Afgelopen vrijdag was het eerste college over overtuigende teksten (zie eerdere post met de aankondiging). Het is een relatief kleine groep van 12 studenten – allemaal vrouwen! Die omvang is prima werkbaar, het gebrek aan diversiteit qua sexe vind ik vooral opmerkelijk – dat heb ik nog nooit eerder zo extreem gehad in een college, al waren mannen altijd wel een kleine minderheid. 

We moesten een boel praktische zaken regelen en ik heb gedemonstreerd wat ik van de studenten verwacht in hun presentaties over het boek, namelijk een checklist-achtige samenvatting (de theorie vertaald naar praktische punten), geïllustreerd met een voorbeeld. Ik had daarvoor de tekst gekozen die Claudia de Breij in haar oudejaarsconference had gefileerd: het Hitteplan van het RIVM. Typisch zo’n tekst waarvan ik denk: wat zouden ze daar nou mee hebben willen bereiken, en bij wie? Nouja, je bereikt met teksten sowieso weinig gedragsverandering – we zullen bij het vak bescheiden moeten zijn en ons richten op de vraag wat je als tekstdeskundige wél kunt doen.

De twee kenmerken van overtuigende teksten die mij het meest opvielen in het eerste hoofdstuk van het boek waren:

• Als lezers weten dat de tekst overtuigend bedoeld is, zetten ze zich als het ware schrap en laten ze zich minder gauw overtuigen. Reclamemakers spelen daarop in door hun uiting er zo veel mogelijk als redactioneel stuk uit te laten zien, de advertorial. Maar daar moet dan dus wel in staan dat het een advertorial is.. De RIVM-tekst geeft overigens weinig hints dát het om een  overtuigende tekst gaat, anders dan de tekst zelf. Van die bron zou je bovendien net zo goed een informatieve tekst kunnen verwachten. Dit punt is trouwens heel actueel vanwege de relatie met nepnieuws.
• Een overtuigende tekst kan sturend of niet-sturend zijn. Bij sturende overtuigende teksten staat in de tekst waarvan die je wil overtuigen of tot welk gedrag die wil aanzetten. De RIVM-tekst bevat bijvoorbeeld gebiedende wijzen en we vermoedden dat het standpunt expliciet aan het eind van de eerste alinea staat: ‘U kunt eenvoudig maatregelen nemen om overlast door hitte te beperken voor u en de mensen in uw omgeving.’ Sturend, dus. Niet-sturende overtuigende teksten zetten bijvoorbeeld de nadelen van iets (roken) op een rijtje, zonder te zeggen dat je dat dus beter niet kunt doen.

Beide punten zijn actueel vanwege nepnieuws. Je kunt lullige dingen over je politieke tegenstander verspreiden alsof het nieuws is. Lezers herkennen het niet als poging tot overtuiging. Je stuurt niet, maar je wint misschien wel de verkiezingen…

Dan weer naar de adviesrapporten en voorstellen: dat zijn nadrukkelijk overtuigende genres, en dat lijkt me niet anders kunnen en geen probleem, ook al maakt het de lezers kritisch. Ik denk trouwens dat dat bij adviesrapporten wel meevalt, tenminste, als de adviseur zijn werk goed gedaan heeft en vertrouwen heeft opgebouwd. Die teksten zin op dat punt niet te vergelijken met massamediale teksten. Wel denk ik dat je als adviseur wordt ingehuurd om te sturen – maak maar expliciet, dat standpunt en die acties!