Een tekst geeft een antwoord op een vraag. Die vraag, die heet ook wel de centrale vraag. Als je schrijft volgens het piramideprincipe, geeft de hoofdboodschap in één keer kernachtig antwoord op die centrale vraag, en de rest van de tekst werkt dat antwoord verder uit. Als je gaat schrijven, bepaal je vraag en antwoord in samenhang met elkaar, zo dat je de lezer het meest vooruit helpt.

Bij veel zakelijk schrijven speelt ook nog een andere vraag een rol, of meerdere zelfs: de onderzoeksvraag of -vragen. De opdrachtgever stelt aan het begin van het project een vraag, en vaak leidt de onderzoeker daarvan subvragen af om richting te geven aan het onderzoek. Soms, nee, váák, sluit de meest saillante hoofdboodschap daar niet op aan. Dat is een kwestie van voortschrijdend inzicht, of van pas weten wat de vraag ‘eigenlijk’ had moeten zijn als je weet wat het antwoord is – typerend voor adviseren.

Wat dan? Want je moet die historische vra(a)g(en) toch ook beantwoorden? Ja en nee:

• Ja: in een piramidale tekst komen de antwoorden op de onderzoeksvragen terecht in de onderbouwing van de hoofdboodschap, dus ergens in de piramide, ergens in de tekst, maar niet noodzakelijkerwijs in de historische vorm of volgorde.
• Nee: je bent als schrijver niet gebonden aan de historische vraag – het is geen proefwerk. zo lang je maar meer doet, voor de lezer/opdrachtgever: meer waarde toevoegen, hem verder helpen, zinvoller en nuttiger zijn. Het belang van de lezer/opdrachtgever op het moment van schrijven ‘overrulet’ de historische vraag. Als je gaat schrijven, bepaal je dus overnieuw welke vraag je tekst beantwoordt.

Een voorbeeld. In een organisatie gaat er op beleidsterrein X iets mis. De managers zijn daar verantwoordelijk voor. De hoogste baas huurt ene adviseur in voor een onderzoek naar het misgaan van X. De vraag die ze samen bepalen is: ‘Wat zijn de knelpunten voor het uitvoeren van X?’ De adviseur gaat aan de slag door vijf managers te interviewen (A, B, C, D en E). Die rapporteren in totaal zes knelpunten, zoals in de tabel.

Een keurig antwoord op de historische vraag is een opsomming van 1 t/m 6, of eventueel 3-1-2-4-5-6, op volgorde van belang. Maar je helpt de organisatie er meer mee als je hoofdboodschap luidt ‘Los knelpunt 3 op’ – althans, als dat oplosbaar is; die hoofdboodschap heeft minstens twee onderbouwende argumenten nodig: ‘het komt uit de interviews naar voren als veruit het belangrijkste knelpunt’ en ‘het is oplosbaar’.

Maar ‘los knelpunt 3 op’ is geen antwoord op de vraag ‘wat zijn de knelpunten?’ Nou, wat let je dan om de centrale vraag van de tekst aan te passen tot iets als ‘hoe zorgen we ervoor dat X verbetert?’ Ergens in de inleiding of in de bijlage met de methode van onderzoek kun je de historische vraag wel noemen, en als onderbouwing van het eerste argument noem je de andere knelpunten ook. De baas krijgt dus ook een antwoord op die ooit gestelde vraag – maar hij krijgt meer. En wat mij betreft is dat altijd de moeite waard.