Laatst kwam ik bij het opruimen van een archiefkast het werkstuk tegen dat ik in 2001 schreef voor de opleiding die ik toen deed. Ik dacht: goh, dat is waar ook, dat spreekt voor mij nu helemaal voor zich, maar ik heb dat toen uitgeknobbeld, dat tekstadvies begint in je lichaam. Ik leg het uit.

In het werkstuk, dat ik deed voor de opleiding Gestaltmethodologie, pas ik het Gestalt-begrip awareness toe op het werken met teksten. Om het meteen maar te illustreren: als je een heel saaie, abstracte, wollige tekst leest, dan ervaar je dat in je lichaam: het kost moeite te blijven zitten, je moet je ogen als het ware naar de volgende zin duwen, misschien ga je zitten wiebelen of geeuwen, of je voelt je energie wegzakken en je hoofd zwaar worden. Daar gaat het om. Wat in het groot geldt voor een heel lange, saaie, wollige tekst, geldt ook in het klein (per zin of zelfs woord) en voor subtielere (minder heftige) of juist positieve (energie krijgen) fysieke sensaties bij een tekst.

Als je je bewust (‘aware’) wordt van dat type lichamelijke signalen, kun je je tekstadvies erop baseren. Daartoe moet je lezer die signalen serieus te nemen. Op school hebben we allemaal geleerd dat het aan jezelf ligt als je moeite hebt met verder lezen, en daardoor hebben we allemaal geleerd die fysieke impulsen te onderdrukken. De kunst van ze gebruiken voor tekstadvies is om ze in de eerste plaats toe te laten, en in de tweede plaats te zien als signalen die iets zeggen over de tekst, niet over jou.

Iedereen heeft dit type senssaties (denk ik tenminste). Het is de professionaliteit van een tekstadviseur om op basis ervan nog een aantal vervolgstappen te zetten:

1. Onderscheiden wat echt een persoonlijk dingetje is (slaapgebrek kan ook tot vermoeidheid leiden en ik heb beslist overdreven allergieën voor sommige tekstverschijnselen) en wat daadwerkelijk wat zegt over de tekst.
2. De oorzaak van de lichamelijke ervaring achterhalen: het analytische werk.
3. Verbetersuggesties doen.

Bovendien merk ik zelf dat die awareness zich in de loop der jaren maar blijft ontwikkelen, door er bewust mee bezig te zijn. Ook dat onderscheidt de professional van andere lezers. Overigens, therapeuten werken net zo, alleen dan niet op teksten maar op andere mensen gericht. Zij scherpen hun awareness en de drie vervolgstappen aan in leertherapie; ik leer het meest van luisteren naar andere lezers (prof of niet), en ook wel uit de vakliteratuur.

Wat in die vakliteratuur niet aan de orde komt, is juist die gedachte dat tekstadvies begint vanuit je lichaam. De handboeken en bijvoorbeeld ook opleidingen beginnen bij stap 2: de analyse. Daartoe leer je bijvoorbeeld het CCC-model te hanteren: 3 criteria X 5 niveaus = 15 in te vullen ‘vakjes’ over een tekst. Maar dat is dus volgens mij maar een beperkt deel van het verhaal. Ten eerste is dat in de praktijk te omslachtig en ten tweede baseer je volgens mij je oordeel per vakje deels ook weer op je awareness.

Het concept awareness werpt ook licht op de vraag wat een tekst goed maakt: die geeft je een prettig gevoel. Ja, dat is zo vaag als wat, maar het is wel waar het mee begint. Ook dan kun je vervolgstap 1 en 2 zetten om te achterhalen waar dat goede ‘m in zit. Die vervolgstappen zijn sowieso nodig omdat je anders blijft steken op het beroep doen op je intuïtie: ‘dat zegt je taalgevoel je wel’. Wat precies awareness onderscheidt van intuïtie, daar ben ik voor dat werkstuk niet uitgekomen; de Gestalt is theoretisch niet heel sterk uitgewerkt. In de praktijk blijkt dat echter geen probleem.

Leuk om m’n eigen werkstuk weer eens te herlezen. Ik was welhaast vergeten dat ik dat toen had uitgedokterd, ook nog met wat praktijkonderzoek erin. Meer van die opleiding van toen is inmiddels voor mij vanzelfsprekend geworden: ik ben niet meer actief met Gestalt bezig, maar het heeft me in die twee jaar toen wel degelijk gevormd. Ik was die opleiding toen gaan doen omdat ik beter wilde worden in werken-met-mensen, en het heeft ook nog eens verrassend veel opgeleverd voor werken-met-teksten!