Sinds mijn proefschrift heb ik natuurlijk een speciaal oog voor opmerkelijke lijdende vormen. Je hoort heel vaak dat je die zou moeten vermijden, maar dat ligt toch echt bepaald niet zwart-wit. Vorige week hoorde ik een  mooie in het voetbalcommentaar van de wedstrijd in de Champions League tussen Arsenal  en Bayern München. Niet alleen hoeft die echt niet vermeden te worden, maar ook maakt hij één van de functies van de lijdende vorm duidelijk.

In die wedstrijd werden twee strafschoppen gemist, elke ploeg één. De commentator zei toen ongeveer dit:

Waar aan de ene kant de keeper redt, wordt hij aan de andere kant géred, door de paal. (met de klemtoon op GE in gered)

Als je dat tweede stuk actief zou maken, zou er iets staan als ‘redt aan de andere kant de paal’. Dat kan in voetbalcommentaar misschien nog net, maar het laat wel zien dat dat richting personificatie gaat – alsof de paal dat doelbewust deed, net zoals de keeper. In mijn proefschrift gebruik ik als voorbeeld ‘Hij werd door de bliksem getroffen’ –> ‘de bliksem trof hem’ klinkt toch meer alsof de bliksem dat expres deed.

Het is een heel subtiel verschil tussen actief en passief, waarmee je zelfs kunt spelen: in ‘Een auto reed hem aan’ is de auto schuldiger dan ‘hij werd door een auto aangereden’. En het is ook daarom dat jezelf in zo’n door-bepaling zetten raar is, en kan overkomen alsof je je verantwoordelijkheid ontduikt: ‘dat is door mij gezegd’ – echt waar?

Los daarvan is ‘hij’ een vage verwijzing natuurlijk (de keeper? De ándere keeper dan?). Maar dat is een andere zaak.