Ik zat net feedback te schrijven voor een opdrachtgever en toen dacht ik: hé, aan dit trucje mag ik wel eens een blogpost wijden. Hier komt het op neer: als je van je slide wilt checken of de verhouding tussen titel en visualisatie klopt, bedek je eerst de titel en laat iemand die raden op basis van de visualisatie, en omgekeerd, met iemand anders: bedek het beeld en laat iemand daarnaar raden op basis van de titel. Ik noem het de bedek-truc.

Die ‘rader’ hoeft het niet precies en letterlijk goed te hebben, want je voegt als schrijver kennis van het onderwerp, de opdrachtgever (of vergelijkbare rol als lezer) en de context toe. Maar de rader moet wel in de goede richting zitten. Dat is zelfs echt al genoeg, want als de rader het helemaal letterlijk kan voorspellen, geeft de titel waarschijnlijk geen betekenis, maar beschrijft de data alleen maar.

Simpel voorbeeld: als een grafiek een lijn naar beneden laat zien, dan verwacht je dat er in de titel iets staat als ‘daling’ of ‘afname’, en waarschijnlijk ook dat dat slecht nieuws is. Dus je verwacht ook iets wat je als probleem kan begrijpen. (Terzijde: Fokke & Sukke spelen wel eens met dit uitgangspunt, zie hier.)

Even in het kort: idee hierachter is de verticale logica van het piramideprincipe: de titel van de slide verhoudt zich als synthese tot de visualisatie. Dus de slide werkt de titel uit in meer detail, en de titel drukt uit wat de betekenis van de slide is. Je kunt het vergelijken met de verhouding tussen krantenkop en artikel.

Bij de feedback die ik net schreef, had ik drie soorten problemen op dit gebied:

• Kwantitatieve mismatches. De titel heeft het over iets in meervoud (‘doelen’), maar er is maar één ding zichtbaar op de slide. Of de titel kondigt iets aan in drie delen, er volgen vijf bullets. Of de titel heeft twee zinnen, met en verbonden, gevolgd door drie plaatjes (in verschillende varianten heel veel voorkomend, ook in tekst!) Merk op dat er dan mogelijk ook een synthese-probleem zit in de titel, want die moet meer doen dan alleen aankondigen uit hoeveel elementen de uitwerking bestaat.
• Problematische visualisering. Het plaatje is zo vol dat er allerlei verschillende boodschappen uit zijn af te leiden, of misschien als belangrijkste ‘dit is heel complexe materie’ of ‘dit gaat alle kanten op’ – maar dat is niet de boodschap. Of: op de slide staat een lijst bullets met van alles en nog wat door elkaar. Mogelijk is de titel één van die kanten, maar dan loopt de opsomming daaronder vandaan. Ik noem dat schijnstructuur: een lijst bullets ziet er strak uit, maar is nog geen goede structuur (zie ik ook héél vaak).
• Onzichtbare complexe relaties: er staat maar in de titel maar er is geen tegenstelling zichtbaar in de slide (en ook hier: waarschijnlijk onvoldoende synthese).

De bedek-truc doe ik in trainingen regelmatig. Op papier met een ander papiertje; online door een vlak over titel respectievelijk beeld te zetten. Werkt hartstikke goed! Voor een belangrijke presentatie zou ik m’n twijfelgevallen zo aan iemand voorleggen. Je kunt het wel een beetje zelf checken ook, maar als schrijver weet je wat je bedoelt. Een feedback-gever kan je helpen je blinde vlekken op te sporen.