Het tweede goede boek uit het tweeluik: The sense of style. The thinking person’s guide to writing in the 21st century is voor tweederde het beste boek over stijl dat ik ooit gelezen heb. Die andere derde, die gaat eigenlijk niet over stijl, maar over goed/fout-kwesties. Die heb ik doorgebladerd en dat was best leerzaam en vermakelijk, maar soms ook iets ver van mijn bed omdat het over Engels gaat. En correctheid vind ik sowieso minder interessant dan stijl in engere zin.

In de eerste tweederde van het boek benadrukt Pinker iets waar ik het zeer mee eens ben maar wat ik nooit ergens zo helder uitgelegd heb gezien: dat stijl lijdt onder de curse of knowledge, de neiging van mensen om aan anderen een te groot deel van onze eigen kennis toe te schrijven. Als iets voor jou dagelijkse kost is, kun je je bijna niet voorstellen dat een ander er niks van begrijpt. Voor schrijvers betekent dat dat zij geneigd zijn om hun lezers te overschatten. Vandaar dat ze hen overladen met lange, ingewikkelde, impliciete en abstracte zinnen. Voor henzelf zijn die geen probleem. En dat dat voor de lezer anders is, dat komt niet bij hen op. Voilà, het probleem van schrijven in een notedop. Niet alleen qua stijl, maar ook qua structuur en inhoud.

Pinker slaat de spijker op zijn kop, en doet dat op meeslepende, heldere, doortimmerde en humoristische wijze (leuke cartoons!). Hij laat daarmee ook zien waarom standaard schrijfadviezen en -oefeningen zo weinig effect hebben: je kunt daaruit wel leren dat je de lijdende vorm en de naamwoordstijl moet vermijden en verbindingswoorden moet gebruiken, maar waarom zou je, als je inschat dat de lezer je toch wel begrijpt? Het échte probleem zit dieper dan in het herformuleren van zinnetjes. Als je de lezer maar écht voor ogen hebt en niet overschat, lost veel zich op.

Ik denk dat Pinker ook wel een beetje in zijn eigen valkuil stapt in hoofdstuk 4, als hij daar een stoomcursus generatieve grammatica geeft. Mij lijkt die niet te volgen voor lezers zonder taalkundige bagage, en het is ook niet nodig voor fatsoenlijk schrijven om precies te kunnen ontleden. Ik vergeef dat Pinker graag – daarvoor dacht ik te vaak ‘ja, precies, zó zit het’ tijdens het lezen.

En daarvoor leerde ik er ook te veel van. Om maar iets te noemen: ik weet voor mijn eigen schrijven dat ik op moet passen met voor elk bijvoeglijk naamwoord heel of zeer zetten. Dat geeft inflatie aan die termen, als niks gewoon ‘groot’ is, maar meteen ‘heel groot’. Pinker legt dat anders uit, dat was nieuw voor mij en het klopt, denk ik: als je ‘groot’ zegt, is dat absoluut; maak je er ‘heel groot’ van, dan is er ineens een schaal van grootheid. Dat maakt ‘heel groot’ dus relatief, en juist zwakker dan alleen ‘groot’. Want als iets ‘heel groot’ is, dan kan het vast ook nóg groter, maar bij ‘groot’ hoeft dat niet zo te zijn. Aha, vandaar dat een stijl zónder al die heel’s en zeer’s erin krachtiger is!

Met dat soort inzichten en lessen staat het boek vol. Het is geen makkelijke kost voor schrijvende professionals, maar als je je (heel) grondig wilt verdiepen in stijl, open staat voor een (zeer) genuanceerd en goed onderbouwd betoog over wat ‘goed schrijven’ is, en er niet tegenop ziet om 300 (alles behalve de noten e.d.), 185 (minus dat correctheidsgedeelte) dan wel 125 (minus het ontleden) Engelse pagina’s te lezen, dan raad ik het van harte aan!