Even iets anders tussendoor, wel naar aanleiding van het piramideprincipe-onderzoekscollege, maar niet zozeer een resultaat daarvan, daarmee ga ik morgen (ofzo) weer verder. Dit keer een observatie die ik deed aan het werk van de studenten, waaruit blijkt dat de top en de bodem van de piramide het lastigste zijn.

De laatste weken moesten de studenten de resultaten van hun onderzoek beknopt en piramidaal opschrijven. Wat me opviel, is dat bij de meeste uitwerkingen er twee problemen waren:

• De hoofdboodschap was onvoldoende ver ‘doorgeduwd’. De hoofdvraag van het college was: ‘is het piramideprincipe effectief?’ Ik wil dan dus graag als top van de piramide daar een uitspraak over. Dat bleek vaak ook wel mogelijk, maar daar moest ik dan dus wel even tegenaan duwen, zeg maar: ik heb vaak de feedback gegeven: ‘en wat betekent dit nu in het licht van de hoofdvraag van ons onderzoek?’ Anders gezegd, in piramidale termen: ‘synthetiseer dit eens naar een hoger niveau’. Dat lukte dan meestal wel goed.
  Ik snap wel waarom dit punt lastig is: je moet er een soort ‘sprong’ voor maken, net een beetje verder van de data verwijderd, net wat speculatiever. Je moet ervoor durven interpreteren. En je moet ook nog eens het eigen deelterrein, met de eigen deel-onderzoeksvraag, overstijgen. Dat is een hele kunst, eentje die ook schrijvende professionals lastig vinden (zo bleek uit het onderzoek – ik kom daar binnenkort op terug).
  Een kunst ook waarvan het logisch is dat ik hem beter beheers dan studenten. Ik ging me ineens projectleider voelen: die doen dat ook, die stap verder zetten op basis van de data die hun analysten hebben aangeleverd.
  Nu ik over de resultaten aan het schrijven ben, ervaar ik dat weer zo: ik zit nog wat aan piramides te schuiven, interpreteer hier en daar iets anders, leg andere accenten… precies de dingen die schrijvende professionals soms zo vervelend vinden als hun baas dat doet: simsalabim… en de hele structuur staat op z’n kop en van hun eigen werk is niet veel meer te herkennen.
  Meer en meer ga ik zien hoe zeer tekst een tijdelijke tussenstap is in denk- en praatwerk, en niet iets definitiefs (wat ik leerde van de thesis die ik in het kader van het college las, en waarover ik eind oktober schreef). Het zou veel frustratie schelen als dat ook in organisaties duidelijker was.
• De boodschappen waren soms onvoldoende gegrond in concrete data. In piramide-termen: de onderste laag leek te ontbreken. Dan stond er bijvoorbeeld wel dat ‘veel respondenten moeite hadden met…’ maar dan wil ik natuurlijk wel weten: hoe veel is veel? Hoeveel van de hoeveel? Een belangrijke onderzoeksmethode was interviewen, en in sommige uitwerkingen miste ik citaten, de eigen woorden van de respondenten. Daarmee gaat dit soort kwalitatief onderzoek leven.
  Ook dit probleem begreep ik wel: ik had een strenge ruimte-beperking opgegeven. Te streng, bleek gaandeweg. Nouja, inmiddels is het me wel gelukt alles weer in te korten tot de lengte die ik eerst voor ogen had, maar dat is omdat ik nu beter kan selecteren en alle overlappen kan zien. Voor de meeste studenten was het te veel gevraagd om op minder dan een A4 een beknopt, maar representatief verhaal te vertellen van hun hele onderzoek.
  De lengte varieerde wel wat: hoe helderder de uitkomst, des te korter kon het verslag zijn. Dat doet me denken aan wat ik wel eens zeg als er gevraagd wordt om kortere teksten (‘het moet op één A4 passen’): soms is de werkelijkheid zo complex dat het verhaal erover niet tot één A4 beperkt kan blijven. Oftewel: als Einstein z’n relativiteitstheorie op één A4 had gezet, had helemaal niemand het begrepen.