De afgelopen weken ben ik hier bezig geweest met het rapporteren van de resultaten van het piramideprincipe-onderzoekscollege. Er loopt nog een vervolgonderzoek en er komen misschien wel weer nieuwe dingen boven als ik verder ga met het artikel, daar commentaar op ga vragen enzo. Maar verder was ik er aardig doorheen, zo’n beetje, op één ding na: de theoretische basis van het piramideprincipe. Ook daar hebben studenten naar gekeken namelijk.

Al met één blik achterin het boek kun je vaststellen dat Minto geen gebruik maakt van recente wetenschappelijke inzichten: het nieuwste werk in de literatuurlijst van The Pyramid Principle is uit 1980. Is dat erg, als het verder een goed principe is? Ik vind van wel, of tenminste, ik heb er moeite mee dat Minto  doet alsof het piramideprincipe zo goed is omdat het aansluit bij de manier waarop onze hersenen werken, zoals blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Misschien zegt ze dat nergens met zo veel woorden; ze wekt in elk geval wel de pretentie, vooral op de eerste pagina’s van het boek.

Volgens Minto sorteert onze geest (mind) informatie in een piramide-achtige structuur, een patroon van bijvoorbeeld reeksen met gelijke kenmerken. Alsof onze hersenen computers zijn. Natuurlijk, we sorteren informatie. Maar in een piramide? Recenter cognitie- en hersenonderzoek heeft laten zien dat sorteren best wel grillig gaat, en gebruik maakt van netwerken, verbeelding, associatie, metaforen, prototypes en creativiteit (in de zin van: verbindingen leggen tussen niet-gekoppelde kennis). Categorising is geen ‘ja/nee’ kwestie, maar bijvoorbeeld een kwestie van associatie.

Minto beweert dat ideeën makkelijker te begrijpen zijn als ze ‘voorgesorteerd’ staan in een piramide. Ze bedoelt daarmee dat een waslijst van, zeg, negen items niet te overzien is, maar geordend naar drie groepen van drie wel. Voor teksten wordt het belang van dit punt echter sterk genuanceerd: er zijn op zijn minst andere manieren om een tekst of structuur overzichtelijk te maken. Denk maar aan een encyclopedie: duizenden lemma’s, hartstikke overzichtelijk.

Wat betekent dit nu? Een piramide kan wel helpen informatie toegankelijk te maken, maar het is zeker niet de enige of ultieme weg tot een overzichtelijke tekststructuur te komen, en het is ook zeker niet aangetoond dat een piramidale tekst optimaal aansluit bij onze hersenen. En dat betekent volgens mij dat er ruimte is om het piramideprincipe door te ontwikkelen.

In het ‘piramideprincipe 2.0’ zou ruimte zijn voor een aanpak die recht doet aan de modernere inzichten over de menselijke informatieverwerking. Creativiteit, associatie, metaforen, prototypie zijn mogelijke nieuwe invalshoeken voor de nieuwe versie van het piramideprincipe. Het zou daarmee een structuur kunnen worden die niet zo eenzijdig op logische overtuigingskracht gebaseerd is, eentje die naast tot het hoofd, ook tot het hart weet te spreken.

Ik pleit hiermee niet voor het weggooien van het kind met het badwater: de rationele basis van het piramideprincipe moet wat mij betreft behouden blijven. Maar er kan méér. Hoe dat ‘meer’ eruit moet zien, dat weet ik ook niet. Wie weet is er inspiratie te halen bij meer narratieve aanpakken, zoals (corporate) story telling?

Makkelijker maak ik het zo niet, natuurlijk, en dat terwijl een eerdere conclusie was de moeilijkheid van het piramideprincipe in de hand gehouden moet worden. De klacht dat het piramideprincipe te eenzijdig rationeel is, komt in de praktijk vooral van de kant van de zeer ervaren gebruikers ervan, zoals mijn oud-collega-communicatiespecialisten bij McKinsey (ik schreef daar eerder over). Veel schrijvende professionals moeten nog leren om überhaupt rekening te houden met een lezer. Doe dat eerst maar, en ga vervolgens op zoek naar een goede verhouding tussen hoofd en hart.