Vorige week donderdag stond er een ingezonden brief in de NRC waarbij ik in het begin even moeite had om het juiste perspectief te pakken te krijgen. Dit is de eerste alinea:

Ik gebruik de trein. Steeds vaker en vaker wordt de reiziger met werkzaamheden op het spoor geconfronteerd. Omleidingen worden meer en meer gewoon gevonden. Ook worden de gevolgen van werkzaamheden nogal makkelijk bij de reiziger neergelegd middels de melding: ‘voor omleidingen kijk op de NS App’. Wordt het niet tijd dat het belang van de reiziger weer centraal komt te staan? Heeft Pro Rail oog voor het belang van de reiziger? Ik vraag het mij af. 

Houd in je achterhoofd dat het perspectief in een tekst geleverd wordt door de grammaticale onderwerpen, en dat de lijdende vorm zegt: ‘er is wel een handelende persoon, maar daar moet je het perspectief juist níet van nemen’ (vrij naar mijn proefschrift). Dus taaltechnisch ‘doen’ zowel het onderwerp en de lijdende vorm iets op perspectiefgebied.

Als ik het uitvergroot, lees ik de alinea per zin zo:

• Ik gebruik de trein –> Ik centraal, die levert het perspectief. Dit wordt dus een persoonlijk ervaringsverhaal. Prima. Ik als perspectief, dat is een zeer gangbare manier van vertellen.
• Steeds vaker en vaker wordt de reiziger met werkzaamheden op het spoor geconfronteerd. –> Uh, o, geen persoonlijk ervaringsverhaal, nu wordt het perspectief algemeen: de reiziger. Is die ik uit de eerste zin daar onderdeel van? Dat zal wel, maar zo klinkt het niet. En dat confronteren, wie doet dat eigenlijk? De NS?
• Omleidingen worden meer en meer gewoon gevonden. –> Huh, watte, nu wordt het perspectief wel heel abstract, en door wie, dus wie vinden dat gewoon? Reizigers? De NS? Iedereen? Anders gezegd: het onderwerp van de zin  (omleidingen) levert hier niet langer het perspectief, en de lijdende vorm gevonden worden lijkt voort te borduren op de net zo lijdende zin geconfronteerd worden net hiervoor, maar gaat het nou beide keren om dezelfde impliciete handelende persoon of niet? 
• Ook worden de gevolgen van werkzaamheden nogal makkelijk bij de reiziger neergelegd middels de melding: ‘…’ –> Dit kan niet anders zijn dan dat dat door de NS gebeurt, lijkt me, want die gaan over die app. Dus nog een lijdende zijn, maar dit keer kan ik de impliciete handelende persoon wel interpreteren
• Wordt het niet tijd dat het belang van de reiziger weer centraal komt te staan? –> Okee.
• Heeft Pro Rail oog voor het belang van de reiziger? –> Onee, het is Pro Rail die het perspectief levert! Hier is dat ineens weer duidelijk, maar niet op de manier die ik had verwacht. Zit Pro Rail ook achter die eerdere impliciete handelende personen? Maar moet ik nu ineens dat perspectief wél nemen? En het wringt toch een beetje qua betekenis: Pro Rail confronteert de reiziger? Pro Rail vindt omleidingen gewoon? Zit de NS daar niet ook een beetje achter? Zijn de lijdende vormen gebruikt om dat in het midden te laten?
• Ik vraag het mij af. –> Okee, terug bij de ik van de eerste zin.

Het lukt me uiteindelijk wel om tot een acceptabele interpretatie te komen, maar niet tot een loepzuivere. Ik zou ‘m bijvoorbeeld zo willen herschrijven, met als ondertekening de naam en (treinreiziger) erachter:

Steeds vaker worden treinreizigers met werkzaamheden op het spoor geconfronteerd. Wij dragen de gevolgen van werkzaamheden, zo blijkt wel uit de melding: ‘voor omleidingen kijk op de NS App’. Die omleidingen moeten we maar gewoon vinden. Hebben Pro Rail en de NS wel oog voor de reiziger? Ik vraag het mij af. Het wordt tijd dat ons belang weer centraal komt te staan.