Zoals de trouwe lezers van dit weblog weten, heb ik in de afgelopen jaren een aantal Groningse masterscripties van CIW begeleid, als uitvloeisel van de colleges over het piramideprincipe die ik daar gaf. Deze blogpost markeert een historisch moment daarin, want vandaag is de laatste van die scripties af. Ik ben dus geen scriptiebegeleider meer, of voorlopig niet meer, dat weet ik niet. Ik heb het met veel plezier gedaan, en vertel dan ook met datzelfde plezier hieronder over de laatste, die van Anco.

Anco heeft laten zien dat kenners van het piramideprincipe inderdaad beter uit de voeten kunnen met een piramidale tekst dan met een traditioneel opgebouwd adviesrapport.
Zo, dat was de hoofdboodschap, hieronder leg ik het verder uit.

In het eerdere piramideprincipe-onderzoek kwam steeds naar voren dat mensen die het principe niet kennen, het ook niet begrijpen, soms geen touw vast kunnen knopen aan de piramidale tekst zelfs. De genre-verwachtingen van traditionele, meestal methodologisch opgebouwde adviesrapporten zitten dan te veel in de weg. Maar als ze het eenmaal doorzien, snappen ze het wel en vinden ze het vaak ook prettig. Ik noem dat wel het ‘je gaat het pas zien als je het doorhebt’-effect van het piramideprincipe. Voor de praktijk is het geen probleem, want de meeste adviseurs gaan juist piramidaal schrijven op verzoek van hun klanten, en anders leggen ze het wel even uit. Als onderzoeker was het voor mij een interessant en en onverwachte bevinding.

Je zou kunnen zeggen dat we eigenlijk al wisten dat niet kenners van het piramideprincipe traditionele rapporten beter begrijpen dan piramidale, en dat kenners piramidale rapporten wel waarderen, maar één ding ontbrak nog: hoe lezen kenners eigenlijk traditionele rapporten, en is dat dan misschien juist slechter (trager, minder begrip) dan piramidale? Dus is het piramideprincipe dus echt beter voor kenners?

Om die vraag te beantwoorden heeft Anco elf kenners van het piramideprincipe benaderd. Dat waren oud-studenten uit mijn piramideprincipecollege en enkele zakelijke contacten van mij. Hij legde hen een piramidale of traditionele bewerking voor van een rapport van de Gezondheidsraad, met de vraag dat hardop te lezen (een methode die eerder ook Dorien gebruikte). Anco analyseerde die leesprocessen aan de hand van het analysemodel van het proefschrift van Neutelings. Uit die analyse trekt hij de volgende conclusies:

• De lezers herkennen de piramidale structuur en passen hun leesproces daarop aan. Ze richten zich bijvoorbeeld sterk op de inhoudsopgave.
• De piramideprincipe-kenners lezen de piramidale tekst selectiever dan de methodologische variant. Dat wil zeggen dat ze minder van de tekst lezen en meer overslaan. Hun leestijd is daarmee dus ook korter.
• De lezers activeren bij de piramidale variant meer kennisverwervende leesdoelen. Dat wil zeggen dat ze zichzelf meer vragen stellen over de inhoud, en daarop ‘lezenderweg’ een antwoord formuleren.

Je zou dus kunnen zeggen (mijn woorden, niet die van Anco) dat de piramidale tekst de lezers beter bedient, in de zin van dat ze meer zelfstandig keuzes kunnen maken in wat ze wel en niet en hoe lezen. En laat ik dat nou precies een fraai streven vinden voor zakelijke schrijven! Ik concludeer dus dat voor kenners een piramidale tekst echt beter leest!

Bron: Born, Anco (2014) Hoe lezers zich laten leiden door de piramidale structuur  Een onderzoek naar de verschillen tussen het leesproces van lezers van een methodologische en piramidale adviestekst. Ongepubliceerde masterscriptie CIW, Rijksuniversiteit Groningen.