Deze maand deden twee opdrachtgevers los van elkaar dezelfde suggestie: dat ik eens een oefening uit een training zou laten doen door AI. In beide gevallen ging het om het herschrijven volgens het piramideprincipe van een stukje tekst. Het had nog wat voeten in de aarde om dat door ChatGPT te laten doen vanwege de vertrouwelijkheidskwesties, maar in één geval is het toch wel gelukt door de inhoudswoorden aan te passen. En zo geanonimiseerd kan ik het hier ook wel delen.

Het ging om een piepklein tekstje: nog geen 150 woorden, een paragraaf uit een rapport. Als prompt gebruikte ik ongeveer mijn eigen instructie van de slide:

Maak de paragraaf beslissergericht = argumentatief = piramidaal:

• Bepaal hoofdboodschap en beantwoord daarover de waarom-vraag.
• Schrijf uit met hoofdboodschap voorop, zichtbare structuur en boodschaptitels.

Het resultaat viel me tegen. ChatGPT leverde iets op wat er van afstand inderdaad piramidaal uitzag: een kort stukje tekst dat er hoofdboodschap-achtig uitzag, gevolgd door drie paragrafen met inhoudelijk titels. Maar dat was het dan ook zo ongeveer. Nouja, de zinnen klopten allemaal wel, en dat blijft natuurlijk een huzarenstukje van de technologie: grammaticaal foutloos Nederlands produceren.

Maar schrijven is meer dan dat. Dit ging er allemaal mis:

• De hoofdboodschap was niet één compacte zin, maar een meervoudige, met daarin eigenlijk al een piramidetje in zichzelf:
  

  Er is een tekort op deze markt dat veroorzaakt wordt door X en Y en wat leidt tot Z.

  In de bijzin zitten twee argumenten daarvoor verpakt zaten, en dan komt Z (de eigenlijke hoofdboodschap) er nog achteraan hobbelen. Als je dan ‘waarom’ vraagt, heb je een onduidelijk startpunt voor die vraag.  Je gaat dan eigenlijk dus sowieso al mis. 

• Van de drie paragraaftitels was er een een boodschap die je als argument voor Z kon opvatten, maar de andere twee waren alleen onderwerpen. 
• Inhoudelijk was maar een deel van de tekst in de drie paragrafen als argumenten voor de hoofdboodschap op te vatten. De rest was op z’n best te impliciet om zo dienst te doen, en soms zelfs simpelweg alleen beschrijvend, dus helemaal niet argumentatief van karakter. Dat ging ook nogal van de hak op de tak. Rommelige structuur dus.
• Er zat nogal wat herhaling in de tekst, waaronder tussen hoofdboodschap en het niveau daaronder en tussen de paragrafen onderling. Deels was de herhaling dan net anders geformuleerd, wat inhoudelijk zelfs verwarrend was: bovenaan ging het dus over X en Y als oorzaken voor dat tekort, verderop over X en Y’ – iets wat wel op Y lijkt, maar toch net iets anders is.

Ik heb ChatGPT in een paar vervolgrondes gevraagd het resultaat te verbeteren, maar dat werkte averechts. Ik vroeg bijvoorbeeld om de tekst argumentatiever te maken: ‘verander de beschrijvende passages in argumenten voor de hoofdboodschap’. ChatGPT vatte dat kennelijk op als ‘maak de tekst ronkender’: er waren zinnen aan toegevoegd die niet tot het origineel te herleiden waren en die wel goed klonken, althans, als je van opgeblazen taal houdt:

Om deze uitdagingen aan te pakken, zijn gerichte beleidsmaatregelen en investeringen (…) essentieel.

Tsja, dat is niet helemaal wat ik bedoel met ‘argumentatief’. Bovendien had ChatGPT er toen ook nog een paragraaf ‘conclusie’ onder gezet, daarmee helemaal ingaand tegen het piramideprincipe. Op zich een interessante interpretatie van ‘argumentatief’….

Nou goed. Als een van mijn trainingsdeelnemers zoiets zou opleveren, zou ik denken: die snapt er helemaal niets van, kan niet schrijven en heeft er met de pet naar gegooid. Het illustreert voor mij wel wat ik maar blijf herhalen in trainingen als antwoord op de vraag of AI het schrijven gaat overnemen: AI denkt niet, interpreteert niet, begrijpt niet wat het zelf schrijft, is niet intelligent – voor goed schrijven in het algemeen en voor het piramideprincipe in het bijzonder heb je menselijke hersenen nodig!