Vorige week heb ik voor het eerst sinds lang (paar jaar) in een training expliciet aandacht besteed aan schrijfproces (voorbereiden-doorschrijven-redigeren) en schrijfaanpak: de individuele sterke en zwakke kanten in dat proces. Ik gebruikte daar weer de onvolprezen ‘Vragenlijst schrijverstype’ voor uit In gesprek met de lezer. Daar keek ik dus weer eens naar met frisse ogen, en toen viel me op dat drie van de vier schrijverstypen een positief klinkende naam hebben: vlot, precies en gestructureerd. Het vierde type heet ‘onbewust’ en dat vond ik ineens negatief klinken en ook niet zo kloppend: je kunt niet onbewust schrijven immers. Ik heb het daarom veranderd in ‘flexibel’.

Het schrijverstype in kwestie is als geen ander in staat de rommeligheid van het schrijfproces te hanteren. Schrijven is namelijk wel een beetje te plannen, maar niet heel strak: je springt tussen de drie fasen heen en weer (‘recursief’). Flexibiliteit is bovendien fijn als er laat in het proces nieuwe informatie opduikt die je nog moet verwerken – en zo gaat het heel vaak, zeker in organisaties. Als het flexibele schrijverstype doorschiet, wordt het schrijfproces chaotisch – en de tekst vaak ook rommelig. In dat geval heeft de flexibele schrijver baat bij een wat meer planmatige aanpak, waar het structureren van de tekst een eigen plek in heeft, en waarin voldoende tijd is voor het redactionele werk aan het eind.

Enige wat daarin verloren is gegaan, is dat de letters van die namen hiervoor VSOP waren, wat grappig was. Nu is het VSFP. Dat slaat niet meer op cognac, maar ik vind het wel passender.

Vandaag had ik bij het college Tekstgenres (draadje) het gevoel van een omgekeerde wereld, zo van: wie leert hier nu het meest, de studenten of ik? Het ging namelijk over sociale media, en net als toen het anderhalf jaar geleden over WhatsApp ging, ben ik heel wat wijzer geworden van wat de studenten zeiden en opschreven.

Ze moesten als opdracht voor vandaag enkele van hun apps voor interpersoonlijke communicatie analyseren. Dat gaat in het vak steeds twee kanten op die we met elkaar in verband brengen: enerzijds de situationele analyse (zoals bijvoorbeeld: wie zijn de communicatiepartners, hoe verhouden ze zich tot elkaar, waar gaat het over en wat is het doel?) en anderzijds de talige kenmerken. De studenten hadden een fikse verzameling apps aangedragen, waarvan ze er tijdens het college vier nader hebben geanalyseerd: Discord, Whatsapp, Snapchat en Instagram.

Eén dingetje wat de studenten zeiden herinnerde ik me van het vorige vak, maar was ik weer vergeten: dat een punt achter berichten voor hen, jongeren, iets anders betekent dan voor mij c.q. ons ouderen. In principe staat die punt er namelijk niet, en wél kan er daarom op duiden dat de schrijver kort-af of geïrriteerd is.

Ik ben het even nagegaan in een paar van mijn eigen ontvangen berichtjes en in die van mijn man, en inderdaad zitten er veel tussen zonder punt. Die mét punt zijn niet kort-af overigens, maar goed, het zijn ook veel ouderen met wie wij communiceren. En die zetten een punt gewoon omdat een zin nou eenmaal eindigt met een punt. Het kost mij moeite om niet te stoppen met een punt, maar ik ga het toch eens proberen – kwestie van met m’n tijd meegaan.

Verder heb ik via de studenten één sociale-media-app leren kennen waar ik nog nooit van had gehoord: Discord. Van Snapchat had ik wel gehoord, maar ik ken het niet, dat is behoorlijk leeftijdsgebonden volgens mij. Instagram ken ik dan weer wel, maar toch verrasten een paar voorbeelden me door de grote informaliteit. Politici presenteren zich op Insta duidelijk anders dan elders. Met Whatsapp ben ik het meest vertrouwd.

Eén van de dingen die mij opvielen in de voorbeelden van de studenten was dat er nogal verschil is in het voorkomen van verkortingen: woorden als ff, wsl, gwn. Er is een tijd geweest, zo weet ik nog en staat ook in het boek, dat je bij – toen nog – SMS’en op een  niet-smarte telefoon min-of-meer werd gedwongen verkortingen te gebruiken: de maximale berichtlengte was beperkt en op het kleine schermpje en met kleine, numerieke toetsjes was schrijven een heel gepiel. Met de opkomst van de smartphone verdwenen die beperkingen en schoof de schrijfwijze in de berichten op richting standaard-schrijftaal.

Het boek stopt daar. De techniek is sindsdien alleen maar voortgeschreden, met functies als automatische woordaanvulling, correctie en hoofdletters. Desalniettemin zag ik in de voorbeelden van de studenten een boel verkortingen en aanverwante schendingen van de officiële schrijftaalnormen voorbijkomen. We praatten daar wat over, en ik zou er nu aan toe willen voegen: inmiddels zijn het niet zozeer technische beperkingen die verkortingen afdwingen, nu wordt het gebruik ervan meer communicatief bepaald.

Dat zit zo. Jongeren gebruiken verkortingen als stijlkenmerk en in informele en vluchtige communicatie. In meer formele en permanente communicatie kiezen ze meer voor de officiële woordvormen. Hun schrijven is dan sowieso verzorgder.

Mij lijkt het maken van een communicatief onderscheid vooruitgang: een teken van de volwassenwording van dit type apps.

Op het college van vandaag (draad) stond het genre ’tweets’ centraal – dit en het volgende college gaat het over nieuwe sociale media – als ik ‘nieuw’ gebruik, verraad ik mezelf als oud: ik kan me nog de tijd vóór de sociale media herinneren, de generatie van de studenten niet. Al is er nog steeds een boel in beweging. We praatten daar even over voordat het college echt begon. Het boek is uit gaat er bijvoorbeeld nog van uit dat je e-mail kunt gebruiken als communicatiemiddel met vrienden. Ik doe dat inderdaad nog wel met een paar; de studenten niet. 

De studenten hadden allemaal de tweets van een BN’er geanalyseerd. Ze mochten vrij kiezen, en maar liefst drie van de tien hadden gekozen voor Tim Hofman, @debroervanroos. Verder waren er cabaretiers en presentatoren bij, en een rapper. Wat we hebben geprobeerd, is om het taalgebruik met elkaar te vergelijken en op basis daarvan een advies te geven.

Dus zo van: vergelijk Tim Hofman met een cabaretier en áls Hofman dan grappiger over wil komen, dan zou hij … kunnen doen. Daar kwam wel iets uit: van @PannekoekPeter kan hij leren om meer hashtags te gebruiken, sowieso, en vooral die met een twist: Peter Pannekoek gebruikte in de tijd dat #ikdoenietmeermee trending was die hastag, en maakte er ook een keer  #ikdoenietmeerplee van.

Vaker kwam naar voren dat de BN’ers verschillen in de mate waarin ze hun Twitter gebruiken puur voor of vanuit zichzelf dan wel meer interactief, in de vorm van reacties, commentaren, retweets e.d. De balans lijkt daarin – zo uit de losse pols – in het midden te liggen: met hoofdzakelijk retweeten laat je weinig van jezelf zien, met dat nauwelijks niet doen laat je een kans liggen. Dat concludeerden we mede op basis van de populariteit van Tim Hofman, die die balans op het oog goed weet te treffen.

De balans tussen ik en anderen was me ook al opgevallen in de proef-analyse die ik vanochtend snel had gedaan en die ik als voorbeeld heb gebruikt: ik had @mauricedehond en @marionkoopmans met elkaar gecontrasteerd, respectievelijk criticus van en juist erkend deskundige in het corona-debat. Ik volg Maurice de Hond niet, en keek op van de stijl van zijn tweets, in eerste instantie vooral van de heftige metaforen: Ruttes ‘handen stuk wassen’ noemt hij een magische toverformule, een eventuele korte en volledige lockdown een genadeschot voor patiënt Nederland.

Nounou, dacht ik, geen wonder dat je controversieel bent en niet serieus genomen wordt door de gevestigde orde. Dat soort beelden zul je bij Koopmans niet aantreffen.

En zo is er meer. De Hond gebruikt veel meer absolute termen (niet, nooit, noch… noch, kritiekloos, klaarblijkelijk), daar waar Koopmans woorden vaker onzekerheid uitdrukken en soms zelfs vaag zijn: onduidelijk, waarschijnlijk, een aantal zaken; hoeveelheden kunnen variëren. 

Maar de twee verschillen dus ook in zichzelf centraal stellen versus iets met anderen doen. Koopmans retweet veel meer en heeft het in haar eigen tweets over het werk van anderen – en dus zie je daar regelmatig ze opduiken. Als De Hond al links naar andere bronnen opneemt, is het naar zijn eigen blog, en ik en mijn zijn dan ook nogal frequent.

Over en weer zou ik zeggen: dat kan wel wat opschuiven. Koopmans zou het wat persoonlijker kunnen maken, en De Hond mag anderen wel eens wat meer podium bieden. Dat zou mogelijk een klein beetje helpen bij het bereiken van elkaars zo gepolariseerde publieken.

Als ze dat willen natuurlijk. Koopmans lijkt maar ten dele in gesprek met het algemene publiek, en voor het andere deel met vakgenoten. Ze tweet bijvoorbeeld veel in het Engels, en met een boel jargon. “Lineage importation and regional lineage diversity declined after lockdown, elimination was size-dependent” citeert ze ergens – nou, dat is voor mij als welwillende leek onbegrijpelijk. Lineage?

Maar van Maurice de Hond dacht ik begrepen te hebben dat het hem stoort dat hij niet serieus genomen wordt door de wetenschappers en beleidsmakers. Die zou ik daarom willen adviseren: matig je metaforen, doe eens wat meer in het Engels, verwijs eens wat meer (positief!) naar anderen, formuleer met wat meer onzekerheid.

Dat zou dan  – deels – resulteren in veranderingen in telbare dingen: meer persoonlijke voornaamwoorden van de derde persoon, minder van de eerste. Minder absolute termen, meer onzekerheidsaanduiders. Daar gaat het bij registeranalyse c.q. in het vak om!

Aanvulling, een uur later: ik had dit net geschreven en toen plofte de krant op de mat. Toevallig (nouja, niet dus) staat daarin een fors artikel over het OMT en zijn critici (online staat het er al een dag, zie ik), met onder andere Maurice de Hond en Marion Koopmans, én het gaat over de rol van Twitter. Koopmans besteedt daar een uur per dag aan; een collega-OMT-lid Jan Kluytmans is ermee gestopt omdat het ‘geen enkele constructieve bijdrage’ levert. Inderdaad is er bij De Hond sprake van wat frustratie over wat hij bereikt met zijn kritiek. Van Koopmans staat er ook nog het citaat ‘Ik zou niet durven zeggen dat ik weet hoe het zit’ – inderdaad, dat blijkt uit het taalgebruik in haar tweets!

Hij ligt al een tijd op mijn bureau: ‘Fietskoers 2025‘, een tekst van de Gemeente Rotterdam. Ik vind het niet alleen als tekst interessant, maar ook vanwege het onderwerp: ik fiets nogal eens in Rotterdam, ik ben dus ook belanghebbende. De tekst is in het algemeen nogal abstract en ronkend en ik vind de inhoud moeilijk te rijmen met mijn dagelijkse ervaringen, maar wie weet, het is nog vijf jaar.

Wat mij vooral opvalt, zijn enkele metaforen die me weliswaar doen grinniken, maar me ook glazig doen kijken.Het gaat er steeds om dat het concrete fiets gecombineerd wordt met metaforen uit het consultantsjargon. Daardoor ontstaat iets waarvan het effect me doet denken aan dat van botsende metaforen; hier botst de metafoor op iets concreets. Drie voorbeelden:

• Meteen in de ondertitel: ‘De fiets als hefboom in de Rotterdamse mobiliteitstransitie’. Het beeld werkt op mijn lachspieren: een fiets als hefboom? Ik probeer het voor me te zien: hoe je met een fiets een mobiliteitstransitie op kunt tillen. Maar als ik ben uitgegrinnikt, snap ik eigenlijk niet wat er staat. Hefboom/lever ken ik uit het consultantsjargon, maar ook dan heb ik er vaak moeite mee.
• Hoofdstuk 3 heet ‘Versnellers voor de fiets’. Ook dat is hilarisch natuurlijk – ik denk aan opgevoerde e-bikes en altijd wind mee. Maar nee, het gaat om radicale keuzes, basisvoorwaarden en transitieversnellers voor de fiets, zoals: ruimte maken voor snelle en langzame fietsers. O, ook langzame fietsers worden versneld?! Oja, en ook nog mobiliteitshubs en deelmobiliteiten – bent u er nog, Rotterdamse fietser? Enne – wat is eigenlijk het verschil tussen een hefboom en een versneller?
• Iets verderop in dat hoofdstuk gaat het om ‘Bouwstenen voor fietsparkeren’. Dat lijkt me nuttig, ja, van die blokken met klemmen eraan. Maar dat moet ik me er niet bij voorstellen natuurlijk. Tussen wat zinnige, concrete voorstellen tot het bouwen van fietsenstallingen, pardon, fietsparkeeroplossingen, gaat het ook om ‘een aanbod van deelmobiliteit op twee wielen’.

Nou is net dat laatste punt het eerste wat mij als zichtbaar resultaat van de plannen wél is opgevallen: aan de achterkant van het station is de fietsparkeervoorziening onlangs fors uitgebreid, door een groot extra stuk dubbellaags te maken. Er is daar een tekort aan fietsparkeerplaatsen aangevuld, begrijp ik uit de tekst. Ik verheug me al op de eerstvolgende keer dat ik daar mijn mobiliteit op twee wielen (zoals op de foto hieronder) parkeer!