakgenoot @GertHardeman:

Die kop vind ik echt over de grens: onethisch, in een tijd waarin het draait om ons eigen gedrag.