Zo af en toe haal ik hem van stal, de uitspraak van Multatuli, uit zijn Ideeën (nr. 41):

Ik leg me toe op ’t schryven van levend hollandsch. Maar ik heb schoolgegaan.

Ik denk daar altijd aan als ik weer eens iemand een schoolmeester-regel voor de schrijftaal hoor bezigen waarvan ik denk: “Vertrouw toch alsjeblieft gewoon op je intuïtites. Als je práát, denk je daar toch ook niet over na?”

Dat dacht ik afgelopen woensdag naar aanleiding van een discussie op LinkedIn over de rode en de groene werkwoordsvolgorde, de twee mogelijke volgorden van persoonsvorm en voltooid deelwoord aan het eind van een bijzin. Dan heeft er weer eens iemand gehoord dat de ene volgorde beter is dan de andere – en dat is niet zo. Het verschil ertussen is heel subtiel, nauwelijks in regels te vatten, en in de spreektaal nooit een probleem, dus ik zou altijd zeggen: schrijf op wat je intuïtief het beste lijkt.

Maarja, er is jarenlang strijd geleverd tegen het ‘germanisme’ van de op het Duits lijkende volgorde (met de persoonsvorm aan het eind), en zo zijn schrijvers die intuïties kwijtgeraakt.

Ik denk het ook wel eens als ik mensen weer eens wat hoor roepen over werkwoordstijden of over of er wel of geen er in een zin moet staan – doe dat toch ook op gevoel, alsjeblieft! Enzovoort, enzovoort. Vertrouwen op je intuïties kost een heleboel minder moeite dan het toepassen van een regel, en bovendien wordt de taal er natuurlijker, spontaner van. Niemand zit meer te wachten op ouderwets, gekunsteld proza van oude schoolmeesters.

Máár, ik weet zelf ook wel dat dat gevoel grenzen heeft. Of liever gezegd: onze intuïties zijn prima, anders zouden we onze moedertaal niet kunnen spreken. Maar de regels voor de spreektaal wijken wel degelijk af van die voor de spreektaal. Zo is er toch nog steeds bij veel mensen bezwaar tegen groter als en zeker tegen hun hebben – ook al zullen veel mensen dat spontaan zo zeggen en zonder nadenken ook zo schrijven.

Dus dan is er toch een probleem. Je moet als schrijver kunnen onderscheiden wanneer je blindelings op je intuïties kunt en moet vertrouwen, en wanneer je een schoolmeesterregel moet toepassen. Als ik dan bijvoorbeeld tijdens een training in het ene geval zeg “doe het intuïtief”, en in het andere geval “pas de regel toe” is dat toch wat inconsequent en didactisch onhandig. Daar ben ik nog niet over uit.

Wel weet ik dat er weinig zinnigs in het algemeen is te zeggen over dit soort regels. Het nuttigste is om als schrijver te weten waar je eigen blinde vlekken zitten. Dan weet je waar in je intuïties er dingen zitten die strijdig zijn met de schrijftaalregels. Daar moet (mag?) je dan rekening mee houden. En de andere schoolmeesterregels: lekker vergeten, en levend hollandsch schryven!