Categorie archieven: Leestips

Interessante boeken, artikelen en websites.

Tip: @bobotaal

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Sinds een tijdje volg ik met veel plezier De Wethouden, oftewel @bobotaal, op Twitter, zie https://twitter.com/Bobotaal of ook http://www.bobotaal.nl/ Alle tweets van deze, naar eigen zeggen, voormalige beleidsambtenaar beginnen met ‘Bobo zegt:’ en dan volgt er me toch een uitspraak… Keer op keer ga ik er geheel glazig van kijken! En o, wat zijn ze herkenbaar!

Bobo noemt de eigen site een schandpaal voor clichéridders’. Een paar voorbeelden:

  • Er is commitment gecreëerd, maar daarmee is niet iedere keuze in het proces een afgeleide van de visie.
  • We zijn continu invulling aan het geven aan het rapport.
  • Deze faciliteit kan fungeren als schakelpunt voor verdere aanhaking.

Je kunt de tweets gebruiken als oefening in hoe je zoiets in gewone-mensen-taal kunt zeggen. Al is dat lang niet altijd te bepalen. Het derde voorbeeld van hierboven bijvoorbeeld – geen idee! Nou, alleen al daarom moet je zo niet willen schrijven. En daaraan herinnert @bobotaal je een paar keer per dag!

Vermijd de naamwoordstijl niet!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Gisteren was ik bij de promotie van Margreet Onrust aan de VU.  Tijdens de receptie ontstond er met diverse vakgenoten uit praktijk en wetenschap een geanimeerd gesprek: proefschrift en promotie hadden ons duidelijk geïnspireerd. Ik denk dat dat hem vooral zat in de bijzondere invalshoek ervan, namelijk een die praktijk en wetenschap dicht bij elkaar brengt, dichter dan gebruikelijk in de taalbeheersing.

Dr. Onrust heeft een schrijfadvies onder de loep genomen, namelijk ‘Vermijd de naamwoordstijl’. Iets wat je inderdaad vaak hoort, zie bijvoorbeeld bij taaladvies.net of de tweede tip hier. Is dat een zinvol advies? Nou, nee.

Nouja, zo stellig concludeert Onrust dat niet, ze behoudt wetenschappelijke nuance en ze wil niet al te belerend zijn. Maar op basis van haar onderzoek is het wel de conclusie. Het is geen goed advies, want:

  • Onder ‘naamwoordstijl’ wordt een groot aantal uiteenlopende verschijnselen verstaan, die misschien gemeenschappelijk hebben dat je iets met een zelfstandig naamwoord uitdrukt waar een werkwoord aan ten grondslag ligt, maar er is nogal een verschil tussen verbetering, (het) vaststellen en keuze, om er maar drie uit te pikken, en ook tussen simpelweg de keuze en de zin waar ik net in een tekst van een opdrachtgever over struikelde omdat ik die twee keer moest lezen om te weten hoe hij in elkaar zat: Slechts over het statistisch betrouwbaar onderscheiden kunnen oordelen worden toegekend op basis van… en dat komt dus mede door het onderscheiden.
  • Het advies zegt er niet bij wat je dan wél moet doen, en dat is best wel ingewikkeld, want zo makkelijk is het omzetten naar allemaal werkwoorden niet. Maak ik me ook wel druk over: het is zo’n typische magniet waar je als schrijver meer last dan steun van hebt.  En dan geven de schrijfadviseurs vaak ook nog een heel aantal uitzonderingen, dus ‘goed gebruik’ van de naamwoordstijl, en dan wordt het helemaal ingewikkeld!
  • Zo veel ‘foute’ naamwoordstijl heb je helemaal niet, of althans, dat verschilt per genre, maar in de twee die Onrust onderzocht, voorlichtingsteksten en wetenschappelijke teksten, valt het wel mee met de formuleringen die het verschijnsel zijn slechte reputatie hebben bezorgd.
  • Een deel van het mogelijk ongewenste effect van de naamwoordstijl ligt niet aan het naamwoordelijke ervan, maar aan iets anders: in die voorbeeldzin van mij van hierboven ligt het zeker ook aan de tang (over het [ statistisch betrouwbaar ] onderscheiden), en ook abstractie is niet alleen aan naamwoordstijl voorbehouden: Onrusts voorbeeld (p. 303) is dat de belangrijkste bijwerking is beschadiging van de slokdarm (twee keer naamwoordstijl) niet abstracter is dan de grootste factor is uithoudingsvermogen. En dat klopt natuurlijk.
  • En vooral: de naamwoordstijl heeft juist heel vaak een goede functie. Bijvoorbeeld in wetenschappelijke teksten.

En misschien ben ik zo nog niet eens volledig! Weg ermee, dus, met dat advies. Hoe moet het dan wel? Onrust stelt voor om het advies (en misschien wel schrijfadvisering in het algemeen) genre-afhankelijk te maken. Voor wetenschappelijke teksten moet je de naamwoordstijl misschien wel aanraden, omdat ze bijvoorbeeld heel geschikt zijn voor generaliserende uitspraken en wetmatigheden. Misschien zit het probleem ervan wel in andere genres, zoals beleidsteksten? Dan heeft een algemeen afraad-advies dus geen zin.

Uit de vergelijking die Onrust maakte tussen beginnende en ervaren schrijvers kun je ook adviezen afleiden. Een verschil tussen de groepen schrijvers van voorlichtingsteksten is bijvoorbeeld dat beginners meer dan gevorderden de neiging hebben om een naamwoordelijke formulering met van te kiezen. Ze schrijven bijvoorbeeld: dit kan gemakkelijk voorkomen worden door het nemen van een griepprik. Een gevorderde schrijver laat daar het nemen van weg, dat kan prima.

En gevorderde schrijvers durven ook korter naar een complex begrip terug te verwijzen. Waar een beginner blijft schrijven afbraak van botten (bij osteoporose) maakt een gevorderde daar eerder botafbraak van. Gevorderden schrijven compacter.

Interessant proefschrift, fraaie verdediging ervan, geanimeerde borrel-na – wat wil je nog meer? Nou, vaker dit type werk! De kloof tussen wetenschap en praktijk is veel te groot. Onrust concludeerde dat gister ook, in haar antwoord op de laatste vraag, dus vlak voor het hora est. Het ligt volgens haar aan beide kanten, en daarmee ben ik het eens.

Ik ben benieuwd of haar werk de kloof gaat overbruggen, dus of ik in de toekomst genuanceerdere adviezen over de naamwoordstijl ga horen. Ik ga ze, als de situatie zich ertoe leent (ik doe weinig met dit soort taaltechnische verschijnselen), zeker geven!

Bron: Onrust, M. Vermijd de naamwoordstijl! Een onderzoek naar de houdbaarheid van een schrijfadvies. Proefschrift Vrije Universiteit Amsterdam, 2013.

Anders dan verwacht

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de meest recente Tekstblad staat een artikel dat mij opluchtte. Het is van Mark van Bogaert, heet ‘Tests met tekstversies. Tien frustrerende voorbeelden’, en de eerste zin luidt: ‘Uit onderzoek blijkt dat lang niet altijd de leukste, creatiefste of meest voor de hand liggende versie van een tekst het beste scoort bij de ontvanger.’ Dat is zo’n beetje de frustratie van 2,5 jaar piramideprincipe-onderzoek in een notedop! Vandaar dat ik nieuwsgierig verder las.

In het artikel staan tien voorbeelden van ‘splitruntests’, onderzoeken waarin twee versies van een tekst gebruikt worden, zodat je kunt zien welke versie de meeste respons oplevert. En dat is verrassend vaak juist níet de leuke, goeie, mooie, creatieve en anderzins meest veelbelovende versie. De recht-toe-recht-ane kopregel doet het beter dan de woordspeling; het lelijke lettertype beter dan het mooie; het goedkope papier beter dan het dure; de blanco envelop beter dan de bedrukte; zonder folder beter dan met; de irritante onderwerpsregel (in een mail, namelijk met je naam erin) beter dan een niet-irritante; de lelijke lay-out beter dan de mooie, enzovoort, en als je net denkt dat je het doorhebt, levert wéér de onverwachte variant de meeste respons op. En ik kan daar dus zelf aan toevoegen: heb je zo’n hartstikke mooi, super-lezergericht piramidaal rapport gemaakt, snappen lezers er níks van omdat ze de ‘conclusie’ niet kunnen vinden, en hebben ze dus een voorkeur voor die saaie, traditionele versie…

De conclusie van het stuk is: ‘nooit denken dat je het al weet. Blijven testen is de boodschap.’ Helemaal mee eens – eigenlijk weten we nog maar heel weinig van wat lezers écht willen, en hoe je ze écht in beweging krijgt. Als adviesrapportenschrijver heb je wel één voordeel ten opzichte van de schrijvers van massale mailings: je kunt het je lezer vragen. Doen!

Aanvulling 7 mei: de hele tekst van het artikel staat inmiddels online bij Tekstblad.

 

Lezend kind

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Lezen doe ik sinds ik het kan veel en graag, en boeken hebben altijd veel voor me betekend. Vandaar dat ik ontroerd was door deze woorden van Antjie Krog die ik laatst toegestuurd kreeg door iemand in het kader van een kinderboekenproject in Zuid-Afrika:

Maak nie saak hoe arm nie, ’n kind wat lees, is ’n bevoorregte kind. Maak nie saak hoe verwaarloos of verlate nie, ’n kind wat lees is ’n gekoesterde kind. Maak nie saak hoe onverdraagsaam ’n gemeenskap nie, ’n kind wat lees begryp en verstaan. Maak nie saak hoe geestelik verarm ’n familie is nie, ’n kind wat lees is ’n intelligente en ingeligte kind. Maak nie saak hoe onmenslik ’n gemeenskap nie, ’n kind wat lees word ’n menslike kind.

 

Rijke weblog-oogst

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Soms heb ik van die dagen… dan blader ik door de weblogs die ik bijhoud, en dan denk ik: wauw, wat een boel goede en interessante dingen! Die over lactose-intolerantie tijdens de Tour d’Afrique is niet zo relevant voor hier, maar wel:

Heerlijk, zo’n rijke oogst!

 

Twee indirect aardige boeken

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb de afgelopen week twee boeken gelezen (nouja, deels), die ik hier voor de aardigheid wel wil aanstippen. Ik bedoel: ik vond ze allebei wel okee, maar niet direct dat ik zou zeggen: ‘hol naar de boekwinkel’. Dat komt omdat ze allebei niet rechtstreeks gaan over zakelijk schrijven, dus ze zijn voor het thema van dit weblog hooguit indirect van belang. Ik pik de krentjes er dus uit:

  • In Vaardigheden voor zelfstandig leren, gericht op het onderwijs, staat een hoofdstuk over ‘leren door schrijven’. Daar gaat het niet zo vaak over: in mijn vak gaat het om ‘leren schrijven’, en dat is net iets anders. Bij andere vakken schrijf je inderdaad ook, maar dat je daardoor leert, blijft impliciet. Toch is het natuurlijk wel degelijk zo dat je leert door schrijven. Het is, om maar iets te noemen, voor mij één van de redenen om dit blog bij te houden. Door het schrijven verdiept mijn kennis zich, iets wat in de theorie wel ‘knowledge transforming’ genoemd wordt (de term van het klassieke onderzoek van Bereiter en Scardamalia). Denken en schrijven zitten immers heel dicht tegen elkaar aan, of, zoals in Vaardigheden voor zelfstandig leren (p. 22):

Schrijven kan gebruikt worden ter ondersteuning en stimulering van he denken en het leren. Al schrijvende construeert de leerder betekenissen, bedenkt inhouden, ontdekt verbanden, verheldert en ontwikkelt zijn of haar ideeën en gedachten. (…) Bij denkend schrijven gaat het om een meer moeizame, gecompliceerde vorm van schrijven, waarbij schrijven en denken elkaar beïnvloeden. De schrijver is bezig met het vormgeven van kennis tijdens het schrijven.

Vandaar ook, denk ik dan, dat schrijven af en toe zo moeilijk kan zijn, óók voor zakelijke schrijvers!

  • De Schrijfbijbel. De beste redacteuren van Nederland over het schrijven van een goed boek is gericht op dat miljoen mensen in Nederland dat schrijven als hobby heeft en/of ervan droomt ooit een gevierd schrijver te worden. Voor die mensen bevat het tips en adviezen, uit de mond van redacteuren. Zulke boeken zijn er al heel veel, en eerlijk gezegd voegt dit daar niet veel nieuws aan toe.
    Leuk eraan is dat het actueel is, zodat het bijvoorbeeld ook het succes van Vijftig tinten grijs behandelt, en dat het zelf op een alternatieve manier is uitgegeven, namelijk via TenPages.com. Beetje eigenaardig is dan wel dat alleen de reguliere uitgevers aan het woord komen, en andere vormen in een hoofdstukje van 10 pagina’s ‘door de redactie’ behandeld worden.
    Ook grappig vind ik het eerste hoofdstuk, dat bestaat uit een test om je literaire alter ego te bepalen: ben je bijvoorbeeld een Buwalda, Palmen of een Kerouac? De vragen die je daarvoor moet beantwoorden, zijn leuk en zetten aan tot denken.

Mevrouw De Vries – een tip? Nee, een must!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

‘Boekentip’ is te zwak uitgedrukt voor De brievenbus van Mevrouw De Vries. Gekmakende post van onze (semi)overheid van Stephan Steinmetz. Dit móet iedereen lezen die te maken heeft met brieven aan klanten en burgers! Ik heb het vanochtend in één ruk uitgelezen, zowel griezelend als een heleboel herkennend.

Het boek laat haarfijn zien wat voor kloof er is tussen de belevingswereld van de brievenschrijvers en -ontvangers. Het richt zich op brieven van de (semi-)overheid, maar ik denk dat het geldt voor alle organisaties: de manier waarop er intern tegen de buitenwereld aan gekeken wordt (met in die buitenwereld klanten en burgers), zingt zich gemakkelijk los van die buitenwereld: de werkelijkheid zoals de ontvanger die ervaart. Communicatie komt daardoor niet aan: de lezer kan niks met de ontvangen post.

In de brieven die Mevrouw De Vries in de laatste jaren dat ze zelfstandig woont ontvangt, openbaart zich het marktdenken: zij is geen hulpbehoevende oudere dame, maar een kritische, rationele en actieve consument. Zo’n consument die elk jaar een bewuste afweging maakt tussen aanbieders van zorgverzekeringen en energie. Maar dat wíl Mevrouw De Vries helemaal niet. Zijn dat nou de zegeningen van de vrije markt?

Die markt, daar móet ze sowieso heel blij mee zijn, afgaand op de juichende toon waarin bijvoorbeeld wordt meegedeeld dat het aanvullende vervoer bij concessie anders georganiseerd gaat worden. Alwéér anders, weer meer versnipperd, weer een hogere bijdragen. En slechtere service. Mevrouw staat eindeloos te wachten op de speciale taxi. Maar zo moet ze dat niet zien natuurlijk: de aanbieder is steeds bezig met het leveren van zorg op maat! Een betere dienstverlening! Zo juichen de brieven.

Ook andere waarden van de schrijvende organisaties sijpelen door: transparantie (ze ontvangt een heleboel post waar ze niets mee moet of kan, en die als enige nut lijkt te dienen dat de schrijver aan een bepaalde communicatiebehoefte of -plicht heeft voldaan) en controle- en beheersdrang (een boel brieven lijken eerder aan de accountants en juristen gericht dan aan haar). Alles bij elkaar leidt het tot een enorme papierwinkel. En ze leest alles braaf, want het zijn tenslotte officiële instanties, en er kán iets in staan waar ze wel wat mee moet.

Wat ik interessant vind aan het boek is de mate waarin de brieven een inkijkje geven in het wereldbeeld van de schrijvers. Dat laat maar weer eens zien dat schrijven geen kwestie is van technische trucjes aanleren. Je kunt deze brievenschrijvers best een cursus ‘helder en begrijpelijk schrijven’ geven – van de voorbeelden gaan mijn vingers af en toe jeuken; kleine verbeteringen aan de teksten zouden best al wel wat helpen. Maar als hun wereldbeeld niet mee-verandert, blijven ze nog steeds op een voor Mevrouw De Vries vervreemdende manier schrijven.

Als tekstadviseur zou ik daarom niet meteen gaan herschrijven, maar twee andere dingen doen:

  • In de eerste plaats zou ik de teksten aan de schrijver terugspiegelen. Daarmee bedoel ik dat ik ze hardop lees zoals ik denk dat ze gelezen worden, en dan leg ik de lezersreactie er dik bovenop. Ik laat zien waar ik van afhaak, waar ik van schrik, wat ik niet begrijp, wat voor beeld ik voor ogen krijg. Vervolgens kunnen we gaan praten over: hoe kan dit anders?
  • In de tweede plaats zou ik schrijvers aanmoedigen om minstens één keer per week koffie te gaan drinken met een Mevrouw De Vries. Niet als functionaris, maar als buur, mantelzorger, vriend of familie. Daardoor blijft je wereldbeeld wat meer in balans. Ter vergelijking: toen ik bij McKinsey werkte, was ik blij dat ik in de Bijlmer woonde. Dat hield me met beide voeten op de grond.

Het boek en koffie met haar drinken: ik kan Mevrouw De Vries van harte aanbevelen!

Tussendoor uit de krant

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Er stonden in dezelfde NRC als waar ik het net over had nog twee andere schrijfgerelateerde dingen die me opvielen:

  • Schrijver Abdelkader Benali beschrijft in de serie ‘levenslessen’ (Economie, p. 16/17) dat hij van hardlopen heeft geleerd om zijn ambitie te relativeren: loop op 80 %, anders loop je jezelf dood. Hij vindt dat nu een levenskunst om bij alles 80 % van zijn uiterste te geven. Als duursporter herken ik meteen wat hij zegt, en ik vind het een fraai relativerend tegenwicht tegen al die geluiden over dat je ‘200 %!!!’ moet geven.
  • Het ging in de krant al eerder over de vraag hoe het toch komt dat Scandinaviërs zo veel beter zijn met romans (thrillers) en films dan Nederlanders. In een ingezonden brief (Opinie & Debat p. 10) betoogt Gertjan Bikker nu dat dat komt doordat er in Denemarken ander schrijfonderwijs gegeven wordt:

Terwijl Nederlandse leerlingen in het middelbaar onderwijs betogen en informatieve teksten produceren, schrijven de Denen korte verhalen, filmscripts, draaiboeken voor documentaires en verhalende artikelen. Van het Deense schrijfonderwijs wordt 80 procent besteed aan deze genres. Jong geleerd is oud gedaan. Interessant! De eenzijdige nadruk op ‘nuttige’, zakelijke genres herken ik. Het jong geleerd is oud gedaan dan weer niet. Ons schrijfonderwijs is gewoon ook heel matig, vind ik. Het is vooral doen, er met een beetje geluk niet in verzuipen, maar er weinig van/over leren.

(Enne – nee, ik ben niet vergeten of gestopt met de verslaglegging van de resultaten van het piramideprincipeonderzoek van dit jaar. Heeft alleen iets meer rust en schrijf- en denktijd nodig dan ik de afgelopen dagen had. Wordt vervolgd!)

De eindredacteur verraadt zichzelf

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Een goede (eind-)redacteur of corrector is onzichtbaar in de tekst: hij of zij verbetert hem zonder daarin iets van zichzelf te leggen. Maar ik ben nu een boek aan het lezen waarvan ik heel zeker weet dat er iemand aan heeft gewerkt, gecorrigeerd, geredigeerd, die niets heeft met wielrennen. Ik leg het uit.

Het gaat om het boek Pijn. Een biografie. Misschien lijkt dat niet zo’n aantrekkelijk onderwerp, maar ik lees het ademloos. Ik vind het een heel fascinerend onderwerp (raakvlak tussen lichaam en geest) en ook zeer aantrekkelijk geschreven, met een fraaie afwisseling tussen wat meer theoretische, bespiegelende hoofdstukken en ervaringsverhalen van mensen die iets hebben met pijn.

Dat ‘iets’ loopt nogal uiteen, het zijn zeker niet alleen maar pijnpatiënten. Vandaar dat één van de ervaringsverhalen afkomstig is van Peter Winnen, voormalig profwielrenner (en inmiddels overigens ook columnist en in die zin een inspiratiefiguur voor mij). In het hoofdstuk ‘Afzien als een varken’ vertelt Winnen op p. 182 dat er tegenwoordig niet veel criteria meer zijn, terwijl ze vroeger na de Tour ‘dertig, vijfendertig criteria’ reden.

Criteria? Ja, dat is een meervoud van criterium. Maar in deze betekenis is het meervoud toch echt criteriums. Geen enkele wielerliefhebber zal het hebben over de criteria na de Tour. Zoiets wéét je gewoon. En dan hoef je het dus ook niet op te zoeken.

Opzoeken biedt bovendien niet veel soelaas. Ik vind (zonder heel grondig te spitten) alleen een discussie op Fok!. Het Groene Boekje helpt niet echt, en woordenboeken ook niet – je kunt het dan hooguit zelf uit een voorbeeld halen.

Peter Winnen zal echt niet criteria gezegd of geschreven hebben, hooguit als grap. Maar een in dit geval ietsje overijverige redacteur heeft criteriums vast op dezelfde manier beoordeeld museums. Suffe wielrenners, krijgen niet eens de Latijnse meervoudsuitgangen goed…