PEP als vertaalfout

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Mijn opdrachtgevers weten het al en verder ook al een boel mensen: ik ga verhuizen! Vanaf half april zal het vestigingsadres van Louise Cornelis Tekst & Communicatie in Kapelle zijn. Voor dit weblog verandert er niks, hooguit zal het dan even wat stiller zijn vanwege de drukte.

Bij het zoeken en kopen van het nieuwe huis kwamen ook een boel teksten kijken. Ik heb mezelf bijvoorbeeld twee jaar lang blootgesteld aan de stijlbloempjes op Funda en me door de schokkende bureaucratie van de hypotheekverstrekker heen moeten bijten. Dat was echt erg, vond ik, en in de achttien jaar tijd sinds ons vorige huis ook volledig uit de bocht gevlogen. Ik zou daar een boel meer over kunnen schrijven, maar laat ik er voor nu één ding uithalen, dat ook bij de notaris speelde: de PEP.

Ik had geen idee, ik hoorde voor het eerst iets van een ervaringsdeskundige vriendin die ook net een nieuw huis had. Ik zat nog in de euforie van het vinden van een geweldig nieuw huis toen ik haar sprak. Zij zei toen iets over de afhandeling, inclusief:

Je moet ook nog iets ondertekenen over dat je geen BN’ers kent

Ik dacht: huh? Maar kort daarna begreep ik wat ze bedoelde. We kregen inderdaad een PEP-verklaring te ondertekenen: dat we geen ‘politiek prominente personen’ kennen. Dat is een instrument om corruptie tegen te gaan.

Als ik dat zo lees, ‘politiek prominent persoon’, denk ik inderdaad ook zoiets: bekende politici. Ik snapte niet zo goed wat ik daarmee moest. Toen ik de Engelse term ervoor las, ‘politically exposed person’, begreep ik het beter: het gaat niet om bekend of beroemd, maar om blootgesteld of blootstaande. Dat is echt iets heel anders. En waarschijnlijk is bestuurlijk een betere vertaling dan politiek voor politically. In het lijstje vind ik een boel functies die juist níet politiek zijn.

Bestuurlijk blootstaande personen bekt ook totaal niet, maar is volgens mij een minder verwarrende vertaling dan politiek prominent. Iets met ‘hoge bestuurlijke ambten’ zou volgens mij ook goed kunnen.

En toen dacht ik dus: o, het gaat erom dat we niet met een wethouder van Kapelle onder één hoedje hebben gespeeld ofzoiets, maar nee, dat is ook niet zo, want  lokaal niveau valt er weer niet onder.

Wat een kanon. Om op een mug te schieten.

En wat erg eigenlijk – een heleboel mensen die zich afvragen wat ze zitten te ondertekenen, door een achteloze vertaling.

 

 

 

 

Een geschreven rapport geeft keuzes, Powerpoint dwingt

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik ben op verzoek van de redactie van Tekstblad bezig met een stukje over het schrijven van rapporten in Powerpoint. Ik zal het melden natuurlijk als het hier verschijnt. Dankzij een opmerking van een redacteur leerde ik er ook nog wat van. 

In het stukje gaat het over goede en twijfelachtige redenen om een rapport te maken in Powerpoint in plaats van gewone tekst te schrijven. Een twijfelachtige reden vind ik altijd dat klanten van adviseurs zeggen dat ze die lange geschreven rapporten beu zijn. Ik denk dan: een goed geschreven rapport is toegankelijk, ook als het lang is. En een Powerpoint moet ook goed gemaakt zijn, en dat is nog een hele opgave.

Maar, zo merkte de redacteur op, dat is niet het hele verhaal. Het punt is dat je een geschreven rapport op meerdere manieren kunt lezen. Een lang rapport hoef je niet helemaal van A tot Z te lezen immers, sterker nog: dat doet bijna niemand. Maar het kan wel. Een geschreven rapport stelt de lezers namelijk in staat hun eigen weg erdoorheen te vinden, net zoals bijvoorbeeld de krant dat doet. Maar een Powerpoint kun je eigenlijk maar op één manier lezen: zelf proberen wijs te worden uit de veel implicietere weergave en in de structuurloosheid van slide na slide na slide en bullet na bullet na bullet.

Een geschreven rapport kun je naar keuze ook selectief lezen of oppervlakkig, een Powerpoint dwingt één vorm van lezen af: met een boel interpreteerwerk. Goed punt – dat had ik niet zo scherp voor ogen, maar het is zeer zeker zo.

Vraag is alleen wat een adviseur ermee moet. Dit uitleggen aan de klant? Zo van: je kan en mag m’n tekst oppervlakkig of selectief lezen? Lastig. Zeker omdat ik weet dat veel zakelijke lezers toch ergens het gevoel hebben dat ze teksten helemaal, lineair moeten lezen (dat bleek uit scriptieonderzoek dat ik begeleidde, zie het artikel over zakelijke lezers in mijn gratis e-boek). En schrijvers denken er vaak ook zo over. Dat zijn illusies: irrationele normen. Maarja, praat als adviseur zo’n lezer daar maar eens van af. 

Lezers hebben zelf niet in de gaten dat een Powerpoint hen eigenlijk slechter bedient dan een geschreven tekst. Misschien moet je ze vragen: wil je je krant voortaan dan ook als Powerpoint?

 

Subjunctief

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Rond kerst hoorde ik een paar keer mensen zeggen dat ze moeite hadden met het zingen van ‘vrede op aarde’, gezien de oorlogen in Oekraïne en Gaza: de vrede op aarde was ver te zoeken. Ik snapte dat niet helemaal, deels omdat er elk jaar wel oorlog is, ook als we dat niet als zo dichtbij ervaren, maar meer nog omdat mij glashelder is dat het een wens is, geen uitspraak over de huidige stand van zaken.

Dat het een wens is, is aan die paar woorden niet te zien, maar het lied ‘hangt’ aan de werkwoordsvorm zij: ‘ere zij God‘. Dat is een subjunctief of aanvoegende wijs – een werkwoordsvorm met een specifieke betekenis, namelijk van ‘irrealis’ of ‘potentialis’: je kunt er dingen mee uitdrukken die niet waar zijn maar dat wel zouden kunnen zijn in een andere wereld of in de toekomst. Zoals een wens.

Ik zou daarom dus denken: juist dit jaar moest je ‘vrede op aarde’ zingen, als potentialis.

De subjunctief wordt in het Nederlands niet veel meer gebruikt. Ze is alleen nog maar terug te vinden in vaste formules zoals ‘ere zij God’, ‘leve de koningin’ en ‘wie de schoen past, trekke hem aan’. In andere talen is dat wel anders, zoals in het Frans. Ik schreef hier al eerder dat ik sinds de zomer bezig ben met het opfrissen daarvan en dus moet ik me buigen over echt levend gebruik van de subjunctief. Dat valt me nog niet mee.

Ik zou denken dat ik als taalkundige moeiteloos zo’n betekenisonderscheid zou kunnen maken, ik houd ook wel van van die bijzondere vervoegingen enzo. Maar toch ga ik regelmatig de mist in, bijvoorbeeld met van die lastige ‘uithoeken’ als dat wensen (souhaiter) wel een subjunctief krijgt maar hopen (espérer) niet en dat een ontkenning of vraag ook uit kan maken, zoals bij denken (penser) en geloven (croire).

Ik wil dat niet alleen graag kunnen, ik wil het vooral ook snappen, en dat is best lastig. Lastiger dan ik me herinner van vroeger op de middelbare school. Toen was de snap-behoefte minder groot, denk ik, en bovendien ervaar ik wel dat ik toen makkelijk dingen klakkeloos leerde – een typisch leeftijdsverschijnsel (met het ouder worden vergroot de veldafhankelijkheid). Nog los van het gebruik en de betekenis van de subjunctief heb ik namelijk ook veel grotere moeite dan vroeger met het onthouden van de details van de vervoeging ervan. Net gister was ik in mijn dagelijkse lesje weer de i vergeten in de meervoudsvormen. Rumpf.

Een klein beetje frustratie zit hem erin dat ik het heerlijk zou vinden om subjunctieven goed te gebruiken. Eigenlijk ook wel in het Nederlands. Ik houd wel van die archaïsche uithoeken der grammatica – ja, ik mag ook graag nog wel eens een genitief erin mixen.

Ik ben niet voor niks taalkundige, hè 😉

 

Van AI worden consultants soms slechter

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik kreeg een interessant artikel doorgestuurd (dank, Arnoud!) naar aanleiding van een discussie tijdens een gevorderdentraining over hoe AI het schrijven van adviezen gaat veranderen: https://www.bcg.com/publications/2023/how-people-create-and-destroy-value-with-gen-ai Het is onderzoek onder BCG-consultants naar toepassingen in hun type werk. De ontwikkelingen gaan razendsnel dus elk onderzoek naar AI is een momentopname, maar ik vond dit interessante resultaten:

  • Bij creatieve innovatie, inclusief schrijven over de nieuwe producten, hielp AI de individuele consultants een flinke stap vooruit: de resultaten werden fiks beter.
  • Pogingen de tekst van GPT te verbeteren hadden een averechts resultaat: de kwaliteit van de oplossing ging achteruit.
  • Op groepsniveau nam de diversiteit aan ideeën af.
  • Bij gebruik voor ‘problem solving’ verslechterde de uitkomst door GPT, ten opzichte van zonder, dus van eigen denkwerk.
  • De achteruitgang gold net zozeer voor getrainde en gewaarschuwde AI-gebruikers. Een training ondervangt dus niet alle beperkingen van AI.

Door slecht gebruik van AI gaat de kwaliteit van het werk dat consultants afleveren dus achteruit. De schrijvers raden organisaties daarom aan goed na te denken over hoe ze AI willen inzetten. De meerwaarde ligt niet altijd voor de hand en is soms anders dan je zou verwachten.

 

De leidende vorm

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Na een fijn kerstreces pik ik de de draad hier weer op. Op werkgebied deed ik dat vorige week al, onder andere met het tentamen van Woorden als Wapens. Donderdag was het, en ik ben bijna klaar met nakijken. Naar één dingetje was ik benieuwd: hoe veel studenten het in hun uitwerking zouden hebben over de leidende vorm in plaats van de lijdende. Het waren er drie, en dat was minder dan in de weekopdracht toen het college over de lijdende vorm ging.

Enerzijds is het een suffe spelfout natuurlijk, zeker als er in de tentamenvraag en in het boek en het andere materiaal overal luid en duidelijk lijdende staat. Anderzijds is het een begrijpelijke, want spelfouten tenderen naar het meest frequente woordbeeld. Je ziet vaker gebeurd waar het gebeurt moet zijn dan omgekeerd, want gebeurd is frequenter dan gebeurt. En juist in Leiden is leiden een heel frequent woordbeeld natuurlijk.

Het zou leuk onderzoek zijn: neem hetzelfde tentamen af in een andere studentenstad en kijk hoe het daar zit. Hypothese: nog minder leidende vormen.

 

Terugblikje op 2023

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik heb net de laatste factuur van 2023 de deur uit gedaan. Vandaag en morgen doe ik nog wat klusjes, en volgende week neem ik helemaal vrij. Tijd dus voor een terugblik.

Ik ben dik tevreden over dit jaar. Met die factuur van net ben ik een paar procenten boven mijn streefomzet uitgekomen. Dat is dus goed, en het wordt eigenlijk nog beter tegen het licht van de grote hobbel van dit jaar. Ik heb het er op dit weblog niet over gehad omdat het mijn werk niet sterk beïnvloedde, maar ik ben bijna negen van de twaalf maanden niet fit geweest. Eerst, half maart, kneusde ik mijn ribben; tussentijds was ik nog even fiks verkouden en eind mei kreeg ik last van een darminfectie. Een hele medische zoektocht en zes maanden later deed een medicijn de parasieten de das om; ik ben nu net een maand weer fit. Tegelijkertijd was er ’thuis’ veel aan de hand: mijn schoonvader overleed, mijn man ging met pensioen en er zijn nog leuke andere ontwikkelingen die ik in het nieuwe jaar hier zal aankondigen.

Ik heb al die tijd gewoon doorgewerkt. Het ging gelukkig ook allemaal wel, want ik was niet heel ziek. Ik had wel duidelijk minder energie en hier en daar wat praktische problemen. Ik heb niets hoeven afmelden, alleen dwong die verkoudheid een college naar online. In juli zat ik er wel een beetje doorheen, na een niet-effectieve antibioticakuur, maar toen werd het gelukkig net zomer-rustig. Vanaf de zomer voerde ik een strikter agendabeleid dan normaal, om het iets kalmer aan te kunnen doen, maar dat was voor mijn opdrachtgevers niet te merken.

 Ik ben mijn werk inhoudelijk wel een beetje aan het aanpassen: vanaf deze herfst ben ik geleidelijk aan het stoppen met het geven van alleen-maar-beginnerstrainingen. Dus van de opdrachtgevers waarvoor ik alleen dat deed, ben ik afscheid aan het nemen, bijvoorbeeld door ze te begeleiden in het overnemen van mijn werk in de vorm van een train-de-trainers-programma. Dat kan prima, en het past mooi bij mijn visie op het vak: het is goed als de managers zelf zo veel mogelijk doen aan de schrijfbegeleiding.

Ik ben er trots op dat het op het gebied van werk zo goed is gegaan. Ik heb weer een boel leuke dingen gedaan, voor mijn opdrachtgevers, voor de Universiteit Leiden (ik gaf Tekstanalyse en Woorden als Wapens), rond mijn  boek dat dit jaar verscheen (ik schreef hier eerder over een workshop die ik gaf voor hardlooptrainers – die is goed geëvalueerd, met een 8 gemiddeld!) en in de vorm van symposia en dergelijke die ik bezocht – met AI/ChatGPT als rode draad.

Ik heb veel geleerd ook weer – en daarvan op dit weblog verslag gedaan. Dat blijf ik gewoon doen natuurlijk – ook in 2024. Ik heb al zin dat nieuwe jaar. Maar eerst lekker even vakantie! En mijn lezers hier wens ik fijne feestdagen.

 

 

Met de piramide relevantie scheppen

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik zeg het regelmatig: ook na meer dan 25 jaar ermee werken kan de kracht van het piramideprincipe me verrassen. Soms denk ik dan wel: ik wou dat ik een camera mee had laten lopen, zodat anderen kunnen zien hoe het werkt. Maar dat kan meestal niet, praktisch niet, maar ook niet omdat het gaat om vertrouwelijke sessies: de inhoud is dat, maar ook moeten alle betrokkenen in vrijheid kunnen denken.

Maar ik kan van die van vorige week wel een impressie geven. Want toen had ik dus weer zo’n moment van ‘wauw!’ En ik hoefde er voor mijn gevoel zelf niet zo veel aan te doen – het echte denkwerk gebeurde door twee adviseurs, als schrijvers betrokken bij het rapport waarvan we de structuur bespraken.

Wat ik vooral had gesignaleerd, was dat de adviesvraag in de concept-piramide die ik toegestuurd kreeg drieledig was: Gaat oplossing X werken of moet er meer gebeuren en zo ja, hoe dan? Het antwoord, dus de hoofdboodschap, was ook drieledig: nee, en je moet A en B doen. Vervolgens ging de piramide in op het hoe van A en B, niet op het waarom van ‘nee’. Wat bij A hoorde en wat bij B was mij schimmig. Dus er ging op het gebied van de logica flink wat mis: aan beide kanten (vraag en hoofdboodschap) geen eenduidig startpunt,, met z’n warrige consequenties, en een deel van het antwoord niet onderbouwd.

Daar hoef ik niet eens zelf hard voor na te denken. Ik hoef alleen maar te faciliteren: een paar kritische vragen stellen en uitleg daarbij geven. Ik hoefde dit keer zelfs niet te schrijven, wat ik soms wel doe – het werkte lekker samen met de twee adviseurs. Ik ben zelf ook niet verantwoordelijk voor de oplossing natuurlijk, sterker nog: die zou ik echt niet weten. Wel voelde ik op m’n klompen aan dat ‘Gaat oplossing X werken?’ niet de échte vraag was. Een ja/nee-vraag is dat zelden, en ik zou dan een stevige waarom-onderbouwing verwachten. Dat bleek te kloppen: het had ooit weliswaar in de adviesvraag gezeten, maar de opdrachtgever wist ondertussen eigenlijk al wel dat dat geliefde plan ‘m niet zou gaan worden. Dus schrappen maar.

Vervolgens gingen we aan de slag met de integratie van A en B, om één hoofdboodschap te formuleren. Wat er toen gebeurde, verraste me: de hoofdboodschap die uitkristalliseerde, werd stúkken interessanter dan ‘doe A en B’. Het échte probleem van de opdrachtgever bleek ‘m namelijk te zitten in een telkens opnieuw terugkerende herhaling van zetten – varianten van oplossing X waren al meermalen uitgeprobeerd bijvoorbeeld. A en B waren er weliswaar op gericht om de herhaling te doorbreken, maar dat stond er niet. De nieuwe hoofdboodschap bracht dat wel onder woorden, en had daarmee veel meer relevantie, een grotere nieuwswaarde. Dat zijn de beste hoofdboodschappen: als ze de lezers op het puntje van hun stoel krijgen.

Met die nieuwe hoofdboodschap was de rest een kwestie van finetunen. ‘Hoe lossen we het probleem nou eens een keer écht op?’ ‘Doorbreek de herhaling van zetten’ (ik formuleer dat even losjes) – hoe – door A en B te doen. A en B konden nu wat scherper geformuleerd en wonnen daarmee ook aan zeggingskracht. De rest van de piramide was met licht trekken en duwen onder A en B onder te brengen. Daardoor kreeg die onderbouwing ook nog wat meer reliëf.

In een uur samen rond een whiteboard hadden we een logischer maar vooral ook inhoudelijk veel interessanter verhaal ontworpen. Ik vertrok hartstikke tevreden. En opnieuw onder de indruk van wat ik kan bereiken door het piramideprincipe als instrument te gebruiken – samen met twee snelle denkers!

 

 

 

Ik schrjif wel eens slordig

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik geef af en toe een workshop over het schrijfproces. Daarin maak ik gebruik van een indeling in vier schrijverstypen die afkomstig is uit het boek In gesprek met de lezer. Elk type heeft sterke en zwakke eigenschappen. Ik krijg natuurlijk vaak daarbij de vraag wat mijn eigen type is.

Welnu, ik ben in termen van dat boek een V: een vlotte schrijver. Net zoals veel van mijn vakgenoten overigens, want wij produceren makkelijk tekst en vinden daarom schrijven leuk, al van jongs af aan.

Ik noem zo meteen een sterk punt: wij komen bij het schrijven makkelijk en snel tot resultaat. Om vaart te maken, heb je een V nodig.

Maar… in die vaart gaat er ook wel eens wat mis. V’s zijn slordig moeten zichzelf dwingen om hun tekst netjes af te redigeren.

Zoiets had ik vrijdag weer net verteld, in het algemeen en over mijzelf. Ik had er zelfs bij gezegd dat die slordigheid vaak toont: dan zit er weer eens een typo in een handout of presentatie. En toen zou ik doorklikken naar mijn volgende slide en in de preview op mijn eigen laptopscherm staarde hij mij aan.

Daar stond schrjif.

Hè, ik had er toch echt nog goed naar gekeken!? Want belangrijk vind ik het wel. Dat het niet mijn sterkste kant is, is geen excuus. 

Ik kon zo wel meteen illustreren wat ik net had gezegd: bij een V blijft er wel eens een foutje staan.

 

Retorische lessen van Wilders

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Vorige week stond op het programma van het college Woorden als Wapens onderzoek naar de manier waarop Wilders formuleert, deels in vergelijking met Pechtold. Dat was toeval, of nouja: de timing had niets te maken met de actualiteit. Wel is onderzoek naar politiek taalgebruik in het algemeen en dat van populisten in het bijzonder een Leids speerpunt.

Nou wisten we natuurlijk net dat Wilders onlangs buitengewoon succesvol was, en dat maar weer eens was gebleven hoe goed hij is in het debat. Ik bedoel: er zitten grote haken en ogen aan zijn retoriek, maar hij doet ook iets heel goed. We hebben op het college dan ook op een rijtje gezet wat andere politici van hem kunnen leren. We hebben dus het analytische werk een praktische draai gegeven. Die draai was kort door de bocht, maar ik vond het wel leuk om zo iets te doen met de stof in combinatie met de actualiteit.

Dit waren de adviezen, door mij samengevoegd uit de twee groepen en dus met dank aan mijn ‘donderdagstudenten’:

Strategie:
– Wees je er bewust van dat je ook in de Kamer een breder publiek toespreekt dan alleen je Haagse collega’s
– Als je je richt op kiezers die het anders willen, zul je je (tot op zekere hoogte) moeten afzetten

Metaforen:
– Gebruik metaforen weloverwogen en matig, zeker voor een breed publiek:
   Wel: om complexe zaken uit te leggen
   Niet: als het letterlijker/concreter kan
– Pas op: metaforen kunnen verkeerd begrepen worden of onbedoeld grappig zijn (vergelijk de stekker-metafoor van Jolande Sap)

Formuleringen:
– Zet begunstigde mensen centraal (in de zinsstructuur) als je hen toespreekt – bij voorkeur op de subjectspositie. Het omgekeerde geldt ook: doe dat niet bij nadelige inhoud
– Als je op wilt roepen tot actie, gebruik dan inclusief we (zoals Timmermans op de avond van 22 november: ‘laten we een vuist maken tegen discriminatie, armoede…’)

Explicietheid:
– Leg voldoende uit/expliciteer, gericht op je beoogde publiek – wees net wat explicieter dan je denkt te moeten zijn
– Stem jargon zorgvuldig af op het publiek (en overschat dat niet)

Dat laatste punt, van de explicietheid, viel mij ineens nogal op. Wilders expliciteert vaak de strekking van zijn betoog, bijvoorbeeld door het antwoord te verwoorden op retorische vragen waarvan het antwoord voor de hand ligt. Veel policiti rekenen er – denk ik – op dat ze wel begrepen zullen worden, en overschatten daarmee mogelijk de burgers/hun achterban. Bovendien komen ze daarmee ‘moeilijk’ en elitair over. Zeker als ze ook nog abstracte woorden gebruiken. Een woord als leefomgeving bijvoorbeeld, dat is in Haagse kringen een heel gewoon woord, maar burgers praten niet zo over hun buurt of wijk. Een opiniestuk in NRC deze week gaf een vergelijkbare analyse.

Ineens komt dat dicht bij het werk dat ik doe met adviseurs. Hoe vaak ik wel niet zeg: het moet explicieter, je moet meer uitleggen, deze woorden zijn te moeilijk, overschat je lezer niet… Het sluipt er zo makkelijk in.

Het is daarom, ik moet het toegeven, briljant wat Wilders doet. Het is een enorme prestatie om zo lang in de Kamer te zitten als hij, en dan toch nog feeling te hebben met de taal en het begrip van gewone mensen. Het is jammer dat hij er dingen  mee doet waar ik me niet in kan vinden, maar bijzonder is het zeker wel.

Andere trainer werkt niet

Louise Cornelis Geplaatst op door  

Ik zit op het ogenblik voor de derde keer in een situatie dat een opdrachtgever een andere trainer inhuurt om te kijken of het gaan werken met het piramideprincipe dan wél lukt.

  • De eerste keer was al jaren geleden. Een oud-Mckinsey’er wilde zijn nieuwe club interne consultants zo laten schrijven als bij McKinsey. Hij vroeg mij, we ontwikkelden een training, maar daarna wilde het nog niet zo vlotten. Hij liet toen Barbara Minto zelf komen, voor een astronomisch bedrag. Daarna… wilde het ook nog niet vlotten. Samen hebben we toen nagedacht over wat dan wel zou werken: individuele coaching en schrijfbegeleiding. Door bedrijfseconomische ontwikkelingen hebben we dat helaas nooit uit kunnen voeren.
  • De tweede keer was een paar jaar terug. Ik nam toen een opdrachtgever over van een ‘concullega’ met wie dat bedrijf ‘geen klik’ zei te hebben. Of zij een klik hadden met mij, dat weet ik niet, ik denk het niet, ik had het in elk geval niet met hen. Of althans: bij de meer seniore groep die ik trainde, ontbrak de motivatie om zich in te spannen voor het onder de knie krijgen van het piramideprincipe, op een manier die ik nooit ergens anders had gezien. Ik confronteerde hen daarmee, kreeg ter plekke een ontwijkende reactie – en heb daarna nooit meer een verzoek gekregen voor een vervolg. 
  • Nu net heeft een opdrachtgever van mij iemand anders ingehuurd voor vervolgtrainingen, met de gedachte dat verandering van spijs doet eten. Dat kwam in zoverre goed uit dat ik daar al afscheid wilde gaan nemen, deels uit praktische overwegingen, deels omdat ik mijn bemoeienis te oppervlakkig vond en ik geen effect zag. Ik ga het met interesse volgen: gaat het piramideprincipe daar met een andere trainer meer tot bloei komen?

De moraal van dit verhaal, met de laatste bullet nog als twijfel: als het niet lukt om met het piramideprincipe te gaan werken, ligt dat over het algemeen niet aan de trainer. De keuze voor een training ligt voor de hand, maar, ik heb het al vaak gezegd: het rendement van een losse schrijftraining is ongeveer nul. Wat belangrijker is, is goed analyseren: hoe schrijft de organisatie nu, wat is de gewenste situatie, en hoe is die te bereiken? Daar samen over nadenken, dat is het leukste van mijn werk.