Ik ben inmiddels begonnen met de cursus socratisch gesprek, waar ik eerder over schreef. Het beviel goed, maar daarover later meer. Laat ik eerst eens uiteen zetten wat het eigenlijk is.

In een socratisch gesprek buigt een groep van 6 à 12 personen zich over een vraag aan de hand van een of meerdere voorbeelden uit de eigen ervaring van de gespreksgenoten. Door middel van interpretatie en abstractie van dat voorbeeld of die voorbeelden ontwikkelen zich algemenere inzichten (er wordt dus niet deductief geredeneerd). De vraag handelt over een conceptueel, filosofisch, wiskundig, ethisch, esthetisch of moreel onderwerp.

Het externe doel van het gesprek is zelf (leren) denken; het interne doel daartoe is het streven naar consensus (intersubjectieve waarheid: alle deelnemers geloven dat het echt zo is).

Om de doelen te bereiken, voltrekt het socratische gesprek zich volgens een strikte discipline. Belangrijkste daarvan is dat het een echte samenspraak is: alle deelnemers doen mee. Daarom moeten de deelnemers elkaar kunnen zien (kring), en is het verboden om tijdens het gesprek aantekeningen te maken (dat haalt je eruit, en het is ook niet nodig, want de gespreksleider noteert op flap).  Als iemand naar de wc gaat, stopt het gesprek, en het mag ook niet in onderonsjes tijdens de pauze voortgezet worden. Maar ook mogen deelnemers niet zomaar ‘ja knikken’: ze moeten het er echt mee eens zijn en desgevraagd het gezamenlijke standpunt samen kunnen vatten.

Deelnemers mogen alleen praten uit eigen ervaring, dus zich niet beroepen op autoriteit of externe bronnen. Wat ze wel mogen doen is bijvoorbeeld argumenten, nuanceringen, toespitsingen, hypotheses, antwoorden, tegenvoorbeelden e.d. geven, en bijdragen leveren op metaniveau (dus over de gang van zaken). 

Een socratisch gesprek kent meerdere zittingen van vastgestelde duur en met dito pauzes, die strikt worden gehanteerd.

De gespreksleider blijft inhoudelijk op de achtergrond, en heeft drie functies:
1. Orde bewaken: doet iedereen mee, stemt iedereen écht in? (‘formuleer in eigen woorden…’)
2. Vragen stellen, samenvatten e.d. ter verheldering/verbetering
3. Het protocol verzorgen: tijdens het gesprek aantekeningen maken op flap en die later uitwerken en aan de gespreksdeelnemers verstrekken.

Valkuil voor de deelnemers aan een socratisch gesprek is er een strijd tussen argumenten van maken (dat is het dus nadrukkelijk niet, anders dan bij debatteren), of te snel tot een conclusie (willen) komen. De deelnemers moeten een flinke portie twijfel en onzekerheid kunnen en willen uithouden.
 
Het socratisch gesprek kent een lange geschiedenis, die natuurlijk teruggaat op Plato en Socrates en in modernere tijden is ontwikkeld door Nelson en Heckmann.