Ik had het er laatst over dat het lastig is om exponentiële groei goed te visualiseren. Ik zag sindsdien op Twitter een geslaagde weergave van reusachtige groei – dit keer van de werkloosheid in de VS. Het is een GIF, laat ‘m lopen tot het eind.
Schokkend – toch?
Als je doorscrollt, zie je ‘m eronder ook nog een keer als statisch plaatje, met enkele labels eraan toegevoegd.
Ik blijf de rol van taal in de coronacrisis interessant vinden. Dankzij sociaal psycholoog Tom Postmes gister op nos.nl realiseerde ik me hoe zeer een bepaalde formulering mij de dag ervoor in de stress had doen schieten. Het ging alweer om een persconferentie. Daarin schetsten de beide ministers een wat mij betreft volledig dystopisch toekomstbeeld.
Enerzijds ging dat om de 1,5 meter waar we maar van uit moesten gaan, zo zei Rutte. Ik dacht meteen: heeft hij ooit een spitstrein van dichtbij gezien? En gaan theaters dan alles 2 keer aanbieden, voor 2 keer zo veel geld? Enzovoort. Anderzijds ging het om de apps waar De Jonge mee kwam – ik zag die later geherformuleerd als ‘digitale enkelbanden’, en zo ervoer ik het inderdaad meteen ook. De combinatie ervan vond ik ook zeer angstaanjagend: alle onbevangenheid weg, permanent leven in wantrouwen tegenover bijna iedereen. Want als jíj te dichtbij komt, loop ik het risico dat er overmorgen een appje uit de lucht komt vallen dat me sommeert twee weken thuis te gaan zitten.
Gister kon ik het weer iets meer relativeren – het is nog niet zo ver, gelukkig hebben een boel kritische waakhonden zich over de app-plannen ontfermd (voorbeeld), en als het een tijdlang allemaal heel afwijkend is, nouja, dat moet dan maar – mogelijk is het beter dan zoals het nu is. Bovendien: angst is maar angst, een stem en beelden in mijn hoofd. In het hier-en-nu van mijn zintuigen fietste ik gister onder een stralende zon door een prachtig lente-landschap. Dat hielp ook.
En, zo realiseerde ik me dus door Tom Postmes, met de formulering ‘het nieuwe normaal’ suggereerde Rutte dat het voor altijd zou zijn – of dan toch in elk geval voor heel erg lang. Ik had me dat niet gerealiseerd, maar precies dát triggerde bij mij de meeste angst.
Ik kan me voorstellen dat er op dit moment stevige taal gebezigd moet worden om ervoor te zorgen dat ‘we’ ons allemaal aan de maatregelen blijven houden. Maar dat zou toch ook op een manier moeten kunnen die niet mij, en met mij een heleboel anderen, zo merkte ik in mijn omgeving en op Twitter, volledig de stuipen op het lijf jaagt? Om met Postmes te spreken: Ruttes formulering ‘het nieuwe normaal’ was zeker jammer. Ik denk dat er wel iets mogelijk was geweest met meer ruimte voor onzekerheid.
En nog even dit: ik begrijp dat er in tijden van crisis, met haast, stress en onzekerheid, een boel misgaat in de communicatie. Het zij ze vergeven. Maar ik blijf het wel kritisch volgen.
In één van de laatste afleveringen van DWDD ging het bij het boekenpanel over Vallen is als vliegen van Manon Uphoff. Enkele panelleden noemden dat een buitengewoon goed boek, ja, zelfs ‘het beste boek door een vrouw geschreven’ (zie ook hier). Dat intrigeerde me, deels vanwege het compliment in superlatieven, deels vanwege het sexisme in die uitspraak – vergelijk ‘best goed, voor een vrouw’.
Ik heb het inmiddels gelezen. Ik vond het een bijzonder boek, vooral omdat het om zeer heftig kindermisbruik gaat, sexueel en anders. In dat opzicht kun je er niet omheen, zal ik maar zeggen.
Maar ik vond het niet buitengewoon goed. Of nouja, ik snap wel dat als je van een bepaalde vorm van literatuur houdt, je het goed vindt, maar dat is niet mijn smaak. Het is het soort literatuur dat ook wel ‘de omgevallen boekenkast’ heet, en waarvan Mulisch’ De ontdekking van de hemel het prototype is: het staat bol van verwijzingen naar andere boeken, films, popmuziek, beroemdheden en dergelijke, van vroeger en nu. Alsof dat het nog niet moeilijk genoeg maakt, staan er nog wat cryptisch-verwijzende afkortingen in en Latijnse termen.
Ik vond het vervreemdend, wat waarschijnlijk het beoogde effect heeft, want Uphoff schrijft alleen maar heel indirect over het misbruik. Maar ik vond het ook irritant. Als ik zo’n puzzeltje doorzie of een verwijzing herken, geeft dat weliswaar ‘plaisir du texte‘ maar als ik het niet snap, ga ik me dom voelen – bijvoorbeeld omdat ik geen klassieke talen heb gehad vroeger. Bovenal vind ik één groot vertoon van ego, eerlijk gezegd, van de kant van de schrijver: kijk eens hoe veel ik weet en hoe handig ik dat in een boek kan verwerken! De vorm trekt zo wat mij betreft veel te veel aandacht.
Groot vertoon van ego, ja, dat associeer ik meer met mannen dan met vrouwen. In die zin kan ik me voorstellen dat liefhebbers van het genre het een bijzonder boek vinden ‘voor een vrouw’. Maar misschien valt het met dat sexisme wel mee. Met zo’n boek publiekelijk heel goed vinden zeg je als lezer eerder iets over jezelf: kijk eens hoe slim ik ben! Tsja…
Ik blijf nog even doorgaan over wat me opvalt aan de corona-communicatie. Ik krijg zo langzamerhand ook weer inspiratie voor ‘gewone’ tekst- en communicatieblogposts, maar vandaag nog even actueel.
Tijdens de persconferentie van vorige week viel me op dat die bol stond van de dingen waarvan ik weet dat ze werken bij gedragsbeïnvloeding. Motivaction zette die al geweldig op een rijtje – ik had die niet allemaal eruit gehaald, maar de nadruk op de gemeenschap, het goede gevoel, de sociale bewijzen en de positieve feedback – ja, zeer zeker. Ik vond het vorige week al iets te doorzichtig, maar goed, ik heb ervoor doorgeleerd en ik weet ook: het werkt, en ze leren snel daar in Den Haag.
Wel dacht ik meteen al: als het mij opvalt, gaat er ook nog iets niet goed. Dan is het misschien toch net iets te technisch, iets te goed doordacht, en te weinig uit het hart. Als het echt goed is, heb je niet in de gaten dat je onderworpen wordt aan een gedragsbeïnvloedingspoging.
In tweede instantie viel me op dat de vragen van de journalisten, voor zover uitgezonden, zo weinig kritisch waren, zo weinig ver reikten ook. Ik zat met een brandende vraag en die was: wat betekent ‘onder controle’ eigenlijk in de zo prominent zichtbare slogan ‘Alleen samen krijgen we corona onder controle’. Ik heb daar de hele week mee gezeten: wat is ‘onder controle’, waar zijn we eigenlijk met z’n allen naartoe op weg? Ik begrijp dat voor de korte termijn: zorgen dat ze ziekenhuizen het aankunnen. En dan? Hoe dan verder? Groepsimmuniteit? Pappen en nathouden totdat er een vaccin is? Ik heb geen idee, nouja, ik zag hier en daar in de media, met name internationale, wat geluiden erover die vandaag ook in de NRC staan: niemand weet het, en mogelijk gaat het heel lang duren, met ingrijpende consequenties op allerlei gebieden. En dat terwijl ik om me heen en in de media diverse signalen opvang van grote hoop dat dit ‘even’ volhouden is en dan kan alles weer doorgaan.
Ik telde die twee dingen bij elkaar op en toen realiseerde ik me dat ik licht iebel word van de merkbare poging tot gedragsbeïnvloeding omdat iets anders daardoor verhuld blijft: reusachtige onzekerheid. Ik snap dat nog steeds wel – we moeten wat, met z’n allen, en het vraagt sterke schouders om met zo’n grote onzekerheid om te gaan: om hem te dragen en om hem toe te geven.
Afgelopen vrijdag keek ik naar het gesprek met de minister-president en toen ging het gehamer met de gedragsbeïnvloedingstechnieken me echt te ver. Toen voelde ik me gespindoctord, zal ik maar zeggen – gemanipuleerd. De grens tussen gedragsbeïnvloeding en manipulatie is sowieso onscherp (iets wat me al langer interesseert overigens, voor wat betreft overheidscommunicatie). Maar Rutte treft amper blaam – hij heeft een duidelijk belang. Ook nu weer werd hem geen strobreed in de weg gelegd door de interviewer. Het vraagt van journalisten ook sterke schouders om de huidige grote onzekerheid te bevragen.
Edit, toevoeging een paar uur later: Marcel van Roosmalen verwoordt het de doorzichtigheid van Ruttes gedragsbeïnvloeding in zijn column in de NRC van vandaag heel mooi en herkenbaar, ik citeer hem graag:
Heel fijn als de minister-president benoemt dat we goed luisteren.
“De meeste mensen houden zich wel aan de regels.”
We krijgen een aai, een kopje en een klontje om ons zoet te houden. Braaf volk!
Ja, zo dus – zo voelde ik me ook.
Officieel is de pandemie over verklaard, maar het is nog niet voor iedereen terug naar hoe het vroeger was. Daarom nog steeds even dit berichtje als sticky bovenaan het blog. Ook zonder fysieke bijeenkomsten kan er een heleboel:
(bijgewerkt 31 maart 2023)