Maandelijkse archieven: december 2020

Wat een jaar!

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Het is op dit blog voor mij bepaald geen traditie om een soort jaaroverzicht of -terugblik te schrijven. Ik ga dat ook nu niet uitvoerig of uitputtend doen. Maar omdat het zo’n raar jaar was, wil ik er wel iets over zeggen.

Ik vond het een naar en moeilijk jaar. Maar het rare is: op werkgebied is het me, met wat passen en meten, eigenlijk uitstekend vergaan. Nouja, het is financieel een mager jaar: ik ben gekomen tot ruim 70 % van mijn gebruikelijke jaar omzet. Ongeveer, want het is altijd lastig om de loondienst die ik had in Leiden goed te verrekenen ten opzichte van mijn normale omzet. 

70 % is mager maar niet dramatisch. Netto houd ik er meer van over omdat ik minder belasting betaal en ik heb ook zakelijke minder kosten omdat er minder kon. Tel daarbij op dat ik ook privé minder heb uitgegeven, om dezelfde reden, en dan is de financiële schade goed te overzien.

De omzet-terugval komt vrijwel geheel op het conto van het tweede kwartaal. Dat had een normaal maar toevallig mager eerste kwartaal moeten goedmaken, en dat is niet gebeurd. Het omgekeerde was het geval: mijn grootste opdrachtgevers annuleerden in de eerste lockdown alles. Het derde kwartaal is voor mij altijd mager vanwege de vakantieperiode. Zo resteerde nog het vierde en dat was prima: ik had een succesvolle ommezwaai gemaakt naar online werken, en mijn opdrachtgevers zagen dat ook wel zitten.

De vooruitzichten voor 2021 zijn ook goed. Bovendien is het zo dat ik al jaren roep dat geld verdienen voor mij op het gebied van werk het probleem niet is: dat lukt wel. Zo’n mager jaar kan ik prima hebben. Het leuk houden, dat is een grotere uitdaging. Dat was dit jaar ook wel eens moeilijk: ik had moeite met de eenzijdigheid van alleen maar achter mijn eigen computer, in mijn eigen werkkamer, naar mijn eigen beeldscherm koekeloeren. ‘Dit heb ik nooit gewild’ dacht ik regelmatig. Ik snakte (en snak) naar de dynamiek van bij organisaties over de vloer komen en daar werken met echte mensen. Zelfs het reizen in de spits miste ik, ook al heb ik dat vaak vervloekt.

Maar, ben ik geneigd te zeggen: alles went. Ik heb inmiddels een ook voor de lange termijn hanteerbaar werkritme gevonden. Waarin ik elke dag in het daglicht naar buiten ga, altijd na lang videobellen eerst weg ga van de computer, niet meer dan vier dagen in de week werk, elke dag aandacht besteed aan rug, schouders en nek – enzovoort. Lekker werken en leven in deze tijd en lichamelijk en geestelijk fit blijven vergt een straffe zelfzorg-discipline, maar dan gaat het ook goed. Inmiddels heb ik een balans die eerder beter voor me is dan slechter dan normaal. Het is voor mijn lijf ook wel fijn om niet door kou en donker en met spitstreinen om 9 uur bij opdrachtgevers in ge-airconditionende kantoorgebouwen te moeten zijn. Ik mis het ‘live’ contact nog zeer, maar ik kan er inmiddels goed mee omgaan. Video-contact voelt steeds bevredigender.

En eigenlijk is het nog positiever dan dat. Want wat heb ik ongelofelijk veel geleerd dit jaar! Eind maart moest ik er nog achter komen dat mijn webcam het niet deed. Een paar maanden later schopte ik het tot in een artikel in Tekstblad over online schrijftraining geven. Sindsdien heb ik me nog veel verder ontwikkeld op dat gebied. Bovendien had ik de gelukkige samenloop van omstandigheden dat ik net voor de coronacrisis gevraagd was om een e-learning te maken. Voor de toekomst bieden die nieuwe vaardigheden en die e-learning allemaal interessante nieuwe kansen. Ik popel om daar verder mee te gaan! 

Het was deels een geforceerde, afgedwongen crashcursus, dat online training geven. Dat heeft me een boel energie en tijd gekost. Ik heb véél harder gewerkt dan die 75 % omzet suggereren en was bij vlagen vooral rond de zomer daar ook echt moe van. Maar het heeft me ook veel opgeleverd waar ik voor de toekomst baat bij heb, zo verwacht ik.

Ook los van die nieuwe ontwikkelingen had ik vooral in het vierde kwartaal enkele interessante nieuwe opdrachten, dus vragen van opdrachtgevers. Ook dat inspireert en motiveert me altijd zeer: nieuwe dingen doen, en daarvan leren. Ook het college geven was leuk, ik hoop dat ook dat weer een keer een vervolg krijgt.

Het was dus een financieel mager maar inhoudelijk uitstekend jaar met een steile leercurve, ook al waren het de omstandigheden die dat leren afdwongen. Ik hoop van ganser harte dat de omstandigheden in 2021 gunstiger gaan worden, zodat ik onbevangen de vruchten kan plukken van wat ik afgelopen jaar geleerd heb. Zodat ik een keuze heb in plaats van dat de manier van werken word afgedwongen. De eerste keer dat ik weer ‘live’ een groep voor me ga zien, gaat heel bijzonder worden. Ik denk dat het nog wel even gaat duren, maar ik hoop dat het komend jaar weer gaat lukken.

Ik wens mezelf en jullie allemaal een beter 2021!

 

 

 

Tekst als afspiegeling van falend beleid

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik was gister geshockeerd door de paginagrote advertentie van de Rijksoverheid in de dagbladen (hier te downloaden). Ik had hem eerst alleen vluchtig gezien en toen had ik me al verbaasd over de kop: ‘Zo werkt het eerste coronavaccin’ kan ik als voorbeeld gebruiken in mijn trainingen voor een zin die op een boodschap lijkt, maar het niet is. Vergelijk: boven een nieuwsbericht van gister had dan gestaan ‘dit is wat er in Kroatië gebeurde’.

Later keek ik wat beter en toen viel ik van mijn stoel – wat een slechte tekst. Ik weet amper waar ik moet beginnen. Wat nogal in het oog loopt is de moeilijkheidsgraad van de tekst, met woorden als mRNA en spike-eiwit, getallen, afkortingen en lange en complexe zinnen, met als dieptepunt deze:

Met de goedkeuring van het vaccin door het Europees Geneesmiddelen Agentschap (EMA) en het Nederlandse College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) is bevestigd dat het vaccin voor 95% effectief is bij mensen
vanaf zestien jaar.

Ook op iets minder direct waarneembaar gebied is de tekst complex en slecht te begrijpen. Hoezo ‘eerste’ vaccin bijvoorbeeld – is dat de eerste van de twee herhalingen? Van de eerste producent? Maar dat van Moderna is toch ook zoiets?

Ander voorbeeld: wat is de relatie tussen de zinnen in de lead:

Vorige week is het vaccin van BioNTech/Pfizer als eerste coronavaccin goedgekeurd voor de Europese Unie. Vaccineren is de belangrijkste stap naar een leven zonder coronaregels. Op 8 januari begint het vaccineren. We mogen dus onze mouwen opstropen.

Dat die laatste zin dubbelzinnig is en dus waarschijnlijk als knipoog bedoeld, drong pas na vijf keer lezen tot me door. Daarvoor vroeg ik me af hoe de ‘we’ zich verhouden tot mij als lezer (ik hoef figuurlijk m’n mouwen helemaal niet op te stropen), en of die boodschap niet gênant is op een dag dat alle andere EU-landen al met vaccineren begonnen zijn terwijl ‘we’ nog een tijd moeten wachten. Ook met de knipoog blijft die gêne overeind trouwens.

Nog eentje: hoezo staat er hier maar:

Vaccineren is gratis en vrijwillig; het is je eigen keuze. Maar hoe meer mensen zich laten vaccineren, hoe beter we kunnen voorkomen dat het coronavirus zich verder verspreidt.

De tegenstelling is zeer impliciet maar een aanname dat de lezer daar dus zit te denken ‘dan doe ik het dus niet’. Dat moet de tekst nou juist niet oproepen, lijkt me.

Ook de structuur is warrig – onder ‘voor wie’ gaat het daarover in de eerste zin en helemaal aan het eind ook weer even, maar ertussenin niet. Enzovoort.

De strekking is me volledig onduidelijk, al snap ik wel dat die opmerking over dat het vaccin niet bij je DNA of genen kan komen gericht is op de kritiek van vaccinatie-sceptici. Ik kan alleen maar bedenken dat de advertentie bedoeld is om die sceptici te overtuigen, ik ervaar het niet zo. Argumenten pro vaccinatie zitten verstopt in bloedeloze zinnetjes als ‘Vaccineren is de belangrijkste stap naar een leven zonder coronaregels’. Er gaat weinig enthousiasmerends van uit.

Sterker nog: ik word er wantrouwig voor. Door wat me het allermeest opvalt: de merknamen. Drie keer BioNTech/Pfizer, waaronder in de eerste zin (= bovenste regel), en dan nog een keer Moderna… ik heb zitten speuren of dit niet een soort tekst-deepfake was, gefinancierd door de farmaceutische industrie. Dat gevoel werd versterkt door de gladde stockfoto van een laboratorium en door de ingewikkeldheid van het stukje onder ‘Hoe werkt het vaccin?’ Dat lijkt me duidelijk geschreven door iemand die het zelf interessant vindt, met dat mRNA enzo. Een expert dus.

Ik blijf twijfelen: zou de tekst deels aangeleverd zijn door BioNTech/Prizer? Ik kan me bijna niet voorstellen dat de Rijksoverheid dit willens en wetens zo heeft geformuleerd en vormgegeven. Ze hebben daar toch echt ook goede tekstschrijvers zitten.

Ik vind in het algemeen dat het lijkt alsof ‘we’ van 10 maanden coronacrisis nog heel weinig geleerd hebben, en dat het met het vaccineren niet bepaald daadkrachtig gaat, is ook algemeen bekend. Deze tekst is daar helemaal de afspiegeling van: falend beleid.

Hoe het wel moet? Nou, doe eerst maar even niet, zou ik zeggen. Ga eerst beter nadenken over je communicatiestrategie én krijg dat vaccineren eerst maar eens goed aan de praat (motto: ‘geen woorden maar daden’). Maak vervolgens veel concreter welke voordelen je vaccineren gaat opleveren – dat is de basis voor de argumentatie. Bedenk daarbij welke andere beïnvloedingsmechanismen je kunt inzetten. Ik denk bijvoorbeeld dat diverse herkenbare gewone Nederlanders (m/v) die vertellen waarom ze zich gaan laten vaccineren krachtiger is dan een ‘witte jas'(expert). En kom dan half januari nog eens terug.

Kijktip: YouTube-registeranalyse

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Het was vorige week op tv bij Iedereen Beroemd, een programma waar manlief en ik een beetje verslaafd aan zijn geraakt, en nu ook online: een analyse van het taalgebruik op YouTube. Ik vond het grappig en leerzaam en ik heb het net aan mijn studenten van Tekstgenres doorgegeven als voorbeeld van een informele registeranalyse. Want dat is wat hier gebeurt: het taalgebruik van een bepaald genre typeren – en daar dan de draak mee steken!

 

 

Net als die andere subcategorie

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Alweer over categoriseren – dit keer een gekke. Ik trof ‘m aan in de papieren NRC van dinsdag, online was-ie er maandag al:

Tot ten minste 19 januari moeten alle niet-essentiële winkels dicht, kondigde premier Rutte aan, en daaronder vallen óók winkelketens als HEMA, Action en Blokker, net als tuincentra, bouwmarkten, boekwinkels, warenhuizen en elektronicawinkels. Alleen levensmiddelenwinkels, dierenspeciaalzaken, drogisterijen, opticiens en thuiszorgwinkels blijven open, net als supermarkten, tankstations, apotheken en banken.

Mijn lezen haperde even door de herhaling van net als, die viel me op. Toen ging ik iets beter kijken, en toen dacht ik: de eerste net als snap ik. De hoofdcategorie is daar ‘winkels die dicht moeten’, met als subcategorieën ‘winkelketens met een eigennaam’ en ‘overige niet-essentiële winkels’. De net als verbindt die twee subcategorieën.

Maar de tweede snap ik niet. De hoofdcategorie wel: winkels die open mogen blijven. Maar wat is het indelingsprincipe geweest om ‘levensmiddelenwinkels, dierenspeciaalzaken, drogisterijen, opticiens en thuiszorgwinkels’ te scheiden van ‘supermarkten, tankstations, apotheken en banken’? Ik heb geen idee.

Als supermarkten zouden oversteken, zou ik het nog begrijpen. Dan zijn het echte winkels versus ‘soort-van’ winkels – een bank is geen winkel immers. Maar zo staat het er niet.

En dan denk ik: wat heeft er in het hoofd van de schrijver gezeten? Herhaling voor de sier? Wordt anders die tweede opsomming te lang, en breekt net als dat? Het is raden.

Vanwege tijdsdruk vergeef ik journalisten veel. Maar verder zou ik zeggen: doe maar niet, die net als. Doe maar gewoon een lange opsomming. Schuif supermarkten dan naar voren, dat is logischer. Zoiets:

Tot ten minste 19 januari moeten alle niet-essentiële winkels dicht, kondigde premier Rutte aan, en daaronder vallen óók winkelketens als HEMA, Action en Blokker, net als tuincentra, bouwmarkten, boekwinkels, warenhuizen en elektronicawinkels. Open blijven supermarkten, levensmiddelenwinkels, dierenspeciaalzaken, drogisterijen, opticiens, thuiszorgwinkels tankstations, apotheken en banken.

Misschien moet er dan ook nog ergens onder andere ofzo in. Want uitputtend is dit niet. Duidelijk was het immers ook niet: er ontstond een boel gesteggel over de maatregel!

Overexplicietheid

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik geef binnenkort een gespecialiseerde training waarin het onder andere gaat over het belang van expliciet zijn: als schrijver moet je het er vaak voor je gevoel nét iets te dik bovenop leggen, opdat de lezer je kan volgen. Maar dat is wel een kwestie van maatwerk, want óverexpliciet zijn, is hinderlijk. Je moet daarvoor bepalen wat je lezer wel en niet weet en/of makkelijk en snel zelf kan bedenken. En dat is een hele klus.

Net toen ik bezig was met het voorbereiden van die training, viel mijn oog op een kop op Rijnmond:

Dick Advocaat (Feyenoord):

Die toevoeging Feyenoord tussen haakjes, daar moest ik om lachen. Hier in de regio, waar de lezers van Rijnmond zitten, zullen er nauwelijks mensen te vinden zijn die niet weten wie Dick Advocaat is, en degenen die het niet weten, interesseert het niks wat die man te zeggen heeft. Dit lijkt me dus een zuiver geval van overexplicietheid!

 

De coronametaforenwirwar

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Op de dag dat een nieuwe lockdown wordt afgekondigd kom ik  terug op een onderwerp waar ik het al eerder over heb gehad (meest recente): de metaforen in de communicatie over het coronabeleid. Volgens het liveblog van nos.nl heeft minister De Jonge vandaag gezegd:

Vorige week leek het erop dat de remweg van het virus vooral langer werd, nu moeten we concluderen dat het virus plankgas geeft

Dan denk ik: hij heeft niet naar Even tot hier gekeken, afgelopen zaterdag. Vanaf 8’25 nemen Woe en Van der Laan de metaforen van hem en Rutte op de hak. Ik lag helemaal in een deuk! Spijker op de kop!

Enige wat ik er nog aan toe zou willen voegen: Merkel wordt opgevoerd als goed voorbeeld van metafoorloosheid, maar de wirwar van metaforen is het probleem, en mogelijk ook wel dat sommige niet het gewenste effect hebben. Metaforen op zich, daar is niks mis mee. Sterker nog: een goeie metafoor had de afgelopen maanden kunnen helpen. Ik ben benieuwd waar Rutte vanavond mee komt, maar ik houd mijn hart vast…

 

Laatste college

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Op het laatste college van Tekstgenres zijn we doorgegaan met opdrachten die neerkwamen op: schrijf zelf een stukje dat voldoet aan de typerende registerkenmerken van dat genre. Dat was weer leuk en leerzaam. De rode draad voor mij was dit keer: wat zit er allemaal in mijn hoofd aan oproepbare kennis over het taalgebruik in een bepaald genre?

Wat ik bijvoorbeeld leerde is dat er ergens in mijn hoofd een boel cliché-zinnen uit een recept opgeslagen zitten. Ik was me er niet bewust van hoe specifiek dat genre is, maar buiten een recept zeg, hoor of lees ik nooit ‘fruit de ui’ of ‘snijd X in dunne plakjes’ of ‘gebruik ruim water’ of ‘naar smaak X toevoegen’. Zodra ik een recept ging schrijven, rolden dat soort zinnen echter moeiteloos uit mijn pen.

Ook zakelijke brieven zijn vaak nogal clichématig, met naar aanleiding van als eerste drie woorden voorop. Met dat soort brieven heb ik vaker te maken, dus ook dat register komt vlot op papier, maar anders dan bij recepten ben ik me daar wel veel meer bewust van wat ik weet. Het is nou al even geleden, maar ik heb in trainingen nog wel eens mensen geleerd hoe je iets originelers kunt bedenken dan naar aanleiding van. Ik had bij het bespreken van dat genre de neiging om het te gaan hebben over strategische zaken, van helder hebben wat je precies wilt bereiken (een brief bereikt niet zo veel) tot de plek van de hoofdboodschap – maar daar gaat het vak niet over. Ik knoopte wel in mijn oren dat het zo vaak vermaledijde werkwoord zullen frequent is in zakelijke brieven.

Het derde genre betrof dankwoorden uit boeken, en ook dat is me vertrouwd. Ik heb bij die opdracht niet geschreven maar gekeken: of het dankwoord uit Adviseren met perspectief voldeed aan de registerkenmerken – nou, ten dele. Er zitten weinig sterk-positieve bijvoeglijke naamwoorden in, zoals geweldig idee of fantastische bijdrage. Misschien zijn die sinds 2002 opgerukt, of misschien is een boek over adviesrapporten daarvoor te zakelijk.

Veel moeilijker vond ik de sociale media: schrijven voor TikTok en Twitter. We moesten een paar stukjes van Facebook ‘vertiktokken’ en iets Twitteren over het vertrek van een partijleider alsof we een influencer (maar geen politicus) zijn. De studenten zetten hun vertiktokkingen en tweets in de chat in Teams, en daar stond op een gegeven moment een wonderbaarlijke verzameling uitingen, grappig om te zien.

Ik leerde over die registers veel van de studenten, ikzelf kwam niet zo ver. Ik zag chill in een uitwerking en dacht meteen: oja, natuurlijk. Maar dat behoort toch niet tot mijn actieve woordenschat. Ik twijfelde of compliment al niet een te net en lang woord zou zijn voor TikTok, maar nee, dat mocht.  Bij de tweet kreeg ik writer’s block omdat ik te veel over de inhoud ging nadenken – welke partijleider, en is het dan iemand pro of contra en wat denkt zo iemand dan… maar daarover gaat registeranalyse helemaal niet. De conversational human voice van zulke tweets komt bij mij niet heel makkelijk.

Eén van de dingen die ik eerder al van de studenten leerde, ik heb het ze vandaag verteld, is dat een punt achter een zin, bijvoorbeeld in WhatsApp, als kort-af gezien kan worden, en dat punten in de sociale media lang niet zo gebruikelijk zijn als in de standaard-schrijftaal. Ik ben daar eens op gaan letten en ik zet nu af en toe bewust géén punt. Dat voelt voor mij nog steeds raar, maar ik doe zo mijn best met de tijd mee te gaan.

En dat brengt me op het laatste onderwerp: het vraagteken. In forumposts, om precies te zijn. Want dat leesteken is daar dus juist niet op zijn retour, anders dan in één-op-één-communicatie, zoals in WhatsApp. Op een forum communiceer je met onbekenden en heeft je post competitie met een heleboel andere, en kennelijk neigen taalgebruikers en dan dus toe om expliciet te maken dat ze een vraag stellen.

Ik vond daaraan mooi om te zien tot wat voor onderlinge afstemming taalgebruikers kunnen komen, en welke grote hoeveelheden impliciete kennis ze daarbij gebruiken. Niemand heeft ooit expliciet hoeven leren ‘als je een vraag stelt op een forum, zet er dan een vraagteken achter; in WhatsApp mag je het weglaten’. Maar we doen dat wel. Omdat we het anderen zien doen en mogelijk ook ergens het nut ervan wel inzien. Omdat we met z’n allen onbewust erg bekwame communiceerders zijn. Het is een doel van de taalwetenschap om die onbewuste kennis te expliciteren. En zo te laten zien waar wij mensen toe in staat zijn.

Nou, dat zouden mooie slotwoorden zijn aan het eind van het vak, en dat waren het ook, maar er volgde nog wat: ik heb de studenten bedankt voor de samenwerking van de afgelopen maanden, onder de rare en unieke omstandigheden van dit moment, en ik kreeg van hen ook nog veel lovende woorden toegesproken en toegechat. Dat vond ik erg fijn om te horen! Helemaal van elkaar af zijn we nog niet, want ze leveren over twee weken hun eindopdracht in. Maar dit was de laatste keer dat we elkaar zagen. Zo gaan die dingen, maar toch – een beetje jammer vind ik het wel…

 

 

lh3?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

De afgelopen tijd dook in mijn mailcorrespondentie wel eens een e-mail-adres op met lh3@xs4all erin. Dat was nooit de bedoeling – dat was het adres van de achterliggende brievenbus van contact@lhcornelis.nl, mijn ‘echte’ e-mail-adres. Ik ben bezig geweest met het eruit te krijgen, maar dat lukte nog niet, en toen zag ik aankomen dat ik van hosting zou gaan veranderen en dat het probleem zich vanzelf zou oplossen. Inmiddels is het zo ver. Dat betekent dat lh3@xs4all binnenkort op gaat houden te bestaan. Ik zie de mails nu nog wel en geef dan een seintje aan de afzender, maar straks is het helemaal van de baan. Ik ben en blijf bereikbaar op contact@lhcornelis.nl!

Spelen met register

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Het college Tekstgenres nadert de afronding. De studenten presenteren deze weken hun eindopdracht, of althans: ze geven de anderen en mij een korte (her-)schrijfopdracht naar aanleiding van hun eigen onderzoek. Dat is de praktische vertaling van de registeranalyse: als je uit die analyse weet dat talige kenmerken X, Y en Z veel voorkomen in een genre, schrijf dan eens een stukje van dat genre waarin je die kenmerken terug laat komen.

Gister waren er twee herschrijfopdrachten van iets ‘moeilijks’ naar iets ’toegankelijkers’, namelijk van wetenschappelijke tekst naar iets voor kinderen dan wel gepopulariseerd. Dat komt bijvoorbeeld neer op kortere zinnen in het algemeen en bijwoordelijke bepalingen in het bijzonder en meer persoonlijke voornaamwoorden en citaten. Ik vond het nog best lastig, ik liep bijvoorbeeld vast omdat ik voor m’n extra persoonlijke voornaamwoorden moest kiezen voor hij of zij. De student zelf had het opgelost door meervoud te gebruiken – oja, dacht ik, dat kan natuurlijk ook.

De schrijfopdracht betrof een commerciële, gesponsorde Instagrampost. Daarmee heb ik weinig ervaring dus ik heb vooral gekeken naar wat de studenten daarmee deden. Eén kenmerk daarvan is de hoeveelheid gebiedende wijzen. Ik kon niks anders verzinnen dan kijk, maar het kan zelfs zo sturend als klik op de link.

In alle gevallen was het doel van de opdracht om de in de analyse gevonden kenmerken in de tekst terug te laten komen. Vanwege de aard van het vak gaat dat om telbare tekstkenmerken. We stuitten er echter op dat zo’n genre ook nog eigenaardigheden heeft die niet zo makkelijk zijn te kwantificeren. Bijvoorbeeld: hoe bepaal je welke woorden je kunt gebruiken voor kinderen? Daar liepen we tegen de grenzen van het vak aan.

Volgende week meer, en daar verheug ik me al op, want ik vond het leuk om zo met taal en tekst te spelen, op een andere manier dan voor mij gebruikelijk.