Maandelijkse archieven: oktober 2009

Zelf geredigeerd worden

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Op dit moment ben ik bezig met het verwerken van de correcties die mijn redacteur, Nicole Soons, heeft aangebracht in het manuscript van mijn boek over mijn fietsreis door Afrika. Het doel van zo’n redactieslag is natuurlijk het verhogen van de kwaliteit van het boek. Maar daarnaast leer ik er ook van. Ik leer vooral een paar nieuwe blinde vlekken van mezelf kennen: automatismen die makkelijk uit mijn pen rollen, maar die ofwel gewoon fout zijn, ofwel die beter kunnen, wat wil zeggen: lezergerichter.

Grappig voorbeeld van die eerste categorie: ik heb ooit eens het woord bloedzuchtig opgeschreven waar het ging over malariamuggen. Dat woord komt weliswaar vaker voor op internet, maar het moet eigenlijk natuurlijk bloeddorstig zijn. Ergens wéét ik dat wel, maar in de maanden dat ik met het boek bezig ben geweest, was bloedzuchtig voor mij een normaal woord geworden. Een mooi voorbeeld van hoe lastig het redigeren van je eigen tekst is: alles wordt op den duur ‘gewoon’, je krijgt een soort tekstblindheid.

Voorbeeld van de tweede categorie was dat Nicole een aantal aanhalingstekens heeft toegevoegd op plekken waar ik mezelf denkend opvoerde. Ik had dus staan:

Toen ik vier jaar voor ons vertrek van het bestaan van de Tour d’Afrique hoorde, dacht ik meteen: dat kan ik misschien wel, maar dat schud ik niet uit mijn mouw – maar zo’n doel om voor te trainen is wel aantrekkelijk.

Dat is nu:

Toen ik vier jaar voor ons vertrek van het bestaan van de Tour d’Afrique hoorde, dacht ik meteen: ‘Dat kan ik misschien wel, maar dat schud ik niet uit mijn mouw – maar zo’n doel om voor te trainen is wel aantrekkelijk.’

Klein verschil, wel beter voor de lezer. Want die ziet nu waar mijn gedachten beginnen en eindigen.

Redigeren leidt ook weer tot nieuwe dilemma’s. Ik gebruik nogal eens de ondanks dat-constructie:

Leon fietste tot in Zuid-Ethiopië alles, ondanks dat hij tobde met de gevolgen van een val in Soedan: ontstoken wonden.

Zo’n ondanks dat is eigenlijk een spreektalige verkorting van ondanks het feit dat. Onze Taal vindt het niet heel fout, dus ik zou het kunnen laten staan. Om het echt netjes te doen, is simpelweg het feit toevoegen een oplossing, en ook de oplossing die Nicole had aangedragen. Maar dat vond ik niet kloppen: ergens mee tobben is in mijn ogen te subjectief om het een feit te noemen. Hoewel is een aardige oplossing, maar uiteindelijk heb ik gekozen voor ‘ondanks getob met…’

Dit soort details – voor mij is het niet het leukste of interessantste aan schrijven. Maar ik vind het wel belangrijk. En gelukkig leer ik er zelf van. De volgende keer zoek ik mijn eigen tekst door op ondanks en op denk/dacht. En bloeddorstig zal me nog lang even doen glimlachen. ‘Bloedzuchtig,’ denk ik dan.

Nogmaals Been en Luyendijk

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Twee aanvullingen op de posts op dit weblog van vorige week:

1. ‘Hmm,’ bromde mijn Feyenoord-informant nadat hij vorige week mijn stukje over de schrijfstijl van Mario Been had gelezen, ‘Been laat het deze week anders mooi afweten.’ Wat is het geval? Vorig weekend verloor Feyenoord van Sparta, een gevoelige nederlaag gezien de ranglijst en de Rotterdamse rivaliteit. Voor het eerst dit seizoen volgde er niet binnen 24 uur een mailtje van Mario Been. Eerder verlies had hij nog ruiterlijk toegegeven; ging dit hem te ver? Kom op, Mario, noblesse oblige!

2. Over Joris Luyendijks hekel aan Powerpoint: in Villamedia Magazine van 23 oktober duikt op p. 8 (‘Nieuws’) Luyendijk weer op. Het stukje gaat over Luyendijks visie op de werkwijze van de Nederlandse journalistiek, die hij achterhaald vindt. Hij verwoordde die visie in de Johan de Witt-lezing. Wat mij opviel, was dat er staat dat Luyendijk een ‘niet-uitgesproken lezing’ hield: hij heeft zijn tekst alleen in papieren vorm uitgereikt. Hij wordt geciteerd: ‘Drie kwartier luisteren naar een persoon die een tekst voorleest, kunt u zich iets voorstellen dat nog saaier is?’ In plaats daarvan sprak hij ‘losse gedachten’ uit.

Enerzijds heb ik hierbij een sterk gevoel van herkenning: Luyendijk doet wat ik zo vaak heb aangeraden. Als een presentatie alleen maar dient om mensen iets mede te delen, zet het verhaal dan op papier en geef het ze. Daarvoor hoef je zelfs niet bij elkaar te komen.

Anderzijds weet ik ook dat ik dat altijd slechts quasi-aanraad: om mensen erover na te laten denken waarvoor je dan wél bij elkaar komt. En met dat in mijn achterhoofd vind ik Luyendijks actie toch jammer. Drie kwartier luisteren naar een goede spreker is helemaal niet saai, en kan juist betrokkenheid creëren die je op papier nooit krijgt. Tekst voorlezen is niet hetzelfde als goed spreken.

Net als met het Powerpointverhaal lijkt het erop dat Luyendijk zich nogal laat bepalen door slechte voorbeelden van spreken en presenteren. Het is goed dat hij die slechte praktijk niet accepteert, en misschien weet hij ook wel dat hij geen goede spreker is, en inderdaad bloedeloos zou moeten voorlezen. Maar het is jammer dat hij niet zelf probeert het wél goed te doen.

Luyendijk over Povere Pruts Presentaties

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Niet te versmaden natuurlijk: Joris Luyendijk, bezig met een journalistiek experiment met elektrische auto’s, ging afgelopen zaterdag in NRC Handelsblad tekeer tegen Powerpoint. Zijn column staat gelukkig ook online, zodat hij nog te lezen is, maar vooral ook omdat de reacties de moeite waard zijn.

Ik kan me overigens goed vinden in Luyendijks verhaal, en vooral in zijn belangrijkste diagnose: een te grote focus op het Powerpointmateriaal staat contact maken met het publiek in de weg. Dat is gewoon waar. Zowel in mijn boeken over het maken van presentatiemateriaal als in alle trainingen gaat het daarom in de eerste plaats niet over het prutsen met Powerpoint, maar om de twee dingen die veel belangrijker zijn dan dat: betrokkenheid creëren met het publiek en het vertellen van een goed verhaal.

Toch krijgt Powerpoint in Luyendijks verhaal en in de reacties erop te veel schuld. Sprekers die zo bezig zijn met hun sheets dat ze de zaal vergeten, konden zonder Powerpoint ook dat contact niet maken. Die sheets zijn een bliksemafleider van hun eigen angst. Een goede spreker kan ondanks en zelfs dankzij sprekende sheets juist wél dat contact maken. Powerpoint is immers slecht een middel. Dat middel kun je goed en slecht inzetten.

Dat je veel slechte Powerpointpresentaties meemaakt, heeft ermee te maken dat er simpelweg veel slecht gepresenteerd wordt. Vroeger was dat ook zo. Eén vorobeeldje: ik kan me herinneren dat mijn scriptiebegeleider al zei dat op een gemiddelde wetenschappelijke conferentie hooguit eenderde van de presentaties echt goed was. Hij doelde vooral op de inhoud, maar als die al te slecht gebracht wordt, krijg je daar niet veel van mee. En ik heb het nu over 1991, een tijd waarin bij ons alfa’s zelfs het handmatig tekenen of schrijven op overheadsheets nog niet voorkwam.

Anders gezegd: je hebt goede presentaties en slechte presentaties. En je hebt Powerpoint. Met Powerpoint kan je het goed doen, of slecht. Slechte, en dat is vaak: bange, sprekers zullen misschien al eerder naar Powerpoint grijpen, en daar vervolgens te afhankelijk van worden. Maar dat is dus niet de schuld van het computerprogramma.

Wel is het inmiddels zo dat er een tamelijk bloedeloze presentatiecultuur ontstaan is, waarin Powerpoint een hoofdrol speelt. En de neiging tot ‘per plaatje peroreren’ (uit één van de reacties op Luyendijks blog) is ook een bijverschijnsel van het programma – aan de hand van Powerpoint vertel je een verhaal anders, meer per plaatje, dan wanneer je het zonder zou doen. In die zin bepaalt het programma wel degelijk onze presentatiewijze.

De kunst is dat je Powerpoint laat doen wat jij wilt dat het doet, niet andersom. Als je het hulpmiddel beheerst, is het precies dat: een hulpmiddel. En soms een bijzonder fraai, handig en nuttig hulpmiddel.

Wiens spelling?

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Soms komen er dingen uit onverwachte hoek bij elkaar. Zoals sommigen van jullie weten, ben ik fan van The Who. Nou is er, jawel, op de site van de New York Times een spellingsdiscussie losgebarsten naar aanleiding van een knipoog van een columnist naar het Who-nummer ‘The kids are alright’. Alright, nee, all right, zoals de stijlgids van de NYT het wil…

Mag een columnist spellen zoals hij wil? Van mij wel!

Niets is beter dan dat ene woord…

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Van het volgende type mailtjes worden er dagelijks in ons land duizenden rondgestuurd:

Geachte meneer [achternaam],

Regel al uw Y-zaken online!
Graag informeer ik u via dit bericht over de mogelijkheden om diverse zaken online te regelen via de online service omgeving: MijnY
U ontvangt dit service bericht van Y op het e-mail adres dat op dit moment bij uw account geregistreerd staat.
Heeft u vragen of opmerkingen over MijnY, dan kunt u een e-mailbericht sturen naar  ..@Y.nl
Bent u verhuisd, heeft u een nieuw telefoonnummer gekregen? Houd Y hiervan op de hoogte zodat u geen post hoeft te missen. U kunt uw adres op MijnY wijzigen en/of ontbrekende gegevens aanvullen.

Niks op aan te merken, maar ook bepaald niet hartverwarmend. Dit is qua stijl (en misschien ook qua inhoud) de moderne zakelijke schrijfstijl, of, iets negatiever geformuleerd: de huidige clichés en stereotiepe formuleringen.

Rond dezelfde tijd kwam uit dezelfde hoek en naar ongeveer dezelfde groep ontvangers een mailtje dat als volgt begon:

Beste [voornaam],

Toen ik me zaterdagavond na de wedstrijd tegen W in de catacomben van Stadion De K meldde, waren de vragen van de journalisten kritisch. Ik vond dat wel mooi. We winnen met 3-0, houden de nul, hebben na negen wedstrijden twintig punten, zijn in elk geval voor een dag medekoploper en toch is men kritisch. Dat zegt iets over hoe er nu al tegen ons aangekeken wordt. De mensen verwachten iets van Y en dat is een goed teken.

Natuurlijk, de inhoud is anders. Maar ook de stijl is ten opzichte van de keurige clichés en stereotiepen in positieve zin een klap in je gezicht: hier stáát iemand! Zelfs zonder te weten wat Y is, denk je hier: wauw, daar praat een mens van vlees en bloed! En als je weet wie het is, zíe je hem voor je. ‘Tsjonge’, dacht ik toen ik dit las, ‘Mario Been praat tegen me’ (en vul nu zelf in wat Y, W en Stadion De K is (-;  ).

Ook al gaat dit mailtje naar een grote groep, toch is het persoonlijk. Dat zit hem er vooral in dat Mario Been (of zijn tekstschrijver) het durft om vanuit zichzelf te schrijven, in een stijl die hem op het lijf geschreven is. Ik vind dat hartstikke goed, net zoals ik het indrukwekkend vind dat dit soort mailtjes er steeds zijn nog voor de volgende werkdag begint: ze worden na en competitiewedstrijd op zondag nog ’s avonds of ’s nachts gemaakt en verzonden. Wat een dienst aan de fans!

Toch zou ik deze stijl niet aan iedereen willen aanraden. Dit is een mailtje voor fans, en die willen graag dichtbij zijn. Van vergelijkbare pogingen van organisaties die ik liever wat meer op afstand houd, krijg ik alleen maar jeuk. Een groot kabelbedrijf drukt op de facturen mijn factuur. Dat is een soort nabijheid en vertrouwdheid waar ik helemaal niet van gediend ben. En misschien vinden Ajax-fans of zelfs Y-fans die Mario Been niet zo hoog hebben (zijn die er?) dit mailtje zelfs al te klef.

Stijl komt heel nauw. Het zit hem soms inderdaad in dat ene woord: de voornaam in plaats van de achternaam, jij versus u, een fout geplaatste mijn. Met elke afwijkende keuze loop je een risico.

Als je risico’s wilt ontlopen, zijn er altijd nog die makkelijke clichés. Daar is niets mis mee. Maar bloedeloos en saai is het wel. Ik daag zakelijke schrijvers graag uit om iets meer van zichzelf te laten zien. Een Mario Been hoeven ze niet te worden. Maar iets meer vlees en bloed in zakelijk schrijven – graag.

Wetenschappelijke teksten tussen saai en stijlvol

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Interessante discussie in NRC Handelsblad. Die begon in september met publicatie van een lezing van Marita Mathijsen waarin zij betoogt dat wetenschappelijke teksten ervan zouden opknappen als de schrijvers zich zouden bedienen van meer literaire middelen: persoonlijker, meer stijlfiguren en retorische middelen, een grotere helderheid, meer creativiteit.

Afgelopen zaterdag stond er een reactie van Ad Lagendijk in de krant. Hij betoogt dat wetenschappelijk proza juist zo stereotiep mogelijk moet zijn, opdat bijvoorbeeld ook lezers waarvan Engels (want daarover gaat het natuurlijk vooral) niet de moedertaal is ermee uit de voeten kunnen. Wetenschappers leren juist een kenmerkend soort clichés aan, steriel en vol met jargon. Buitenstaanders vinden dat maar niks, maar daar zijn zulke teksten dan ook niet voor geschreven.

Mathijsen reageert op haar beurt weer. Zij verduidelijkt dat ze niet pleit voor ‘mooischrijverij’, maar in de eerste plaats voor helderheid. Daarnaast is beheersing van stijl en kunnen variëren gewoon vakmanschap.

Ik ben geneigd om met Mathijsen mee te gaan. Mij valt op aan onervaren wetenschappelijke schrijvers (en overigens ook in het bedrijfsleven) dat zij een overtrokken idee hebben van neutraliteit en objectiviteit. Mathijsen schrijft dat élke schrijver, ook de allersaaise beta-schrijver, aan de lopende band beslissingen neemt over de positionering van de feiten in de tekst. Totale neutraliteit/objectiviteit bestaat bij schrijven niet (überhaupt niet, maar dat terzijde). Panische angst voor kleur bekennen leidt tot het meest kleurloze proza mogelijk. En daar zitten schrijvers hun lezers wel degelijk mee dwars.

Een paar jaar geleden las ik met een groepje post-HBO-studenten Nederlands een ‘echt’ wetenschappelijk artikel, hun eerste. Het ging om taalkunde. Het was in het Nederlands, dus dat was het probleem niet. En dom waren die studenten ook niet. Toch hadden ze enorme moeite gehad met het artikel. Ze konden feilloos aanwijzen waar hem dat in zat: de grote complexiteit van de zinnen. We namen er een paar onder de loep, en inderdaad: er zaten zinnen in van het type dat Mathijsen omschrijft als ‘schuurpapier’. Haar voorbeeldzin analyseert ze als volgt:

Driemaal ‘in’ binnen vijf woorden, daarna een beknopte bijzin met daarin nog een bijstelling gewrongen.

Wie heeft daar baat bij? Niemand toch? Ook iemand die een tekst leest in een taal die niet zijn moedertaal is.

Mij lijkt het een zaak van vakmanschap om complexe gedachten begrijpelijk op te schrijven. Want dat was de indruk van de studenten, en ik moest hen gelijk geven: iemand die zo ingewikkeld schrijft, wil vooral heel slim overkomen. Dat anderen gaan denken: tsjonge, wat ingewikkeld, zeg, wat heeft die man complexe gedachten!

Anders gezegd: er zit veel egovertoon in wetenschappelijke teksten. En/of angst, voor subjectiviteit of om niet serieus genoeg genomen te worden. Plus wat groepsgedrag: ‘wie dit kan lezen, hoort bij onze club’. Dat zijn op zich legitieme belangen van de schrijver. Van de _schrijver_. Een lezer is meer gebaat bij waar Mathijsens voor pleit: stijl.

Positief geluid

Louise Cornelis Geplaatst op door  

In de afgelopen weken verscheen er een artikel in de krant waarvan ik dacht: goh, dat zou ik op dit weblog wel letterlijk willen overnemen, zo leuk – eindelijk eens iets positiefs over de schrijfvaardigheid van ‘de jeugd van tegenwoordig’. Welnu, overnemen hoeft niet, want het staat online: http://www.nrcboeken.nl/nieuws/revolutie-iedereen-schrijft-nu-voor-de-lol

Lezen!!! Helemaal mee eens: ‘ze’ schrijven niet slechter dan wij, ze schrijven alleen ánders – ze kunnen dingen die wij niet kunnen, en zeker niet deden toen wij zo jong waren.

(Jammer dat er niet bijstaat welk artikel uit Reading and Writing bedoeld wordt; ik heb dat nu niet kunnen vinden. De Stanford Study of Writing wel.)

Inhaalslag

Louise Cornelis Geplaatst op door 1

Erg oplettende volgers van dit weblog hebben het misschien al gemerkt: vorige week was er geen terugblik op het debatcollege, en sowieso was het even nogal stil. Dat klopt: familieomstandigheden. Ik pik deze week de draad weer op. Gister dus wél debatcollege, maar dat was dus meteen een inhaalslag: we bespraken de stof van twee weken.

Dat betekende dat we het grootste deel van de tijd bezig zijn geweest met het verteren van maar liefst vijf hoofdstukken  uit het boek en dus geen tijd hadden om uitstapjes te maken naar de griepdiscussie of de fratsen van Wilders. Het ging meer over argumentatietheorie en om het het grip krijgen op begrippen als prima facie case en topicaliteit (tsjonge, wat is die Engelstalige Wikipedia volledig op dit terrein, zeg!) of over de vertaling van het woord case (‘zaak’ maar ook gewoon ‘argumentatie’).  

Dat zijn allemaal nog heel inhoudelijke dingen – daar gáát het om bij dit vak. Maar een deel van de energie ging ook zitten (en zit elke week) in het doorgronden van de tekst – wat bedoelen ze nou toch? Een voorbeeld. Op p. 253 staat een kadertje met daarin de ‘essential components’ van de argumentatie die door de tegenstanders van een beleidsstelling kan worden ingebracht als zij willen laten zien dat het plan van de voorstanders nadelen met zich meebrengt (‘disadvantage argument’). Dit zijn punt twee en drie:

Uniqueness: The disadvantage, if a reason to reject the plan, must be uniquely caused by the plan. If it would occur absent the plan, it is not a reason to reject the plan.

Link: The disadvantage must link to the plan and be caused by the specific plan action called for.

Uh… wat is het verschil? In beide gevallen gaat het erom dat het nadeel het gevolg is van het plan. Ik voel ergens wel een subtiel verschil, maar als ik er dan een voorbeeld bij probeer te bedenken, verdwijnt dat als sneeuw voor de zon. Op college kwam ik er dus ook niet uit (gelukkig is het bepaald geen hoofdpunt…).

Na het college keek ik er nog even met een collega naar, en toen zagen we het: de term ‘essential components’ die de opsomming inleidt, is misleidend, want daardoor lijken het vijf aparte onderdelen te zijn. Maar het verschil tussen deze twee is er alleen één van perspectief, of althans, zo kun je het je voorstellen. Uniqueness is dan geredeneerd vanuit het nadeel: dat moet alléén door het plan veroorzaakt worden. Link is geredeneerd vanuit het plan: dat moet verbonden zijn met het nadeel.

Voorbeeld: de uitvoering van de meeste plannen kost geld, dat is een veel voorkomend nadeel. Uniqueness wil zeggen dat dat geld uitgegeven wordt vanwege het plan, en dat het anders niet óók zou verdwijnen. Link wil zeggen dat het zo is dat een deel van het budget inderdaad gereserveerd zou moeten worden voor dit plan. Zelfde nadeel, zelfde ‘essential component’; twee verschillende perspectieven.

En wat voor baat hebben we bij het onderscheiden van uniqueness en link? Ik zie het als hints: ze zetten je aan het denken over de mogelijke invalshoeken waarmee je een voorgesteld plan kunt aanvallen. Niet meer, maar ook niet minder. In het ene geval zou je naar het plan kunnen kijken en kunnen bedenken: ‘dat gaat een hoop kosten’; in het andere geval kijk je naar het budget en concludeer je: ‘er is geen ruimte voor leuke plannetjes’.

Moeilijkdoenerij? Ach, het is een derdejaarsvak, dat hoeven bepaald niet alleen maar hapklare brokken te zijn. Argumentation and debate is het enige boek op dat niveau. Het is jammer dat een boek waarin logisch en analytisch denken zo centraal staat, zelf niet altijd even logisch is…

Volgende week opnieuw geen debat-post op dit weblog, want het is herfstvakantie/tentamenweek. Eind oktober verder!