Net als vele anderen was ook ik wel te spreken over de toespraak van Rutte afgelopen maandag. Ik vond het inhoudelijk helder en dapper, en ik vond het ook goed om te zien hoe zenuwachtig hij was – ik heb niet eerder bij hem gezien dat hij zich vastklampte aan de autocue. En dat snap ik. Rutte is ook een mens. Bovendien: onder deze omstandigheden hoor je emotie te tonen, dat mag, dat is goed want empathisch (minister Wiebes kreeg noch zondag, noch gister ook maar enige non-verbale empathie voor elkaar, viel me in contrast op).

Toch kriebelde er ook meteen wat, en dat is sindsdien actueel: dat er iets niet klopt met dat idee van de groepsimmuniteit. Inmiddels heeft Van Dissel van het RIVM dat ook al wat genuanceerd, begrijp ik (uit het liveblog van de NOS). Er is ook iets taligs over te zeggen: het opgeroepen beeld klopt niet.

In eerste instantie dacht ik maandagavond dat mijn gevoel van ‘hier klopt iets niet’ erin zat dat Rutte niet hardop zei dat groepsimmuniteit opbouwen door middel van gecontroleerde verspreiding van het virus tot veel doden zal leiden – ik heb het niet precies gevolgd, maar ik zag later getallen voorbij komen in de tienduizenden.

Meteen dacht ik echter ook: ja, dat kan-ie niet zeggen natuurlijk, dat snap ik wel, dat is paniek zaaien.

Wat hij wel zei was:

Hoe groter de groep die immuun is, hoe kleiner de kans voor het virus om over te springen op kwetsbare ouderen en mensen met een zwakke gezondheid. Met groepsimmuniteit bouw je als het ware een beschermende muur om hen heen.

Dat beeld klopt niet. Je bouwt met groepsimmuniteit niet een muur om kwetsbare mensen. Je kunt de immunen niet van de rest afgrenzen. Het is niet zo dat wij sterken maar immuun moeten worden zodat zij zwakken beschermd zijn:

• Deels kun je kwetsbare mensen niet volledig beschermen, nouja, hooguit in compleet isolement voor heel lang, dus dan moeten die bijvoorbeeld in die tijd ook geen andere medische hulp nodig hebben. Dat is niet reëel, zeker niet voor iedereen.
• Deels is de makke van het corona-virus ook dat niet vooraf duidelijk is wie er heel ziek van worden en wie niet. Je kunt jezelf wel sterk wanen, en voor de meesten van ons zal dat ook zo zijn – dus dat de ziekte niet meer is dan een fikse griep. Maar niet voor iedereen. Als je niet weet om wie, kun je die beschermende muur niet maken.

Ruttes beeld van een beschermende muur om een kwetsbare groep klopt niet – op het onethische af, vind ik, vanwege het verhullende karakter. Hij had daar beter iets kunnen zeggen dat er niets anders op zit dan blootstelling, en dat alleen met gecontroleerde verspreiding de ziekenhuizen niet overvraagd worden. Dat is ook inderdaad wat Van Dissel nu benadrukt – de capaciteit van de ziekenhuizen speelt een grotere rol dan die groepsimmuniteit.

Dit voorbeeld laat wat mij betreft zien hoe ‘verneukeratief’ talige metaforen kunnen zijn. Een muur om zwakken te beschermen, het klinkt prachtig. Maar het is maar een beeld.