Schrijven is moeilijk. Dat komt voor een belangrijk deel omdat het zo nauw verweven is met denken. Je begint met een hoop informatie en enkele gedachten daarover, en het kost al denkwerk om daarvan een verhaal te maken – en dan komt dan nog bij dat het niet ‘zomaar’ een verhaal is, maar gericht op een lezer. Vandaar dat ik als motto van Adviseren met perspectief het nummer ‘It’s hard‘ van The Who koos (‘Any kid can chatter – few can inform. It’s hard.’)

De laatste tijd ben ik die last van denken bij schrijven een paar keer tegengekomen. In de eerste plaats was dat in de wetenschappelijke literatuur. In een artikel van Davies en Birbili gaat het over ervaringen met schrijven in het dagelijkse werk en zij concluderen dat denken daarbij ‘often a disturbing and uncomfortable thing to do’ is.

Ten tweede: één van de Groningse piramideprincipe-studenten, Marit Holman, deed in haar scriptie onderzoek naar het schrijven van gemeente-ambtenaren en daarvan zeggen er ook veel hoe belangrijk denken is voor schrijven. Maar het is niet altijd makkelijk, ik citeer een uitspraak van één van de schrijvende ambtenaren uit Marits scriptie:

Schrijven en denken gaat voor mij tegelijkertijd. Ik had laatst anderhalf uur achter elkaar door geschreven maar toen viel de computer uit. Ik kreeg het niet meer terug en heb het ook niet meer zo mooi gekregen. Soms zit je in zo’n flow en dan ga je. Soms kan je meteen schrijven wat je denkt. Af en toe is het echt werken.

En ten derde kwam ik het tegen in het piramideprincipe-onderzoek. Een de ene kant zeiden geïnterviewde schrijvers daarin:

Het is goed dat je bij het piramideprincipe eerst even nadenkt over hoe ziet het eruit en wat is nou het belangrijkste wat je wilt vertellen, ik denk dat dat veel toevoegt.

Maar aan de andere kant:

Je wordt er onrustig van omdat je je afvraagt of je het wel helemaal goed hebt gedaan. Het gevaar is dat je er te veel tijd aan gaat besteden.

In die laatste uitspraak klinkt door dat vooral voor veeleisende, perfectionistische schrijvers dat denkwerk lastig is. Perfect is een tekst nooit, en ook de structuur en de logica niet. Waarschijnlijk verklaart dat voor een deel de last van dat denkwerk.

Want dat valt me wel op: dat dat denken zo lastig is. Want het is toch niet alleen maar lastig? Het is een essentieel onderdeel van het werk, op twee manieren. Aan de ene kant ben je, met een beetje consultant-jargon, waarde aan het toevoegen door de informatie te interpreteren. Iedereen kan feiten op een rijtje zetten, maar daar een zinnig verhaal over vertellen, dat is vakmanschap (it’s hard!).

Aan de andere kant ben je dienstverlenend bezig: jouw moeite is het gemak van de lezer (je cliënt, opdrachtgever, baas – noem maar op). Dáárom schrijf je het goed op: leesbaar, begrijpelijk, toegankelijk, overtuigend, instructief. Dat doe je niet voor jezelf en zeker niet voor je eigen gemak. Dat doe je voor een ander, en dat is loffelijk.

Zo is schrijven en denken een prachtige uitdaging, toch?! Ik kan in ieder geval de lol ervan wel ervaren: dat ineens de puzzelstukjes op hun plek vallen en dat ik denk: nou staat er wat ik wil dat er staat. Maar ik herken ook de worsteling wel, dat het er maar níet wil komen te staan. En ik begrijp ook wel: liever lui dan moe. Wat zou het fijn zijn als die prachtige tekst er vanzelf uit zou rollen.

Maar helaas, schrijven is niet makkelijk. Wie heeft ons eigenlijk wijsgemaakt dat het dat wél zou (moeten) zijn? Enne: morgen iets over wat het piramideprincipe doet bij al dat gedenk.